با این حال در دوران طاغوت به علت جبر حاکم بر فضای جامعه تنها تعداد معدودی از مساجد که با مدیریت روحانیون با نفوذ و مبارز اداره می‌شدند توانایی فعالیت داشتند و سایر مساجد تنها با پرداختن به مسائل دینی، پاسخگوی نیازهای اعتقادی مردم بودند.
در دوران مبارزه و پس از پیروزی انقلاب، مساجد به پایگاه‌های روشنگری و دادن آگاهی‌های سیاسی- اجتماعی به مردم مبارز و انقلابی تبدیل شدند.
مسائل سیاسی انقلاب، منطقه و جهان، خطراتی که انقلاب را تهدید می‌کند، شناخت دشمنان داخلی و خارجی، راه‌های مقابله و ایستادگی در برابر دشمنان انقلاب و اسلام، تربیت دینی، حل مشکلات محلی و منطقه ای مردم با استفاده از پتانسیل های خودجوش و آموزش روزانه و... از جمله مسائلی هستند
که مساجد به عنوان محور فعالیت های جمعی در هر منطقه و محله ای می توانند بر عهده داشته باشند. در غیر اینصورت باید گفت نسبت به مسجد و نقش محوری آن غفلت شده است.
مسجد، حوزه فعالیت انقلابیون
با پیروزی انقلاب اسلامی حوزه فعالیت انقلابیون در مساجد گسترش یافت به طوری که با شروع جنگ تحمیلی علیه ایران بسیاری از جوانان با ثبت نام در پایگاه‌های بسیج مساجد برای شرکت در جبهه‌های نبرد اعلام آمادگی کردند.
تشکیل ستادهای انقلابی در راستای مبارزه با گروهک‌های منافقین از مهمترین کارکردهای مساجد در اوایل انقلاب بود اما امروز متأسفانه با گذشت سی سال از پیروزی انقلاب بسیاری از مساجد به علت کمبود منابع مالی از حداقل امکانات برای نمازگزاران بی‌بهره‌اند.
کمبود جاذبه‌های فرهنگی، علمی و هنری به علت فقدان منافع مالی در مساجد بزرگترین دغدغه‌های ائمه جماعات و دیگر مسئولان مساجد در سال‌های اخیر مطرح بوده است، با این حال کمتراقدام موثری از سوی متولیان برای رفع مشکلات مالی مساجد صورت گرفته است.
گر‌چه این مهم نیز نباید از اذهان دور بماند که بر‌اساس تاکیدات حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری مساجد باید به شکل مردمی اداره شوند اما به هرحال مساجد در برخی مناطق نیازمند حمایت‌های جدی هستند.
همه بزرگان دین بر این اصل اساسی تاکید دارند که از آغاز اسلام مساجد به عنوان مراکز ثقل فعالیت‌های دینی، اجتماعی و سیاسی نقش مهمی در گسترش و جهانی شدن دین اسلام داشته‌اند
تا جایی که در زمان پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) تمامی تصمیم‌گیری‌های مرتبط با دوران حکومت اسلامی در مساجد صورت می‌گرفت و امروز نیز مساجد باید به این جایگاه خود بازگردند. با همه اقدامات صورت گرفته پس از انقلاب اسلامی هنوز فاصله زیادی با تبیین جایگاه اصلی مساجد داریم.
ویژگی‌های مساجد، آنها را در نقطه اوج قرار داده است
مساجد محل عبادت و بندگی خدا هستند، مساجد مرتبط با علما و روحانیون و حوزه‌های علمیه بوده و در سراسر شهرها، محله‌ها و روستاها گسترده و پراکنده هستند. هیچ حزب، گروه و جریانی نیست که تا این اندازه دارای مقر و پایگاه باشد، مردم مسلمان همه روزه یک یا چندبار در این پایگاه‌های اسلامی حضور پیدا می‌کنند و این هم باز پدیده‌ای است که در هیچ حزب، گروه و یا حرکتی در جهان سابقه ندارد.
از سویی مساجد پایگاه‌ها و مقرهایی مستمر و مستقل هستند و به اشخاص یا جریان خاصی وابستگی ندارند. اشخاص می‌آیند و می‌روند، ولی مساجد همچنان هستند و انحلال و از بین رفتن ندارند، مساجد پایگاه‌ها و مراکزی مردمی هستند.
چه از نظر ساخت و اداره و چه از نظر حضور و بروز و بهره‌گیری از فیوضات آن، مردم نقش اصلی و محوری را دارا هستند و در نهایت مساجد محل روشنگری مردم و حرکت دادن آنان در راستای اهداف و برنامه‌های حکومت اسلامی‌اند.
در صحبت‌های مقام معظم رهبری، مدیریت فرهنگی مساجد بر عهده ائمه جماعت است. برهمین اساس و بوسیله تقسیم کاری که ائمه جماعت انجام می‌دهند، مدیریت فرهنگی برعهده مدیران خلاق بوده که این مدیران در قالب شورای فرهنگی در مساجد تشکیل و زیر نظر امامان جماعت به عنوان مدیر کلان مساجد فعالیت می‌کنند.
با یک درصد بودجه مشکل مساجد حل می‌شود
برخی معتقدند امروزه مهمترین ابزار برای بستر سازی فرهنگی در جامعه، پشتیبانی مالی است و به مسجد که پایگاهی برای حضور جوانان است بی‌توجهی می‌شود و اگر دولت حتی یک درصد از بودجه خود را برای مساجد صرف کند، بسیای از مشکلات حل خواهد شد.
برخی نیز می‌گویند ابتدا باید دید توجه دولت‌ها به مساجد تا چه حد است و سپس از مساجد توقع کار داشته باشیم، ما باید به اندازه اعتبار مالی که به مساجد می‌دهند انتظار عملکرد داشته و تنها از طریق پشتیبانی‌های مردمی نمی‌توان کار چندان وسیعی انجام داد.
تسهیلات اجتماعی برای مساجد بسیار کم است. متاسفاته تمام بودجه و تسهیلات فرهنگی، اجتماعی در دست سازمان‌ها و مراکز دیگر است. بسیاری از ائمه جماعات تاکید دارند که بسیاری از مساجدحتی برای فعالیت‌های عبادی هم به دلیل نبود پول و امکانات دچار مشکل هستند، در صورتی که درهای مساجد باید همیشه باز باشند.
مساجد جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی هستند و مدیر فرهنگی که اداره کننده مسجد است باید الفبای جذب، محبت و راه‌های ایجاد برنامه‌های عاطفی میان مسجد و جوانان را بداند، امام جماعت به عنوان مدیر فرهنگی باید راه‌های جذب جوانان را بداند، با ایجاد یک یا دو بار نماز جماعت نیازهای جوانان برطرف نمی‌شود و این افراد باید بتوانند جوانان را جذب و آموزش دهند.
نبود وحدت رویه در نهادهای مسئول، یکی از مشکلات است
نبود وحدت رویه در نهادهای مسئول مسجد را نیز می‌توان عامل کمرنگ شدن نقش این مرکز با گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب دانست. انقلاب اسلامی ایران همواره تلاش کرده که مساجد را به عنوان یک پایگاه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در ایران اسلامی به عموم مردم معرفی کند.
همان طور که می‌دانید سه دهه از انقلاب می‌گذرد و ما در بیشتر زمینه‌های علمی، هنری، فنآوری و تحقیقات به موفقیت‌های چشم‌گیری دست یافته‌ایم، اما این سؤال مطرح می‌شود آیا پس از گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی ما توانسته‌ایم به جایگاه اصلی مساجد (پایگاهی جامع الابعاد) برسیم یا نه و اگر نرسیده‌ایم مشکل کجاست؟
تقویت جاذبه‌های مساجد یک ضرورت است
باید در راستای تقویت جاذبه‌های مساجد اقدام کرد تا رفته رفته شاهد حضور جوانان و در مجموع افراد کم سن و سال‌تر در مساجد باشیم. مجموعه عوامل مختلف می‌تواند در جذب جوانان و نوجوانان نقش داشته باشد که مهمترین عامل، شخص امام جماعت است که می‌تواند با برنامه‌ریزی و ارتباط با نوجوانان و جوانان در این راستا گام بردارد.
به علاوه فضای ظاهری مساجد اعم از زیبایی، نظافت و نورپردازی در جذب افراد بسیار موثر است. ضمن آن که نقش هیأت امنا و خادمان مساجد را نیز در جذب نوجوانان و جوانان نباید نادیده گرفت.
از دلایلی که باعث می‌شود از مساجد انتظار کارکردهای فرهنگی- اجتماعی داشته باشیم، این است که فضای غالب حاکم بر مساجد، یک فضای سالم فرهنگی- مذهبی و متفاوت از دیگر مراکز است و مطمئن‌ترین فضای فرهنگی از دید خانواده‌هاست.
به همین دلیل هر فعالیتی که از مساجد پایه‌گذاری شود، می‌تواند جزو سالم‌ترین فعالیت‌ها تلقی شود و اطمینان خانواده‌ها را جلب کند. در حالی که شاهدیم حضور نوجوانان و جوانان در دیگر کلاس‌های فرهنگی- هنری در خارج از مساجد به طور عمده، باعث نگرانی بسیاری از خانواده‌ها می‌شود، ضمن آن که متاسفانه کم و بیش شاهد بروز آسیب هایی نیز در آن اماکن بوده‌ایم.
استفاده از نیروهای جوان
نائب رئیس کمیسیون اصل نود مجلس معتقد است ایراداتی نیز به نحوه اداره مساجد و متولیان مساجد وارد است که باید به آن دقت شود. حجت الاسلام اسلامی تصریح کرد: اولاَ خادمان و متولیان اداره مساجد به دلیل خوب و معتمد بودن از افراد با سن بالا انتخاب می‌شوند.
این خوب بودن و معتمد بودن را قبول داریم، اما این افراد با سن بالا نمی‌توانند با نسل جوان ارتباط برقرار کنند. سن این افراد متفاوت است و زبان یکدیگر را کمتر درک می‌کنند و جذابیت برای هم ندارند.
اداره امور مساجد باید از عناصر جوان و نیروهای بسیجی که در پایگاه‌ها هستند برای جذب نسل جدید به مساجد تلاش کنند. وی تصریح کرد: هر تلاشی صورت می‌گیرد باید بر این مبنا باشد که محوریت مساجد دوباره احیا شود.
عملکرد قالیباف در زمینه توجه به مساجد مثبت است
نائب رئیس کمیسیون اصل نود مجلس با تقدیر از فعالیت‌های فرهنگی شهرداری تهران گفت: من عملکرد شهرداری را در همه زمینه‌ها مثبت می‌بینم. دکتر قالیباف شخصیتی فکور، دوراندیش و فرهنگی است و در همه زوایا موفق عمل می‌کند.
به عنوان مثال در ترویج کتابخوانی و نیز سایر اقدامات فرهنگی بسیار موفق عمل کرده است. وی ادامه داد: شهرداری تهران باید بتواند در حوزه فرهنگی و دینی با منازل مردم ارتباط داشته باشد تا بتواند اقدام به ورود محتواهای فرهنگی و مذهبی به منازل شهروندان نماید زیرا صرفاَ نباید به مساجد اکتفا شود، حوزه فرهنگی و مذهبی شهرداری باید فراتر از حوزه مساجد اقدام کند.
منتقدان شهرداری در اشتباه هستند
اسلامی با رد برخی نقدها به شهرداری برای ورود به مسائل فرهنگی و پرداختن صرف به مسائل مدیریت شهری، گفت: این افراد کاملاَ در اشتباه هستند. مدیریت شهری جدای از مدیریت فرهنگی نیست.
یکی از مبانی مهم مدیریت شهری پرداختن به فرهنگ‌سازی برای شهروندان است. به عنوان مثال شهرداری برای تقلیل فشار آب دستگاه هایی را برای مردم پیشنهاد می‌کند و آنها را به شهروندان هدیه می‌کند در حقیقت فرهنگ صرفه‌جویی را ترویج می‌کند که این اقدامات قطعاَ بسیار تاثیرگذار است زیرا در کنار اقدام عملی به فرهنگ سازی نیز توجه شده است.
وی تصریح کرد: به عقیده من شهرداری برای اینکه شهری سالم، متمدن و با فرهنگ داشته باشیم در همه عرصه‌های اجتماعی وارد شود و هر کس با این امور مخالفت می‌کند در اشتباه است. فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی از شرح وظایف شهرداری است.
این نماینده مجلس تاکید کرد: پرچم‌هایی که شهرداری در سراسر تهران در مناسبت‌های مختلف نصب می‌کند، نحوه آذین‌بندی شهر در مناسبت‌ها و دیگر اقدامات فرهنگی شهرداری و شخص دکتر قالیباف بسیار قابل تحسین است و باید به این دلیل مورد تشویق و حمایت قرار گیرد.
نائب رئیس کمیسیون اصل نود تصریح کرد: در کشور ما متولی صحیحی برای این کارها مشخص نشده است و کارهای هم‌عرض و موازی وجود دارد. عده‌ای برای اینکه در کارهای موازی وارد شوند و یا ناتوانی در انجام وظایفشان در امور فرهنگی را سرپوش بگذارند به اقدامات شهرداری اعتراض می‌کنند.
در تمام دنیا شهرداری متولی تمام امورات یک شهر است. حتی پلیس در کشورهایی زیر نظر شهرداری است. به عقیده من تا امروز، حتی با این همه گستردگی فعالیت‌های رهنگی و اجتماعی، شهرداری تهران نیمی از وظایف فرهنگی خود را انجام می‌دهد.
مجلس باید از اقدامات شهرداری حمایت کند
اسلامی افزود: بخشی از وظایف فرهنگی شهرداری به دلیل مشکلات اعتباری مغفول مانده است. مجلس باید ضمن اینکه از کارهای موازی جلوگیری کند، باید از لحاظ اعتبارات کمک‌های لازم را به شهرداری داشته باشد تا این نهاد بتواند در زمینه اعتلای فرهنگی و مذهبی شهر تلاش کند.
باید نسل جوان را شیفته مساجد کرد
در اوایل انقلاب به دلیل تغییر نظام و ناهماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی حوزه فعالیت مساجد بسیار گسترده بود و به مانند دوران حکومت پیامبر(ص) تمامی فعالیت‌های مربوط به کشور در مساجد انجام می‌شد. با گذشت زمان با تشکیل سازمان‌ها و نهادها، موقعیت اجرایی مساجد در اداره کشور محدود شد.
حجت الاسلام حسین اسلامی نائب رئیس کمیسیون اصل نود همچنین معتقد است: متاسفانه امروز حضور جوانان در برخی مساجد را کمرنگ می‌بینیم. یکی از دلایل این موضوع این است که بعضاَ می‌بینیم که مثلاَ مسابقه فوتبال را در زمان نماز و برنامه مساجد پخش می‌کنند.
حتی وضعیت به گونه‌ای شده است که حتی زمان اذان پخش فوتبال قطع نمی‌شود تا اذان پخش شود که این امر برای نظام جمهوری اسلامی ایران پسندیده نیست. وقتی به کشورهای عربی و مسلمان همسایه نگاه می‌کنیم، نیم ساعت در هر شرایط برای پخش اذان و نماز برنامه‌های سیما قطع می‌شود.
ما مدعی هستیم که شیعه علی بن ابی‌طالب(ع) هستیم و وارث پاکی و نجابت علوی هستیم، اما اینگونه رفتار می‌کنیم. باید بدانیم کارها با حرف و شعار جواب نمی‌دهد.
وی افزود: نکته بعدی این است که زمان پخش این سریال‌ها و فیلم‌ها در موقعیتی قرار گرفته است که در استقبال جوانان از مساجد تاثیر گذار بوده است. پیش از انقلاب در ماه مبارک رمضان مساجد جای کافی برای مردم نداشت به گونه‌ای که ناظم در مساجد می‌گذاشتند تا به این جمعیت گسترده نظم بدهند و مردم را کنترل کنند
اما امروزه شاید به دلیل تقارن برخی از سریال‌ها با برنامه‌های عبادی مساجد در زمان افطار، این استقبال کاهش یافته است. اسلامی ادامه می‌دهد: پیش از انقلاب رسانه ها و بخصوص تلویزیون به گستردگی امروز نبود و افراد کمی از تلویزیون استفاده می‌کردند، افراد مذهبی و دیندار صلاح نمی‌دانستند فرزندانشان تلویزیون طاغوت را تماشا کنند.
به عنوان مثال در خانواده ما پدرم تا قبل از ورود حضرت امام(ره) اجازه دیدن تلویزیون را به ما نمی‌داد. اما پس از حضور حضرت امام(ره) و شکل‌گیری انقلاب اسلامی، در سایه نظام همه چیز مشروعیت خود را یافت از جمله صدا و سیما و به همین دلیل ضریب نفوذ این رسانه در میان خانواده ها افزایش یافت.
وی با طرح انتقاداتی از سیما در حوزه مسائل دینی گفت: این وسیله ارتباطی به دلیل اینکه کسانی که در ساختار محتوایی آن در حال تهیه برنامه هستند با ایدئولوژی اسلامی آشنایی کامل ندارند، به سمت و سویی حرکت کرده که نه تنها به ارزش‌هایی که اوایل انقلاب انقلابیون به آن پرداختند، نمی‌پردازد بلکه در ساخت برخی سریال‌ها و فیلم‌ها به سمتی حرکت می‌کند که بین آموزه‌های اعتقادی و مردم شکاف ایجاد می‌کند.
البته ما برنامه و سریال‌های بسیار خوب نیز در تلویزیون داشته‌ایم که در آموزه‌های اعتقادی مردم نقش موثری هم داشته است اما در کل رویکرد برنامه های تولیدی بخصوص در چند سال اخیر با انتقاداتی همراه بوده است.
همشهری جمعه