همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: در همین کلانشهر جاهایی را می‌شود سراغ گرفت که ابعاد موقوفات فراتر از مدرسه و مسجد و... دیده می‌شود و به عبارتی می‌توان گفت به چندین محله وقفی شکل داده است، مانند یاخچی‌آباد، اوقاف و دروس که اکنون هزاران خانه و بنا در آن ساخته شده‌اند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
محله یاخچی‌آباد در گذشته یک روستا در کنار روستاهای دیگر مثل نازی‌آباد و عبدل‌آباد بین تهران قدیم و ری بود. «علیرضا زمانی»، تهران‌پژوه، درباره این محله‌های اوقافی می‌گوید: «شغل اصلی ساکنان این محدوده کشاورزی بود و برخلاف شمیران که خیلی از آنها خرده‌مالک بودند، این بخش یک مالک داشت. بخشی از زمین‌های یاخچی‌آباد را شخصی به نام مرحوم مفرح می‌خرد و صاحب آن زمین‌ها می‌شود. سپس در این محل، مسجد و بیمارستانی (بیمارستان مفرح) می‌سازد و آنها را وقف می‌کند. از دهه۴۰ با گذشت زمان، زمین‌های کشاورزی به مسکونی تبدیل و مهاجران زیادی در آن ساکن می‌شوند و یاخچی‌آباد شکل می‌گیرد.»
اما عنوان محله وقفی شهر تهران فقط به محله یاخچی‌آباد اختصاص پیدا نمی‌کند، بلکه در میان مناطق شرق پایتخت، محله اوقاف در دل منطقه۴ پایتخت هم وقفی محسوب می‌شود و واقف آن عبدالوهاب تهرانی است. همچنین محله دروس هم در شمال شهر جزء مناطق وقفی محسوب می‌شود. محله دروس که روزگاری آبادی کوچکی بود حالا در همسایگی آبادی‌های قلهک و زرگنده، یکی از محله‌های پایتخت است که ردپای سنت حسنه وقف را می‌توان در اماکن قدیمی آن جست‌وجو کرد.
میدان هدایت در دل این محله یادآور نام «مهدی‌قلی‌خان هدایت»، یکی از رجال سیاسی دوران قاجار و واقف بزرگ‌آبادی دروس، است. مهدی‌قلی‌خان هدایت که مناصب متعددی از جمله نمایندگی مجلس در دوران مشروطه، حکومت آذربایجان و فارس، نخست وزیری در دوران پهلوی اول و... را برعهده داشت، مالک بخش اعظمی از اراضی روستای دروس بود. او خانه‌ای اعیانی در دل این‌آبادی داشت که گفته می‌شود زمانی میرزاآقاسی، صدراعظم محمدشاه قاجار، نیز در آن زندگی کرده بود.
اما چیزی که نام هدایت را در این محله هنوز زنده نگه داشته است موقوفات بزرگ او برای خدمت‌رسانی به عموم مردم است. علیرضا زمانی می‌گوید: «هدایت پس از آنکه روستای دروس را خرید، یک بیمارستان، مسجد و مدرسه در آبادی دروس ساخت و وقف عام کرد که هنوز به نام او فعال است. او حدود سال ۱۳۳۰ زمین‌های آبادی را هم به‌صورت وقف ۹۹ساله در اختیار افراد مختلف قرار داد تا عواید حاصل از آن خرج اداره مسجد، مدرسه و بیمارستان شود. اکنون شماری از اعضای خاندان هدایت در مسجد قدیمی این محله مدفونند و نام مهدی‌قلی‌خان با موقوفه‌های ماندگارش در دروس هنوز میان اهالی این محله زنده است.»
نام واقف: مهدی‌قلی‌خان هدایت، مفرح و عبدالوهاب تهرانی
سال وقف: ۱۳۱۸
عنوان وقف: مسجد، بیمارستان، درمانگاه، انتشارات و مسکونی
نشانی: محدوده شمال، جنوب و شرق تهران (بخشی از مناطق ۳، ۱۶ و ۴)