همشهری آنلاین- شهره کیانوش راد : جست و جو در میان نام‌های عجیبی که در گذشته بر کوچه‌های تهران گذاشته می‌شد ما را به نام «پشت بدنه» می‌رساند که بی‌تردید داستانی شنیدنی دارد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
«داریوش شهبازی» تهران‌پژوه، می‌گوید: «بسیاری از اسامی کوچه‌های تهران قدیم داستانی داشته که نسل به نسل منتقل شده و حتی با نامگذاری جدید، هنوز هم کوچه‌ها به نام قدیم خود میان اهالی شهرت دارند. در گذشته بدون وجود هرگونه سازمان و اداره‌ای مردم خوش ذوق سرزمین مان با تکیه بر فرهنگ غنی پارسی هر جا که نیاز بود لغات ظریف و بامسمایی را برای نامگذاری کوچه یا محله خود انتخاب می‌کردند و گاهی هم ممکن بود چند کوچه در محله های مختلف همنام باشند.»
او با اشاره به اینکه «پشت بدنه» یکی از این واژه‌هاست که داستانی پشت نامگذاری آن وجود دارد، می‌افزاید: «در نقشه‌های امروزی تهران فقط یک کوچه به این نام ثبت شده، آن هم کوچه‌ای است در شمال شرقی چهارراه مولوی که از ضلع شرقی خیابان شهید مصطفی خمینی منشعب می‌شود. صرف نظر از تعداد آنها و مناسبت وجه تسمیه این کوچه، نام «پشت بدنه» در میان تهرانیان عصر قاجاری از شهرت فراوانی برخوردار بود.»
وجه تسمیه
شهبازی در باره وجه تسمیه پشت بدنه می‌گوید: «حصار و باروی شهر برای مقابله با مهاجم خارجی ساخته می‌شد؛ از این روی جبهه خارجی آن روی حصار و جبهه داخلی، پشت آن قلمداد می‌شد. این وجه نظر را در ساخت دروازه‌ها که نمادی از ذوق معماری و توانایی‌های فنی حکومت و ... بوده و هنگام ورود مسافران به شهر آن را به نمایش می‌گذاشته است، به خوبی می‌شود فهمید. روی دروازه یعنی جبهه خارجی از طراحی – معماری پرکارتر و پوسته نمای زیباتر برخوردار بود.»
بدین ترتیب جبهه داخلی باروی شهر، پشت بدنه حصار، نامیده می‌شد، تهرانیان با ذوق، به سادگی و بی‌تکلف با کلمات ساده و آشنا نام «کوچه پشت بدنه حصار» را برای کوچه‌هایی که در منتهای اراضی شهر و مجاور حصار صفوی، کشیده شده بود، برگزیده بودند که بر اثر کثرت استعمال در تداول عامه و حتی در عرصه نوشتاری، کوچه پشت بدنه حصار (صفوی) به «پشت بدنه» خلاصه شده است.
کوچه‌های همنام
شهبازی در ادامه از کوچه‌هایی نام می‌برد که به نام پشت بدنه شهرت داشته‌اند: «کوچه شمالی - جنوبی در کنار دروازه عتیق قزوین در میدان وحدت اسلامی (شاپور سابق)، که امروز با نام «شهید محمدرضا یوسفی» خوانده می‌شود. کوچه دیگر در محله عودلاجان قرار داشت، که در مجاورت حصار شهر از ضلع شرقی خیابان ناصریه (مجاورت دروازه ناصریه) به سمت شرق کشیده شده بود، که امروز آن کوچه را با نام «عرب‌ها» می‌شناسیم.»
او اضافه می‌کند: «سه تکه کوچه شرقی - غربی، در جنوب محله چال میدان وجود داشت که هر سه با شکستگی مختصری و با کمی اغماض در یک امتداد قرار گرفته بودند و هر سه کوچه با نام پشت بدنه مشهور بودند. مشهورترین کوچه‌های پشت بدنه تهران قدیم همین کوچه است که امروز تکه نخست آن به تنهایی نام پشت بدنه را بر دوش می‌کشد. و کوچه چهارم هم در محله عودلاجان کنار دروازه عتیق شمیران و در مجاورت حصار و ضلع شمالی سفارتخانه روسیه (وابسته بازرگانی سفارت روسیه امروز) کوچه‌ای شرقی - غربی بود که با شکستگی به دو بخش تقسیم می‌شد؛ بخش نخست به پشت بدنه و بخش دوم، به پشت سفارت، مشهور بود.»
امروز البته هر دو بخش به نام «پشت سفارت» خوانده می‌شود. در اینجا مشخص شد که در مجاورت هر سه دروازه از چهار دروازه عتیق تهران و در پای بدنه حصار کوچه‌هایی قرار داشته که همگی با نام ثابت «پشت بدنه» مشهور و مظبوط بودند و حتی دروازه داخلی ناصریه در ضلع جنوبی میدان توپخانه (امام خمینی) که در دوره ناصری پدید آمد. دارای چنین کوچه‌ای با نام کوچه پشت بدنه بود.