همشهری آنلاین-مرضیه موسوی: تا قبل از اینکه قرآن کتاب مقدس ایرانی‌ها شود، همه قرآن‌ها ساده کتابت می‌شدند. به خط کوفی و با گل‌های ساده و نقوش معمولی برای نشان دادن شروع و پایان یک آیه. اما ایرانی‌ها با سابقه طولانی که در هنر نقاشی داشتند، این هنر را در نگارش قرآنی به کار گرفتند. از آن به بعد بود که بزرگ‌ترین هنرمندها بیشترین وقت خود را برای تذهیب قرآن صرف کردند؛ طرح‌هایی که هم نشانه لطافت روح ایرانی بود، هم نشانه محبوبیت کتاب آسمانی که برای زیبایی‌اش حتی سال‌ها وقت می‌گذاشتند. از این به بعد بود که هنرمندان عرب هم به کار تذهیب قرآن روی آوردند و حتی در سال‌های بعدتر چینی‌ها هم از این هنر دور نماندند. خوشبختانه کلاس‌های آموزش این هنر هم در منطقه ما برپاست. راهنمایی زیر هم که با کمک مریم محمدی، یکی از تذهیب‌کاران منطقه آماده شده به شما کمک می‌کند بیشتر با این رشته هنری آشنا شوید.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
چطور تذهیب می‌کنند؟
نخستین نکته‌ای که در کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی تذهیب منطقه به شما می‌گویند این است که برای اینکه تذهیب‌کار خوبی شوید، باید اول نقاش خوبی باشید. البته نه به این شکل که فقط نقاش‌ها بتوانند کار تذهیب را یاد بگیرند. اما به هر حال هنر تذهیب یک جورهایی زیرمجموعه هنر نقاشی به حساب می‌آید. تذهیب‌کار باید بتواند طراحی کند و از روی یک طرح با ظرافتی که فقط در تذهیب پیدا می‌شود نقاشی کند. کار تذهیب از یک ایده شروع می‌شود. ایده‌ای که یا به فکر خود هنرمند رسیده یا اینکه یکی از طرح‌های معروف موجود است. طرح که انتخاب شد نوبت درست کردن رنگ‌ها و انتخاب کاغذ است و بعد از آن ماه‌ها کار متمادی که نتیجه آن می‌شود یک کار تذهیبی اندازه کف دو دست.
تذهیب چه ابزاری می‌خواهد؟
معنای کلمه تذهیب زر نگار کردن است. اتفاقاً تذهیب‌های قدیمی واقعاً هم همین‌طور هستند. نقوشی که در جابه‌جای‌شان از آب طلا برای نقاشی استفاده شده است و مثلاً نقطه‌ها و گل‌های ریزش را با آب زعفران کشیده‌اند. اما در تذهیب‌های امروزی به خاطر قیمت سرسام‌آور طلا کمتر از طلای واقعی استفاده می‌شود. بنابراین یک تذهیب‌کار در مراحل اولیه یادگیری کار به یکسری قلم موی بسیار ظریف و یک جعبه رنگ گواش فرد اعلا نیاز دارد. به جز اینها کاغذ مناسب تذهیب هم از ابزار کار است و یک جعبه پرگار و گونیا و خط‌کش و لوازم تحریر اولیه که بیشتر تذهیب کارها از زمان آماتوری تا وقتی که حرفه‌ای می‌شوند از همان‌ها استفاده می‌کنند. البته طلا به‌طور کامل از تذهیب‌های امروزی حذف نشده و هنرمندان به جای طلای خالص از دفترچه‌های طلا استفاده می‌کنند. دفترچه‌هایی که در تذهیب‌های خیلی مهم جای رنگ‌های طلایی امروزی را می‌گیرند. این وسایل را می‌توانید از همین مراکز تجاری منطقه خودمان مخصوصاً در محله یافت‌آباد تهیه کنید.
چقدر طول می‌کشد یاد بگیریم؟
هنر تذهیب از آن هنرهایی نیست که صدایشان می‌زنیم دولت مستعجل. از آن هنرهایی است که هنرجویش می‌تواند بعد از طی کردن یک دوره آموزشی خودی نشان بدهد و هنرش را به نمایش بگذارد. شرط اول یاد گرفتن هنر تذهیب صبوری است. یک تذهیب‌کار باید خیلی صبور باشد. چه وقتی در حال یاد گرفتن تذهیب است و چه وقتی که دیگر استاد شده و می‌خواهد یک کار درست و حسابی تذهیب را شروع کند. هر دو اینها خیلی وقت می‌برند. اما به‌طور متوسط یاد گرفتن همیشه سخت‌تر از کار کردن است. این‌طوری است که برای یاد گرفتن کامل تذهیب هم به‌طور متوسط بین دو تا چهار سال زمان لازم است.
کجا تذهیب‌کار شویم؟
متأسفانه هنر کاملاً ایرانی تذهیب هنوز برای خودش یک انجمن مستقل ندارد. این‌طوری است که علاقه‌مندان به این هنر باید تذهیب را توی نگارخانه‌ها و انجمن‌های خوشنویسی و فرهنگسراها یاد بگیرند. اما خوشبختی ماجرا اینجاست که فرهنگسرای خاتم منطقه ما و چند خانه فرهنگ دیگر و همچنین مرکز توانبخشی رعد الغدیر به کمک بعضی از استادهای این هنر کلاس‌های کم‌هزینه‌ای را در این زمینه دایر کرده‌اند. می‌توانید سراغ آنها بروید و در این دوره‌های هنری ثبت‌نام کنید.
چطور درآمد کسب کنیم؟
قصه کسب درآمد از تذهیب همان قصه «قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری» است. هنر تذهیب هم چیزی نیست که آن را در هر فروشگاه آثار هنری عرضه و برایش مشتری پیدا کرد. اغلب تذهیب‌کارها چه آماتور و چه حرفه‌ای وقتی می‌توانند از این کار درآمد داشته باشند که کارشان را در یک طرح مشخص ارائه کنند. البته واضح است که استادهای نامی همیشه کارهایی دارند که ارزش مادی و معنوی بسیار زیادی دارند و همیشه خریدار خودشان را هم دارند. اما برای هنرمندان نوپای تذهیب هم این یک آرزوی دست نیافتنی نیست. کوچک‌ترین نشانه خوشبختی برای این هنر هم اینکه در نگارخانه امام‌علی(ع) که به تازگی در منطقه ما افتتاح شده می‌توانند نمایشگاهی از آثارشان برپا کنند و آثارشان را بفروشند.
ابزار دقیق
نخستین تذهیب‌کارها در مقایسه با تذهیب‌کارهای امروزی خیلی پر حوصله‌تر بودند. هنرمندانی که باید ابزار ظریف این هنر را از رنگ گرفته تا قلم مو و کاغذ خودشان می‌ساختند و ترکیب می‌کردند. اما امروز رنگ‌های گواشی با کیفیت و قلم‌موهایی با موی سمور و کاغذهایی با کیفیت عالی کار را تا اندازه‌ای ساده‌تر کرده است.
فقط ۳ مرحله
تمام مدت زمان زیادی که برای یک کار تذهیب صرف می‌شود در واقع فقط ۳ مرحله است. تذهیب با کار طراحی شروع می‌شود. با قلم‌گیری ادامه پیدا می‌کند و در نهایت با رنگ‌آمیزی و طلاگذاری به پایان می‌رسد. ۳ مرحله‌ای که در اصل کارهایی ساده برای رسم یک نقاشی است. با این تفاوت که هیچ نقاشی به اندازه تذهیب ظریف نیست.
...................................................................................................
گپی با مریم محمدی یکی از هنرمندان خوش‌ذوق هنر تذهیب در منطقه
تذهیب محجوب است
مریم محمدی که از ساکنان منطقه ماست قرار نبوده تذهیب‌کار شود. البته علاقه‌اش به نقاشی را خوب می‌شناخته و همین‌طور علاقه‌اش به گل و مرغ‌ها و نقوش ظریفی که از آنها برای تزیین کتاب‌ها استفاده می‌کرده‌اند. اما آشنایی او با هنر تذهیب بر می‌گردد به کارش در انجمن خوشنویسان تهران. آشنایی که باعث شد از ۱۱ سال پیش تا به حال تذهیب یکی از بزرگ‌ترین دلمشغولی‌های مریم محمدی شود. چه انجام کار تذهیب و چه آموزش آن.
«۴ سال طول کشید تا تذهیب را یاد گرفتم. به خاطر همین همیشه به هنرجویانم می‌گویم اگر صبور نیستند و اگر عاشق این نقش و نگارها نیستند وارد این کار نشوند. تذهیب‌کار باید صبور باشد. چه برای یاد گرفتن کار که با وجود یک استعداد خوب ۴،۳ سالی طول می‌کشد و چه برای آینده هنر تذهیب. واقعیت این است که تذهیب هنری مهجور و محجوب است. یک هنر اصیل ایرانی که کمتر به آن توجه می‌شود. اتفاقاً مسئله مهم هم این است که توجه مردم، خصوصاً جوان‌ها به تذهیب خیلی هم خوب است. اما حمایت‌کنندگان و کسانی که باید به فکر احیای هنرهای دور مانده باشند زیاد به فکر تذهیب نیستند. به خاطر همین است که تذهیب در تنهایی و محجوبی به کار خودش ادامه می‌دهد و تذهیب‌کار هم فقط به خاطر عشقش به این هنر لطیف.»
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۸ در تاریخ ۱۳۹۳/۰۶/۰۹