همشهری آنلاین: اما با انواع توصیه‌ها و تبلیغاتی که می‌گویند یگانه راه رسیدن به لاغری و سلامتی، صرفا گیاهخواری است و البته اضافه وزنمان، چه باید کنیم؟ حتی برخی ادعا می‌کنند با رعایت دقیق رژیم گیاهخواری می‌توان به جنگ بیماری‌ها و نیز درمان سخت‌ترین بیماری‌ها مانند سرطان رفت.
دیدن آدم‌های سبک‌وزن، سرحال و آرامی که ما را به انواع گیاهخواری دعوت می‌کنند همیشه ما را کنجکاو می‌کند و سؤالات زیادی در ذهن ما به وجود می‌آورد؛ این‌که واقعا چگونه می‌شود با خوردن سبزیجات قدرت لازم را برای انجام کارها داشت؟ اصلا چرا بعضی افراد به این رژیم‌ها رومی‌آورند و آن را برای درمان بعضی بیماری‌های سخت هم تجویز می‌کنندو آیا واقعا این روش تغذیه می‌تواند در این خصوص هم مؤثر و مفید واقع شود؟ چرا می‌گویند گیاهخوارها اغلب آرامش بیشتری از گوشتخواران دارند و ... این‌ها سؤالاتی هستند که طی بررسی این رژیم‌غذایی و شناخت نقاط قوت و ضعف آن در گفت‌وگو با دکتر نیاز محمدزاده، متخصص تغذیه‌ی بالینی و رژیم‌درمانی، به دنبال پاسخ‌هایشان بوده‌ایم.
گرایش به گیاهخواری
یکی از دلایل توجه و گرایش به گیاهخواری این است که وقتی ما با دقت این نوع رژیم را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم چیزی که بیش از همه جلب توجه می‌کند این است که شیوع بسیاری از بیماری‌ها ی مزمن که بار اقتصادی زیادی را هم به خانواده‌ها تحمیل‌می‌کند در افرادی که بیشتر از مواد گیاهی استفاده‌می‌کنند و دریافت محصولات حیوانی و به ویژه گوشت قرمز در آن‌ها کمتر است؛ پایین‌تر است. با توجه به گسترش شیوع این نوع بیماری‌های خاص مانند انواع سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی –عروقی و حتی بیماری‌های گوارشی افراد زیادی (به ویژه خانم‌ها) به گیاهخواری رومی‌آورند. ضمن این‌که اغلب رژیم گیاهخواری باعث تناسب اندام هم‌می‌شود.
گیاهخواران مطلق
وقتی ما مصرف هرگونه محصولات حیوانی را کنار می‌گذاریم گیاهخواری مطلق محسوب‌می‌شویم؛ یعنی گیاهخواران مطلق به هیچ وجه از غذاهای حیوانی استفاده نمی‌کنند تا حدی که حتی عسل هم نمی‌خورند چون از زنبور عسل دست‌می‌آید. البته این افراد باید رژیم غذایی مناسبی داشته باشند زیرا در غیر این صورت ممکن است باکمبود بعضی مواد غذایی روبه رو شوند؛ مثلا این افراد اغلب دچار کمبود ویتامین ب ۱۲می‌شوند که البته این مشکل ر ا هم‌می‌توان با تجویز مکمل‌های غذایی برطرف کرد.
گیاهخواران میانه
بعضی گیاهخواران در رژیم غذایی خود در کنار محصولات گیاهی از تخم مرغ و شیر و لبنیات هم استفاده‌می‌کنند. شاید بتوان گفت یکی از بهترین رژیم‌های گیاهخواری در حال حاضر همین رژیم‌ها هستند که کمبودی برای فرد ندارند و با وجود این‌که در آن گوشت وجود ندارد ولی چون از شیر و تخم مرغ استفاده‌می‌شود، کمبودمواد غذایی نیز افراد را تهدید نمی‌کند.
گیاهخواران انعطاف پذیر
در گیاهخواری همراه با انعطاف، افراد علاوه بر برخوردار شدن از سبزیجات در طول ماه می‌توانند یک تا دو بار هم از گوشت قرمز استفاده کنند. این در واقع الگوی غذایی سالمی‌است که علاوه بر این‌که تمام مواد غذایی لازم در آن دریافت‌می‌شود، فیبر فراوانی هم دارد وبا توجه به این‌که بعضی گیاهخواران ممکن است با کمبود ویتامین «بی» مواجه شوند، استفاده از این رژیم این کمبود را هم جبران‌می‌کند. ولی اغلب نخستین چیزی که گیاهخواران باید به آن توجه کنند این است که با چه هدف و انگیزه ای این رژیم را دنبال‌می‌کنند و اگر باهدف درمان این کار را شروع می‌کنند چگونه این رژیم‌می‌تواند در کاهش بیماری‌هایی مثل سرطان مؤثر باشد. زیرا در این نوع گیاهخواری افراد انرژی لازم خود را از سبزیجات دریافت می‌کنندو باید ببینند بدنشان چنین توانایی و سازگاری را دارد یا خیر.
کاهش سرطان سینه در زنان گیاهخوار
یکی از دلایل جذب زنان به رژیم گیاهخواری این است که میزان ابتلای زنان گیاهخوار به سرطان سینه نسبت به زنان دیگر خیلی کمتر است. محققان با بررسی در این خصوص دریافتند بعضی مواد غذایی گیاهی می‌توانند آنتی‌اکسیدان‌های خوبی وارد بدن کند، سطح استروژن آزاد را کاهش می‌دهد و دفع استروژن راکه یکی از دلایل اصلی ابتلا به سرطان سینه است به شدت کم می‌کنند که بنابراین از جمله بیماری‌هایی که با رژیم گیاهخواری کاهش می‌یابند سرطان‌های وابسته به سینه است که همین موضوع می‌تواند دلیل خوبی برای جذب بیشتر افراد به ویژه زنان به گیاهخواری باشد؛ مثلا در گوجه‌فرنگی ماده‌ی قرمزرنگی وجود دارد که دشمن اصلی سرطان پروستات است. اگر زن یا مرد گیاهخوار را در نظر بگیریم می‌بینیم که با مصرف همین‌گونه مواد غذایی خیلی راحت می‌توانند جلوی این گونه سرطان‌های شایع را بگیرند.
سرطان‌های دستگاه گوارش
مصرف گوشت قرمز رابطه‌ی مستقیمی با سرطان‌های دستگاه گوارش از جمله سرطان معده و کولون دارد. وقتی فردی گیاهخوار می‌شود مصرف گوشت قرمز به هر شکلی از جمله کبابی، آبپز یا به هر نوع دیگر، کاهش پیدا می‌کند. بنابراین احتمال ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش به ویژه سرطان کولون هم کاهش پیدامی‌کند.
کاهش وزن
شیوع چاقی در افراد گیاهخوار بسیار کم است. اگر ما چاقی را به عنوان عامل اصلی خیلی از بیماری‌ها در نظر بگیریم و بخواهیم دانسیته‌ی (چگالی؛ مقدار جرم موجود درحجم) انرژی افراد گیاهخوار را بررسی کنیم کاملا واضح است انرژی دریافتی فردی که یک ظرف پر از سالاد استفاده می‌کند در یک‌دهم فردی باشد که یک ظرف پر از غذایی با منشای حیوانی (مثلا انواع کباب) استفاده‌می‌کند اما فیبر موجود در رژیم گیاهخواران بسیار بالاست و محصولات و آنتی‌اکسیدان‌هایی که این رژیم وارد بدن می‌کند هم زیاد است و هم به راحتی می‌تواند مانع چاقی بشود. زمانی هم که چاقی کم شود، طبیعی است که بسیاری از بیماری‌های وابسته به چاقی هم کم می‌شود.
رژیمی به نام «دش»
رژیمی به نام رژیم غذایی «دش» وجود دارد که به افراد با فشارخون بالا توصیه می‌شود. وقتی به اجزای اصلی این رژیم خوب نگاه کنیم می‌بینیم که سرشار از میوه‌ها و سبزیجات است؛ در حالی که گوشت را به حداقل رسانده و لبنیات هم در آن از نوع کم‌چرب است و توصیه می‌کند تا حدامکان مصرف محصولات حیوانی را کاهش دهیم و از محصولات گیاهی بیشتر استفاده کنیم. در سبزیجات منیزیم و پتاسیم وجود دارد که به طور مستقیم بر رگ‌های‌خونی اثر می‌گذارند و رگ‌های‌خونی را گشاد می‌کنند. در نتیجه فشارخون را کمتر می‌کنند.
مضرات رژیم‌های گیاهخواری خودسرانه
در این‌که خوردن سبزیجات به دلیل داشتن انواع فیبر و ویتامین‌ها برای ما مفید است شکی نیست؛ اما این موضوع به این معناهم نیست که رژیم گیاهخواری هیچ ضرری نداشته باشد. در این رژیم بدن فیبر بسیار بالایی دریافت‌می‌کند که همین ماده جلوی جذب بسیاری از مواد معدنی از جمله کلسیم، آهن و ... را می‌گیرد. در نتیجه احتمال کمبود این گونه مواد معدنی در افرادی که خودسرانه رژیم گیاهخواری‌می‌گیرند بسیار بالاست. به همین دلیل احتمال شکستن استخوان در این گونه افراد بیشتر از دیگران است ولی اگر رژیم گیاهخواری توسط کسی که تخصص لازم را در زمینه‌ی تغذیه داشته باشد تنظیم شده باشد به جز گیاهخواران مطلق (هیچ گونه ماده‌ی غذایی که منشای غیر گیاهی دارندمصرف نمی‌کنند) بقیه‌ی افرادمی‌توانند تمام مواد غذایی را بدون نیاز به هیچ مکملی به دست بیاورند. یکی از مشکلاتی که افراد در رژیم‌های گیاهخواری با آن مواجه‌می‌شوند کمبود ویتامین B است.
به همین دلیل هم بعضی گروه‌های گیاهخواری منعطف‌تر، ماهی یک بار از گوشت استفاد می‌کنند تا دچار کمبود ویتامین(B۱۲ و B) نشوند. البته بسیاری از افراد گیاهخوار، خام‌گیاهخوار هستند و از روش‌های پخت نامناسب (مثل کباب کردن و سرخ‌کردن و...) استفاده نمی‌کنند و بدین ترتیب احتمال ورود مواد مضر مثل رادیکال‌های‌آزاد به بدنشان هم کمتر است و در نتیجه بدنشان هم تحت استرس کمتری قرار خواهد گرفت. اما اگر بخواهیم زندگی عادی داشته باشیم نمی‌توانیم به همه‌ی افراد توصیه کنیم که رژیم گیاهخواری داشته باشند. زیرا مصرف غذاهای حیوانی هم قسمتی از فرهنگ ماست.
عادت‌های تغذیه‌ای
یکی از مشکلاتی که افراد نمی‌توانند به خاطر آن رژیم گیاهخواری را تجربه کنند این است که همیشه این سؤال در ذهنشان است که آیا افراد گیاهخوار واقعا می‌توانند حس سیری را تجربه کنند. اغلب ما (ایرانی‌ها) فکر می‌کنیم یا عادت کرده‌ایم که فقط با خوردن غذاهای گوشتی مانند چلوکباب، زرشک‌پلو با مرغ و ... سیر شویم و لذت ببریم.
وقتی مکانیسم‌های سیری را بررسی می‌کنیم می‌بینیم به محض این‌که غذا وارد معده می‌شود در معده کشیدگی‌هایی به وجود می‌آورد و از همان لحظه سیگنال‌های سیری به مغز مخابره می‌شود. در صورتی که در اغلب رژیم‌های لاغری به افراد توصیه می‌شود قبل از خوردن غذای اصلی یک ظرف پر سالاد بخورند تا حجم معده‌ی آن‌ها پر شود.
احساس سیری
بررسی رژیم گیاهخوارها نشان می‌دهد حس سیری که سراغ افراد گیاهخوار می‌آید خیلی سریع‌تر، بهتر و قابل قبول‌تر از افراد همه چیزخوار است. زیرا در بدن ما رفلکس خاصی نسبت به غذای پرچرب وجود ندارد؛ یعنی اگر کسی حتی بیش از نیاز خود هم غذای چرب بخورد بدن جلوی آن را نمی‌گیرد. ولی با توجه به این‌که مواد فیبری که در گیاهان وجود دارد کشش زیادی در معده به وجود می‌آورند به راحتی می‌توانند حس سیری را به مغز انتقال دهند و در نتیجه ما نیز از دریافت کالری اضافی جلوگیری کنند. یکی از عواملی که که باعث می‌شود افراد گیاهخوار تناسب‌اندام بیشتری داشته‌باشند، رسیدن زودتر به حس سیری است.
احساس سیری سلولی
در واقع می‌توان گفت گیاهخواری یک نوع سیری سلولی در فرد به وجود می‌آورد؛ یعنی حتی سلول‌های بدن هم تمام مواد موردنیازشان را به دست می‌آورند. توجه کنیم ما با خوردن چیپس و پفک هم احساس سیری می‌کنیم ولی سلول‌های ما همچنان گرسنه هستند چون ویتامین‌ها و مواد مغذی لازم به داخل آن‌ها وارد نشده ولی چربی زیادی وارد بدن ما شده. به طور کلی رژیم‌های گیاهخواری با توجه به این‌که سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین و مواد معدنی هستند در کنار فیبر بالا ایجاد حس سیری و سیری سلولی می‌کنند که باعث جلوگیری از اضافه‌وزن هم می‌شود. در رژیم گیاهخواری همین موضوع که چاقی هم تحت کنترل در بیاید بسیار مهم و قابل توجه است. چون باتوجه به این‌که در جامعه‌ی کنونی ما تمام گروه‌های سنی از کودکان گرفته تا بزرگسالان و سالمندان به سمت چاقی می‌روند؛ کنترل آن بسیار مهم است.
رژیم غذایی کامل
در واقع اگر ما بتوانیم با رژیم غذایی درستی (نه صرفا گیاهخواری) که بر پایه‌ی مصرف بیشتر گیاهان باشد و مصرف مواد غذایی حیوانی را هم به حداقل برساند تمام موادغذایی مورد نیاز بدن را به طور کامل دریافت کنیم، می‌توانیم جلوی ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را هم بگیریم. می‌توان گفت در پیش گرفتن رژیم غذایی درستی که بتواند تمام مواد غذایی لازم را به بدن برساند مهم‌ترین چیزی است که برای انتخاب رژیم خود باید آن را در نظر داشته باشیم. مثلا اگر بتوانیم در کنار خوردن انواع سبزیجات در سالاد از چند تکه گوشت مرغ یا حبوبات هم استفاده کنیم کاملا سیرکننده خواهد بود.
گیاهخواری و درمان بیماری‌ها
می‌توان گفت به طور کلی پزشکان متخصص تغذیه معتقدند بدن ما به تمام مواد غذایی موجود در طبیعت نیاز دارد و نباید خودمان را از مصرف ماده‌ی غذایی خاصی محروم کنیم. طبیعی است که خوردن بیشتر سبزی‌ها و میوه‌ها و ...سلامت ما را بیشتر تأمین کند. ولی وقتی رژیم گیاهخواری می‌گیریم مجبور می‌شویم تغذیه‌ی خود را از رژیم سایر افراد خانواده جدا کنیم اما اگر فرد از قبل خود را برای این موضوع آماده کند و رژیم گیاهخواری درستی را هم در پیش بگیرد، می‌تواند بدون هیچ مشکلی آن را ادامه دهد. البته پزشکان تغذیه به کسی نمی‌گویند خود را از مصرف مواد غذایی خاصی محروم کند یا گیاهخوار شود. اما اغلب آن‌ها توصیه می‌کنند افراد مصرف گوشت قرمز را به حداقل برسانند.
درمورد بیماری‌ها نیز باید گفت در بسیاری از مواردمیزان ابتلا به سرطان در گیاهخواران کمتر است. بعضی بیماران نیز در مرحله‌ی خاصی از بیماری هستند و میزان باوری که دارند باعث می‌شود بیماری‌شان بهبود یابد. در گیاهخواران غیرمطلق که افراد از لبنیات و تخم‌مرغ هم استفاده می‌کنند حتی خطر پوکی استخوان هم افراد را تهدید نمی‌کند چون جذب کلسیم در افرادی که زیاد سبزیجات مصرف می‌کنند بیشتر خواهد بود.
در مورد بیماری‌های خاص مانند سرطان هم نمی‌توان به طور کلی گفت که رژیم گیاهخواری می‌تواند باعث بهبود آن‌ها شود یاخیر. زیرا این موضوع به عوامل زیادی بستگی دارد؛ این‌که بیمار چه نوع سرطانی دارد، در چه مرحله‌ای از بیماری است یا قدرت و توان او چقدر است.
معمولا در سرطان‌های مربوط به دستگاه گوارش، رژیم گیاهخواری ممکن است علاوه بر این‌که فرد را ضعیف می‌کند باعث انسداد بیشتر در دستگاه گوارش هم بشود. ولی در مورد سرطان‌هایی مانند پروستات یا سینه به این صورت نیست و گاهی باعث بهبود بیماری و کندشدن روند بیماری می‌شود. بنابراین نمی‌توان حکم کلی برای نتیجه گرفتن یا نگرفتن از رژیم گیاهخواری در درمان بیماری‌ها صادر کرد. چون نه‌تنها جنبه‌ی علمی ندارد بلکه در افراد، بیماری‌ها و شرایط مختلف، بسیار متفاوت عمل می‌کند.
ضمن این‌که نمی‌توان منکر بهبود یافتن حال بیمار هم در بسیاری از بیماری‌های سخت شد.