همشهری آنلاین-معصومه ماهپیکر: صدایشان به گوش می‌رسد: «به خداوند جهاندار قسم، به محمد شه ابرار قسم، به علی قاتل اشرار قسم، به حسن کشته اسماء قسم، به حسین سید و سالار قسم، به همه لشکر و اصحاب قسم، به خودم میر علمدار قسم، به علی‌اصغر بی‌شیر قسم، به علی‌اکبر صد پاره قسم و...» اینها بخشی از مراسم تعزیه‌خوانی است که توسط تعزیه‌خوانان در محله یافت‌آباد اجرا می‌شود. در گزارش این هفته پای صحبت تعزیه خوانان و اکبری فرد نشستیم تا برایمان از فعالیتشان در تعزیه‌خوانی بگویند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
همراهی با پدر در تعزیه‌ها
سال‌هاست که مراسم عزاداری در اغلب استان‌های کشور رنگ و بوی عزاداری شهری را به خود گرفته است و تعزیه‌خوانی را تنها در شهرستان‌ها می‌توان مشاهده کرد. حال آنکه در برخی از محله‌های تهران هنوز هم آیین تعزیه‌خوانی اجرا می‌شود. در محله یافت‌آباد هم سال‌هاست که تعزیه خوانان از نقاط دور و نزدیک گرد هم می‌آیند تا مصائب عاشورا را به شیوه تعزیه‌خوانی به تصویر بکشند. صادق شعبانی صمغ‌آبادی، تعزیه‌خوان ۲۵ ساله محله سال‌هاست که نقش مخالف را در برنامه‌های تعزیه‌خوانی محله اجرا می‌کند و از سال ۱۳۹۰ در مراسم تعزیه‌خوانی حضور دارد.
شعبانی از شروع فعالیتش در تعزیه‌خوانی می‌گوید: «پدرم حاج محمدتقی از تعزیه‌خوانان قدیمی است و از کودکی در اغلب برنامه‌های تعزیه پدرم را همراهی می‌کردم.» او که کار تعزیه‌خوانی را با طفلان‌خوانی شروع کرده می‌گوید: «وقتی کوچک بودم نقش‌هایی مانند طفلان مسلم را به من می‌سپردند. در این نقش‌ها ابیاتی که باید حفظ می‌کردم کم بود و به دلیل سن و سالم این نقش‌ها را به من می‌دادند.» عشق به ائمه به‌ویژه امام حسین(ع) باعث شد تا وقتی بزرگ‌تر شد، تعزیه‌خوانی را ادامه دهد. شعبانی معمولاً به دلیل میمیک صورت و صدایش نقش‌های مخالف را اجرا می‌کند. او معتقد است هربار که وقتی نقشی از مخالفان امام را ایفا می‌کند حاضران را تحت تأثیر قرار می‌دهد و حتی گاهی هم نفرینی از سوی تماشاگران می‌شنود.
جوان تعزیه‌خوان محله درباره نقش‌هایی که ایفا کرده می‌گوید: «نقش شمر، عمربن‌سعد و نقش‌هایی را که از دشمنان امام هستند اجرا می‌کنم. برنامه تعزیه‌خوانی به دلیل اجرای زنده تأثیر زیادی روی تماشاگران می‌گذارد، به گونه‌ای که اغلب زمانی که مشغول ایفای نقش هستم صدای حاضران به‌ویژه بانوان کهنسال را می‌شنوم که در حال نفرینم هستند.»
با وجود سختی نقشی که اجرا می‌کند، نقش شمر را خیلی دوست دارد. او می‌گوید: «وقتی واکنش تماشاگران را می‌بینم خوشحال می‌شوم که توانسته‌ام نقشم را خوب اجرا کنم. هر بار با دیدن جمعیت تماشاگر که آمده‌اند تا مصائب عاشورا و واقعه کربلا را تماشا کنند مصمم می‌شوم که این کار را ادامه دهم.» با وجودی که نقش منفی و مخالف را ایفا می‌کند اما خانواده‌اش از نقش او راضی هستند.
شعبانی می‌گوید: «خانواده‌ام به خوبی با تعزیه‌خوانی آشنا هستند. آنها با حضور در همه برنامه‌هایم موجب دلگرمی و تشویقم می‌شوند.» ماندگارترین خاطره‌اش به ۲ سال قبل برمی‌گردد. او تعریف می‌کند: «۲ سال قبل ماه محرم در یکی از روستاها برنامه تعزیه‌خوانی داشتم. آن روز جوانی نزدم آمد و گفت من دیروز به تعزیه شما متوسل شدم و حاجت گرفتم. اطرافیان و دوستانم از شنیدن سخنان آن جوان شگفت‌زده شدند. »
زندگی‌ام را از تعزیه‌خوانی دارم
علی صدقی، سرگروه تعزیه‌خوانان قدیمی یافت‌آباد از سال ۱۳۸۳ در ایام محرم و صفر در ملک حاج آقا اکبری برنامه اجرا می‌کند. او درباره نقشی که ایفا می‌کند می‌گوید: «نقش اولیا و امام‌خوان را برعهده دارم و اغلب نقش امام حسین(ع)، مسلم و حر و... را اجرا می‌کنم.» بیش از ۳۰ سال است که تعزیه‌خوان است. از وقتی ۵ سال داشت همراه با پدرش حاج حسن صدقی در تعزیه‌خوانی شرکت می‌کرد. او هم مانند بسیاری از تعزیه‌خوانان با طفلان‌خوانی تعزیه را شروع کرده است.
صدقی درباره نخستین نقشی که ایفا کرد می‌گوید: «۵ ساله بودم که نقش سکینه عباس را در تعزیه‌ای که در شهرستان تفرش برگزار می‌شد بازی کردم. بعد از مدتی نوجوان و قاسم‌خوان بودم و در جوانی علی‌اکبرخوانی را اجرا می‌کردم و حالا سال‌هاست که اولیاخوان هستم.» معمولاً نقش تعزیه‌خوانان به ظاهرشان بستگی دارد. سرگروه تعزیه‌خوانی محله معتقد است که اگر صدا و چهره فردی خوب باشد شهادت‌خوانی به او داده می‌شود یا اگر محاسن فرد سفید باشد نقش امام‌خوانی به او سپرده می‌شود.»
در محضر استادان بزرگی همچون پدرش و مرحوم رضا آشتیانی، احمد بلبلی و علی‌محمد حجازی شاگردی کرده و مدت‌هاست که دانسته‌هایش را به علاقه‌مندان آموزش می‌دهد. او می‌گوید: «در طول این سال‌ها افراد بسیاری را آموزش داده‌ام. اغلب آنها جوان و نوجوان بوده‌اند. در حال حاضر هم ۱۲ شاگرد دارم که به آنها در محله سعدی آموزش می‌دهم.» تعزیه‌خوان قدیمی منطقه معتقد است هر آنچه در زندگی دارد از تعزیه و ائمه است. او می‌گوید: «آرامشی را که در زندگی دارم مدیون ائمه می‌دانم. بارها توجه ائمه را در زندگی‌ام حس کرده‌ام. من فرزندم را از عنایت و توجه حضرت عباس(ع) دارم. وقتی صدای گریه و صلوات تماشاگران تعزیه را می‌شنوم. از اینکه توانسته‌ام با نقشم رسالتی که دارم و مصائب دشت کربلا را به تصویر بکشم خوشحال می‌شوم.»
اشعاری که در تعزیه خوانده می‌شود با اشعار مداحان تفاوت دارد. وقتی از صدقی درباره این اشعار می‌پرسم. می‌گوید: «نسخه‌نویسان بزرگی در کشور داریم که اشعار و ابیات تعزیه را می‌نویسند. نحوه بیان این ابیات به تجربه تعزیه‌خوان بر می‌گردد. تعزیه‌خوان با مهارتش می‌تواند نقش را به خوبی ایفا کرده و تأثیرگذار باشد.» صدقی در سال ۱۳۷۴ در سوگواره سراسری در شهر اراک عنوان تعزیه‌خوان برتر را کسب کرده است. او در سال ۱۳۹۴ هم با ایفای نقش حضرت فاطمه(س) زنان‌خوان برتر کشور شد.
خوشحالم می‌توانم واقعه عاشورا را روایت کنم
نخستین بار بود که نقش طفلان مسلم را ایفا می‌کرد. تنها ۵ سال داشت و با وجودی‌که بارها همراه با پدرش به تماشای تعزیه‌خوانان رفته بود، بزرگان تعزیه‌خوان نگران اجرایش بودند. به همراه یکی دیگر از دوستانش این نقش را اجرا می‌کرد. حارص‌خوان به طرفشان آمد و پتویی را که رویشان کشیده و زیرش خوابیده بودند کناری زد. او را بلند کرد. دیدن هیکل تنومند و چهره غضبناک حارص‌خوان باعث شد تا فراموش کند این فقط یک نقش است و با سیلی که حارص‌خوان به‌صورتش نواخت اشک‌هایش جاری شد. بی‌توجه به نقشی که به او سپرده بود حسی واقعی به خود گرفت و با گریه به التماس افتاد. همین موضوع باعث شد تا وقتی تعزیه‌خوانی به پایان رسید همه حتی آنهایی که نگران ایفای نقش او بودند به او آفرین بگویند.
بهزاد کیوانی‌فر هم یکی دیگر از تعزیه‌خوانان محله است. او در حالی‌که این خاطره را برایم تعریف می‌کند می‌گوید: «پدرم حاج عبدالحسین از تعزیه‌خوانان قدیمی است. او همواره ما را به تعزیه‌خوانی سفارش می‌کرد. معتقد بود با این کار می‌توانیم در کنار عزاداری اتفاقات کربلا را هم به اهالی نشان دهیم. تعزیه‌خوانی در خانواده ما موروثی است و علاوه بر من ۳ برادرم هم تعزیه‌خوان هستند.» اجرای زنده آن هم در مقابل چشمان صدها نفر کار سختی است. کیوانی‌فر درباره سختی کارش می‌گوید: «ابیات تعزیه‌خوانی ابیات متفاوتی هستند که کمتر به گوش مردم رسیده و ممکن است فرد تعزیه‌خوان هنگام اجرا این ابیات را فراموش کند. البته آن وقت سعی می‌کنیم به گونه‌ای که مردم متوجه نشوند به فرد مقابلمان اشاره کنیم و او هم با بیان نخستین کلمه هر بیت کمک می‌کند تا ما ابیات را به یادآوریم. از دیگر سختی‌های اجرای تعزیه این است که فرد با لباس و کلاهخود و در حالی‌که سپر و شمشیر در دست دارد یا بر اسب‌سوار است و تازه میکروفن هم هست باید سعی کند به خوبی نقشش را ایفا کند.»
از راه دوری برای اجرای تعزیه به محله می‌آید. حدود ۲۰ سالی می‌شود که با گروه حاج آقا اکبری آشنا شده است. می‌گوید: «خوشبختانه با وجودی‌که تقریباً تعزیه‌خوانی در شهرها فراموش شده است، ساکنان محله با این شیوه عزاداری به خوبی آشنا هستند و استقبال خوبی از تعزیه دارند.» می‌خواهم که درباره نوشته‌های تعزیه برایم بگوید. تعزیه‌خوان ۴۳ ساله محله برایم توضیح می‌دهد که نوشته‌ها در تعزیه به نام‌های مخمص (۵ مصرع یا ۵ بیت را گویند)، بحر طویل (ابیات طولانی و ادامه‌دار)، رجزخوانی (زمانی‌که حضرت علی‌اکبر کنار فرات می‌رود تا آب بیاورد اما شمر نمی‌گذارد و علی‌اکبرخوان شروع به رجزخوانی می‌کند) و غریبی‌خوانی (نوعی خواندن درباره غریب بودن اهل‌بیت و مسلم است.)
کیوانی‌فر در ادامه از تأثیر تعزیه‌خوانی در زندگی‌اش می‌گوید: «همین که می‌توانم هر سال به عهد خود وفا کنم و در جمع تعزیه‌خوانان حضور داشته باشم خود از برکات تعزیه‌خوانی است. تعزیه‌خوانی باعث شده تا ارزش‌ها و اعتقادات خود را رعایت کنیم. معمولاً نقش‌هایی که برعهده می‌گیرم متفاوت است. اما اغلب مخالف‌خوان هستم. خوشحالم که در ایام سوگواری امام حسین(ع) می‌توانم مصیبت‌هایی را که بر ایشان و خاندانش روا شده است نشان دهم.»
خود را خادم امام حسین(ع) می‌دانم
از کودکی به تعزیه‌خوانی علاقه داشت و نقاشی‌هایش درباره تعزیه‌خوانانی بود که کلاهخود بر سر داشتند. علیرضا اکبری‌فرد ساکن قدیمی محله سال‌هاست که بانی اجرای تعزیه در محله یافت‌آباد است و برادر و پسرعموهایش هم از بانیان برگزاری تعزیه هستند. اکبری‌فر تعریف می‌کند: «وقتی به زیارت خانه خدا رفتم، نذر کردم تا کمک کند مکان بزرگی را برای اجرای تعزیه بخرم. هنوز یک ماه از بازگشتم از سفر حج نمی‌گذشت که این زمین را خریدم و ۲۰۰متر آن را به حسینیه اختصاص دادم. به لطف خدا سال‌هاست که در این محل مراسم تعزیه را برای اهالی و ساکنان دیگر محله‌ها اجرا می‌کنیم.»
اوایل مراسم را در پارکینگ خانه‌اش اجرا می‌کرد. پس از مدتی این مراسم را در گاراژی که اجاره می‌کرد برپا کرد و حالا ۵ سالی می‌شود که در زمینش مراسم تعزیه را برگزار می‌کند. هر سال با شروع ماه محرم در ملک اکبری واقع در انتهای ابراهیم‌آباد و میدان ایثار به مدت ۱۰ شب مراسم تعزیه برپاست. البته علاوه بر ماه محرم در ایام شهادت امام علی(ع) و ماه صفر هم این مراسم برگزار می‌شود. خادم امام حسین(ع) محله می‌گوید: «زندگی در شهر باعث شده تا عزاداری‌ها تنها به سینه‌زنی و زنجیرزنی ختم شود در حالی‌که در تعزیه وقایع و اتفاقات عاشورا به نمایش در می‌آید. وقتی این مصیبت‌ها در قالب نمایش اجرا می‌شود تأثیرگذارتر است و مخاطب به‌ویژه نسل جوان به خوبی با اهداف امام حسین(ع) و خاندانش آشنا می‌شوند.
آموزش به علاقه‌مندان تعزیه
در طول برگزاری مراسم تعزیه در محله یافت‌آباد بسیاری از اهالی و حتی ساکنان محله‌های دیگر هم برای تماشا در این مراسم حضور دارند. حاج آقا اکبری درباره نحوه اطلاع‌رسانی اجرای این برنامه می‌گوید: «سال‌ها حضور تعزیه‌خوانان در محله باعث شده تا اهالی از زمان برگزاری تعزیه آگاه باشند. البته با همکاری مسئولان شهرداری به‌ویژه معاونت فرهنگی و اجتماعی بنرهایی را از چند روز مانده به زمان اجرای تعزیه در منطقه نصب می‌کنیم. حضور هزاران نفر هر شب در این برنامه نشان از استقبال اهالی از این برنامه دارد. علاوه بر مسئولان شهرداری و نیروی انتظامی، پلیس راهور هم در ایجاد نظم و انضباط ما را یاری می‌کنند.»
تعزیه‌خوانانی که در مراسم تعزیه‌خوانی محله یافت‌آباد شرکت می‌کنند از شهرهایی همچون طالقان، اصفهان، ساوه، کرج و... در این محل به دور هم جمع می‌شوند. حدود ۱۵ و ۱۷ تعزیه‌خوان و تعدادی سپاهی هر سال مسئولیت اجرای این برنامه را برعهده دارند.» پیرغلام هم‌محله‌ای نه تنها بانی اجرای تعزیه در محله است، شرایط را فراهم کرده تا آن دسته از افرادی که علاقه‌مند به آموزش تعزیه‌خوانی هستند در محضر استادان این رشته تعزیه‌خوانی را آموزش ببینند.
او می‌گوید: «سعی کردیم در کنار کمک به اجرای تعزیه زمینه آموزش علاقه‌مندان را هم فراهم کنم. در طول این مدت ده‌ها نفر این شیوه عزاداری را آموزش دیدند. بیشتر این افراد جوانانی هستند که به عشق عزاداری امام حسین(ع) علاقه‌مندند تعزیه‌خوانی را بیاموزند.»
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۸ در تاریخ ۱۳۹۵/۰۷/۱۸