همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: در تهران قدیم که شهر رو به توسعه بود، بناهای عام‌المنفعه بسیاری توسط افراد متنفذ و متمول این دوره ساخته شده و وقف مصارف عمومی شده است، اما این وقف چه در دوران خودش و چه در روزگار ما در نوع خودش بی‌نظیر و بی‌مثال است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
عبدالحسین میرزا فرمانفرما مال و اموال بسیاری داشت و با وقف زمینی از املاک شخصی‌اش بانی ساخت این مؤسسه شد. «ملک تاج خانم نجم‌السلطنه»، خواهر فرمانفرما و مادر دکتر مصدق هم در زمینه گسترش بهداشت و درمان فعال بود و تا آخرین قران دارایی‌اش را صرف ساخت بیمارستان «نجمیه» کرد. وقف‌نامه زمین‌های مربوط به تأسیس انستیتو پاستور یکی از سندهای جالب‌توجه باقی‌مانده از دوران قاجار محسوب می‌شود.
ساخت مؤسسه تحقیقاتی مشترک ایران و فرانسه در سال ۱۲۹۸ کلید خورد و بعد از یک سال به اتمام رسید و انستیتو پاستور ایران در دوم شهریور ماه ۱۳۰۰ به‌طور رسمی افتتاح شد. یکی از داروهایی که به‌واسطه این مؤسسه در دسترس مردم قرار گرفت و مرگ و میر را کاهش داد، پنی‌سیلین بود. پنی‌سیلین وقتی به ایران آمد، مثل امروز به‌شکل پودر نبود. آن روزها پنی‌سیلین به‌صورت محلول تولید می‌شد و برای جلوگیری از خراب‌شدن، باید آن را در جای سرد نگهداری می‌کردند.
نصرالله حدادی، تهران‌شناس، درباره این بنا وقفی می‌گوید: «بعد از جنگ جهانی اول، آب تهران به‌طور وحشتناکی آلوده بود. پولدارها تابستان‌ها می‌توانستند از تهران فرار کنند و به مناطق خوش آب‌وهوا بروند و از آب سالم بهره‌مند شوند اما سهم اغلب مردم، آب آلوده و انواع بیماری‌های ناشی از آن بود. این موج بیماری که تا زمان لوله‌کشی آب تهران ادامه داشت، حتی دامن چهره‌های سرشناس آن دوران ازجمله «پروین اعتصامی» را هم گرفت. پروین در اثر بیماری حصبه از دنیا رفت و منشأ بیماری حصبه هم فقط آب آلوده است. به همین دلیل فرمانفرما برای جلوگیری از گسترش بیماری‌های واگیردار مانند وبا و دیفتری و کمک به تأمین بهداشت و سلامت جامعه، ساخت انسیتو پاستور را آغاز کرد.»
در بخشی از این وقف‌نامه می‌خوانیم:
«چون در این عصر اخیر که قرن چهاردهم هجری است، بعض امراض مسریهٔ مزمنه در خطهٔ ایران خاصه طهران شیوع یافته که غالباً علاج آن‌ها بوسیلهٔ تزریق و برای مواد تزریقیه محتاج بخارجه و شدت احتیاج بآن اهالی را دوچار مشکلات کرده و بسا باشد که در بعض اوقات دسترس بآن نباشد یا کمیاب و قلیل الوجود باشد که معالج بمضیقه و مریض بمخاطراتی افتد که ضعف العلاج و بالاخره منجر بتلفات و هلاکت نفوس شود، عبدالحسین میرزا فرمانفرما محض رفع احتیاج اهالی این آب و خاک و تسهیل امر آن‌ها در فراهم شدن وسائل علاجیه، نخستین کسی بود که تصمیم فرمود و همت گماشت که طبعاً لمرضات الله تا یکدرجه اسباب آسایش عمومی و وسائل علاجیه آنان را در همین پای‌تخت فراهم نماید که با قرب الوسائل معالجه شوند.
این اثر خیر در صفحه روزگار از ایشان به یادگار بماند که ذخیره اخرویه ایشان گردد و مقدمه با هیئت دولت در این موضوع مذاکره و مشاوره نمود، مورد تحسین و تصویب و نتیجه هم این شد که حضرت والای معظم له از اراضی ملکی خودشان یک محلی را برای مؤسسه پاستور تعیین نماید که ابنیه لازمه آن از محل و مسکن عملجات و اجزاء و مستخدمین بقدر مقدور و خانه دکتر و رئیس مؤسسه در آن بناء ساخته شود که مواد تزریقیه و اسباب و لوازم تلقیحیه از قبیل آبله و طاعون و وباء و دیفتری و گزیده سگ‌ها و سفلیس و سوزاک و امثال آن‌ها در آن محل تهیه و تدارک شود و مبلغ ده هزار تومان هم شخص حضرت والا از مال خود بمصرف بنای آن برساند.»
...............................................
نام واقف: عبدالحسین میرزا فرمانفرما
سال وقف: ۱۲۹۸
عنوان وقف: انستیتوپاستور
نشانی: میدان تجریش، نرسیده به میدان قدس