همشهری آنلاین: درحالی‌که بر اساس آمار منتشرشده توسط سازمان بهداشت جهانی ۵۰ درصد درمان این بیماری از مسیر اقدام‌های پیشگیرانه بوده و کمتر از ۵ درصد از آن به عوامل دارویی و درمانی اختصاص دارد. بسیاری از ما شاید یک نفر را در اطرافیان خود در تقابل با این بیماری که بسیار هم خطرناک محسوب شده و زندگی و سلامتی را به شکل کامل تهدید می‌کند، داشته‌ایم.
بیماری عروق به‌راستی می‌تواند بسیاری از مسائل روزمره‌ی زندگی را تحت تأثیر قرار دهد و تا ماه‌ها فرد بیمار را با عواقب جراحی‌های سنگین درگیر سازد بنابراین شناخت راهکارهای پیشگیرانه‌ی این بیماری بسیار اهمیت دارد. با این نگاه در کنار دکترطاها احمدی‌نژاد به بررسی مهم ترین نکات این حوزه از سلامت پرداخته ایم تا کلینیک قلب این بار با بررسی عروق داستان خود را روایت کند.
برای سؤال نخست، بیماری عروق قلبی را تعریف کنید.
شایع‌ترین بیماری در حوزه‌ی بیماری‌های قلبی، بیماری کرونر عروق قلبی است و مهم‌ترین دلیل بیماری قلبی هم شناخته می‌شود؛ یعنی این بیماری بسیار شایع‌تر از بیماری‌های مادرزادی قلب مثل نارسایی‌هاست. بیماری عروق کرونری زمانی به وجود می‌آید که شریان‌های کرونر (رگ‌های اصلی قلب که وظیفه‌ی انتقال خون، اکسیژن و مواد مغذی را به عضله‌ی قلب بر عهده دارند) صدمه می‌بینند یا معیوب می‌شوند. رسوب‌های حاوی کلسترول (پلاک‌ها) موجود در شریان‌ها و التهابات معمولاً عامل اصلی بروز بیماری عروق کرونر هستند.
تجمع پلاک‌ها سبب تنگ شدن عروق کرونر و منجر به کاهش جریان خون وارده به قلب می‌شود. در نهایت، جریان خون کاهش یافته و می‌تواند منجر به بروز درد سینه (آنژین)، تنگی نفس یا سایر علائم و نشانه‌های بیماری عروق کرونر شود. انسداد کامل شریان هم می‌تواند منجر به بروز حمله‌ی قلبی شود.
از آن‌جایی که بیماری عروق کرونر معمولاً در چندین دهه ایجاد می‌شود، از این‌رو معمولاً فرد بیمار تا زمان بروز حمله‌ی قلبی هیچ آگاهی نسبت به بیماری خود ندارد. با این وجود، اقدامات زیادی وجود دارند که می‌توان به‌منظور پیشگیری و درمان بیماری عروق کرونر انجام داد که پیروی از یک سبک زندگی سالم نخستین گام محسوب می‌شود.
مهم‌ترین عوامل بیماری‌های قلبی چیست؟
برخی عوامل خطرناک هستند که زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی محسوب می‌شوند. مثل چربی خون، فشارخون، دیابت، سیگار و زمینه‌های ژنتیک. در بیماران کرونری قلبی، سرخ‌رگ‌های کرونری تنگ و باریک (استنوسیس) و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن کافی محروم می‌شوند. (مانند هنگامی‌که یک لوله‌ی آب به دلایل مختلفی تنگ شود و نتواند به‌خوبی آب‌رسانی کند).
در این صورت ممکن است در حالت استراحت اشکالی برای فرد ایجاد نشود، اما قلب مجبور باشد کار بیشتری انجام دهد و مثلاً شخص بخواهد چند پله را بالا برود، سرخ‌رگ‌های کرونری نمی‌توانند بر اساس نیاز اکسیژن این عضلات، به آن‌ها خون و اکسیژن برسانند و در نتیجه شخص هنگام بالا رفتن از پله‌ها دچار درد سینه و آنژین قلبی می‌شود.
در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند، درد معمولاً از بین خواهد رفت. در حالت پیشرفته، اگر یک سرخ‌رگ کرونری به علت مسدود شدن آن توسط یک لخته‌ی خون، به‌طور کامل جلوی خون‌رسانی‌اش گرفته شود، قسمتی از عضله‌ی قلب که دیگر خون به آن نمی‌رسد، خواهد مرد و این به سکته‌ی قلبی می‌انجامد.
سن و جنسیت هم دو عامل تأثیرگذار دیگر هستند که در رده‌بندی بعدی قرار می‌گیرند که با افزایش سن و میزان بالاتر در آقایان تعریف می‌شوند. عوامل جزئی‌تر دیگری هم هستند که تأثیر کمتری دارند که کمبود ورزش، رژیم غذایی ناسالم و وزن زیاد هستند که هر سه به درگیر شدن فرد با این بیماری یاری می‌رسانند.
اولین نشانه‌هایی که فرد با دیدن آن‌ها در بدنش می‌تواند متوجه این بیماری شود، چیست؟
مهم‌ترین نشانه‌ها درد قفسه‌ی سینه است. دردهای قفسه‌ی سینه، تنفسی هستند و اسکلتی. دردهایی که ناشی از فشارهای عصبی هستند یا از درد قلب و عروق نشئت می‌گیرند. دردهای بیماری قلب حداقل ۵ تا ۲۰ دقیقه به شکل مستمر وجود دارند و با فعالیت بیشتر بهتر می‌شوند، برخلاف دردهای بیماری‌های عصبی که چند ثانیه یا بیش از یک ساعت ادامه می‌یابند.
این دردها البته می‌توانند با قرص‌های زیرزبانی برطرف شوند. احساس دشواری در تنفس می‌تواند ناشی از علل قلبی یا غیرقلبی باشد. در صورتی که تنگی نفس با فعالیت تشدید شده در حالت خوابیده نسبت به حالت نشسته افزایش یابد و مخصوصاً در صورتی که همراه تورم پاها و همراه با حملات تنگی نفس شبانه باشد، علل قلبی نظیر نارسایی قلب و مشکلات دریچه‌ای مطرح بوده و با اکوکاردیوگرافی به‌راحتی قابل‌تشخیص است. آسم و بیماری‌های انسدادی ریوی از علل شایع تنگی نفس محسوب می‌شوند. در این موارد، سرفه و خلط فراوان و احساس خس‌خس سینه به‌صورت شایع دیده می‌شود.
شرح‌حال مصرف طولانی‌مدت دخانیات با احتمال آمفیزم و برونشیت مزمن همراه است. تنگی نفس ناگهانی ممکن است ناشی از علل خطرناک از قبیل آمبولی ریه باشد و در صورتی که فرد به مدت طولانی بی‌حرکت بوده یا در بیمارستان بستری بوده باشد، آمبولی ریه مطرح بوده و باید مورد بررسی قرار گیرند. آریتمی‌های قلبی به‌صورت برادی‌کاردی یا تاکی‌کاردی‌های حمله‌ای نیز منجر به تنگی نفس می‌شود که با گرفتن نبض توسط همراهان بیمار قابل تشخیص است.
آیا مسیر استاندارد دیگری به جر جراحی قلب هم برای این بیماری می‌توان متصور بود؟
ببینید در قدم نخست، وظیفه‌ی پزشک تشخیص درست بیماری است.
در این زمینه البته در کشور دچار مشکلاتی هستیم که به عدم مراجعه‌ی صحیح بیماران برمی‌گردد. اگر بیمار فرهنگ مراجعه به پزشک را باور کند و با دیدن نشانه‌ها بلافاصله با دکتر تماس بگیرد، خطرات کمتری تهدیدش می‌کند. توصیه می‌کنم اگر هرکسی دچار درد شدید قفسه‌ی سینه شد بلافاصله با اورژانس تماس بگیرد تا به بیمارستان منتقل شود؛ فرهنگی که هنوز در کشور ما جا نیفتاده است.
درواقع مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر، مراجعه نکردن به‌موقع به پزشک معالج است. وقتی درد از سوی پزشک تشخیص داده شد، نوع بیماری شناخته شد، در آن صورت پزشک چند راه تشخیص دارد. در مرحله‌ی نخست گرفتن شرح‌حال و معاینه‌ی بیمار را در نظر می‌گیرد. در مرحله‌ی دوم با گرفتن نوار قلب که هزینه‌ی کمتری دارد، مرحله‌ی سوم گرفتن اکوی قلب که به‌مراتب هزینه‌ی بیشتری دارد ولی نسبت به دیگر روش‌ها ارزان‌تر و کمتر تهاجمی‌تر است.
روش‌های دیگر هم شامل تست ورزش، اسکن هسته‌ای قلب، سی‌تی‌آنژیوی قلب و در مرحله‌ی آخر اگر نیاز بود از آنژیو استفاده می‌شود تا بیماری تشخیص داده شود. آنژیوگرافی به‌مراتب برای بدن تهاجمی‌تر است و عوارض زیادی بر جا می‌گذارد و هزینه‌ی زیادی هم برای سیستم درمانی کشور و خود بیمار بر جای می‌گذارد.
در نهایت اگر نیاز بود از روش استاندارد در همه‌ی دنیا که جراحی است، استفاده می‌کنیم.
برویم سراغ درمان و راهکارهای درمانی برای این بیماری
اولین روش درمان دارویی است که با فعالیت و رژیم غذایی و داروها انجام می‌شود. دومین روش بالن فنر و آنژیوگرافی است و سومین روش هم عمل قلب باز (میانبر) است که برای بیمار صورت می‌گیرد. در این روش در قسمتی که رگ مسدود است از بخش دیگری از بدن رگ گرفته می‌شود و با پیوند در محل مسیر میانبری برای عبور خون در رگ به وجود می‌آید.
این‌که می‌گویند عفونت‌های این عمل در کشور زیاد است تا چه میزانی می‌تواند واقعیت داشته باشد؟
تا جایی که من می‌دانم عفونت ناشی ازا ین عمل به شکل اختصاصی در بیمارستان‌های کشور رایج نیست و به‌خوبی در بیمارستان‌های کشور ما صورت می‌گیرد. همچنین در بسیاری از شهرستان‌های کشور، عمل قلب باز در وضعیت مطلوبی است.
باید توجه داشت در این عمل جناق با راه شکافته می‌شود و عمل انجام می‌شود و مثل عمل‌های جراحی ساده دیگری نیست که بدن بیمار با آن‌ها سروکار داشته است؛ بنابراین عوارض و عواقب آن بسیار بیشتر خواهد بود.
آیا روش دیگری در دنیا می‌شناسید که برای این عمل جناق سینه بریده نشود؟
ببینید وجود دارد در سال‌های اخیر چند مسیر تازه هم تجربه شده ولی هنوز شایع نشده است و علم در تلاش است تا این مسیر را به‌خوبی بیابد.
آیا بعد از عمل هم امکان بازگشت بیماری وجود دارد؟
باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کرد. بیماران زیادی داشته‌ام که بعد از عمل جراحی توصیه‌های پزشک را انجام نداده‌اند و عادات قدیمی و غلط را تکرار کرده‌اند. سیگار کشیده‌اند، رژیم غذایی ناسالم داشته‌اند، چربی خون، فشار خون و دیابت را کنترل نکرده‌اند و بعد از یک سال دوباره برای عمل بازگشته‌اند. در آمار ۵۰ درصد از درمان این بیماری را مربوط به مسائل پیشگیرانه مربوط دانسته‌اند.
۴۰ تا ۴۵ درصد را درمان دارویی و فقط سهم جراحی‌ها ۵ درصد است؛ یعنی با پیشگیری به‌راحتی می‌توان این بیماری از بین برد ولی بیمار به توصیه‌ها عمل نمی‌کند، دوباره بیمار می‌شود برای خودش و کشور هزینه ایجاد می‌کند. وقتی برای عمل دوم مراجعه می‌کند، دیگر ریسک خطر ۲ یا ۳ درصد قبلی تا سه برابر افزایش پیدا می‌کند.
پس از عمل جراحی چه مواردی را باید رعایت کرد تا عوارض و مشکلات جراحی برطرف شوند؟
به‌طورمعمول هنگام درد توصیه می‌شود از مسکن‌های خوراکی یا شیاف مثل ایبوپروفن یا دیکلوفناک استفاده شود. نباید بیمار این دردها را تحمل کند، چون سبب افزایش کار قلب یا افزایش فشار خون بیمار می‌شود. در صورتی که با مسکن‌های معمول بهبودی نداشت یا مشابه دردهای قلبی پیش از عمل جراحی بود به پزشک یا نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه شود. محل برش جراحی در ناحیه‌ی سینه مستعد عفونت است و همچنین زخم‌های ساق پا. برای پیشگیری از عفونت ضرورت دارد محل جراحی حتی‌الامکان خشک و تمیز نگه داشته شود از خاراندن زخم اجتناب شود چون سبب آسیب دیدن و عفونی شدن زخم می‌شود. از مالیدن هرگونه پماد، پودر و لوسیون روی ناحیه‌ی زخم خودداری شود. بخیه‌های محل عمل ۱۰ روز پس از جراحی کشیده می‌شوند.
برای پیشگیری از تورم و آدم ساق پا توصیه می‌شود با قرار دادن یک بالش کوچک یا میز کوتاه، پای عمل شده کمی بالاتر قرار داده شود. هنگام استراحت و خواب باید به پشت خوابید و از خوابیدن به پهلو حداقل شش هفته خودداری شود تا از فشار به قفسه‌ی سینه جلوگیری شود و از ایستادن یا نشستن دریک وضعیت برای مدت طولانی پرهیز شود.
برای یک تا دو ماه می‌توان در طول روز و فعالیت از جوراب الاستیک استفاده کرد. برای کنترل بی‌خوابی پس از جراحی شایع است با تجویز پزشک معالج داروی خواب‌آور مصرف کرد و از خوردن مواد محرک و کافئین‌دار مثل قهوه، چای زیاد و نوشابه‌ها پرهیز شود همچنین باید فعالیت فیزیکی را به‌تدریج شروع کرد و در صورت تحمل طول مدت تحرک و ورزش را بیشتر انجام داد. راه رفتن و پیاده‌روی تا حدی که سبب خستگی و درد نشود به‌صورت روزانه روی زمین صاف و هموار در هوای آزاد که خیلی گرم و خیلی سرد نباشد.