همشهری آنلاین - مریم سرخوش: حرف سوغاتی که می‌شود، کام همه شیرین می‌شود جز متولیان نظام سلامت و وزارت بهداشت. شیوع بیماری‌های غیرواگیر در کشور شیب صعودی دارد و افزایش مبتلایان به دیابت، بیماری های قلبی - عروقی، چاقی، قند خون و... چالشی جدی برای متولیان حوزه سلامت رقم زده و متخصصان می‌گویند که یکی از عوامل مهم در بروز این بیماری‌ها، مواد غذایی ازجمله همین سوغاتی‌ها هستند که حاوی کربوهیدرات‌های مضرند.
نکته جالب اینجاست که بالاخره پس از ۲۰سال، توجه وزارت بهداشت به این موضوع جلب شد و آنها حالا به‌دنبال این هستند که یک گام پیش‌تر از درمان، سراغ عادات غذایی مردم بروند که گفته می‌شود حدود ۶۰درصد در بروز بیماری‌های غیرواگیر دخیل هستند. وزیر بهداشت در این‌باره دیروز از تدوین نقشه تغذیه کشور خبر داده اما به نکته جالب دیگری هم اشاره کرده؛ اینکه بخش زیادی از سوغاتی‌ها و غذاهای ایرانی دارای قند فراوان هستند و عامل افزایش بیماری دیابت و در این‌باره باید برنامه‌ریزی شود.
سوغاتی‌های دردسرساز
نخستین جلسه شورای عالی انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور پس از ۲۰ سال در وزارت بهداشت برگزار شد. بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت با بیان این که برنامه‌های هر استان برای تغذیه باید خاص آن استان باشد زیرا مشکلات استان‌ها نیز بومی و وابسته به شرایط هر یک از آنهاست، بیان می‌کند: «توجه ویژه به تغذیه در مناطق محروم از وظایف ماست و برای توجه به تغذیه مردم در مناطق محروم باید برنامه عملیاتی تدوین و اجرایی و نقشه تغذیه کشور تدوین شود. لازم است در این نقشه، مناطق آبی، قرمز، نارنجی و زرد کشور از نظر وضعیت تغذیه مشخص باشد تا بتوان آمایش سرزمینی لازم در موضوع تغذیه را صورت داده و سیاستگذاری کرد.»
عین‌اللهی همچنین با تاکید بر ضرورت ایجاد ارتباط وسیع این انستیتو با بخش‌های دانشگاهی و صنعتی کشور عنوان می‌کند: «مشکل فرهنگی کشور این است که بخش زیادی از سوغاتی‌ها و غذاها دارای قند فراوان هستند که برای سلامت افراد مشکل‌ساز بوده و بیماری دیابت را افزایش می‌دهد. به همین دلیل برخی نقاط کشور که مشکل دیابت بیشتری نسبت به مناطق دیگر دارند، باید در برنامه‌ریزی‌ها و تدوین نقشه تغذیه مورد توجه ویژه قرار گیرند.»
او با اشاره به این که بیماری از طریق غذا و هوا ایجاد می‌شود و باید برای کنترل آن برنامه‌ریزی کرد، تاکید می‌کند: «برنامه‌های هر استان برای تغذیه باید خاص آن استان باشد زیرا مشکلات استان‌ها نیز بومی و وابسته به شرایط هر استان است.» وزیر بهداشت با تأکید بر الگوسازی به عنوان یک راهبرد در تغذیه بیان می‌کند: «باید رستوران‌های استانداردی که غذای سالم تهیه و توزیع می‌کنند، در استان‌های گوناگون وجود داشته و مورد تشویق قرار گیرند. همچنین تربیت نیروی انسانی متخصص تغذیه در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور هم اقدامی راهبردی است و آموزش بهورزان و مراقبان سلامت در زمینه تغذیه هم ضرورت دارد.»
شیرین‌ترین سوغاتی‌ها برای دیابتی‌ترین استان‌ها
رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم درباره این که چه ضرورتی دارد مداخلات برای پیشگیری از بروز بیماری‌های غیرواگیر در استان‌های مختلف با یکدیگر متفاوت باشد، به همشهری می‌گوید: «در بخش مرکزی کشور شیوع دیابت بیشتر است، از جمله یزد، اصفهان، سمنان، تهران، خوزستان و در نوار شمالی کشور. بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت نقشه این بیماری با کمی اغماض منطبق با سایر بیماری‌هاست و این نشان می‌دهد که مردم این مناطق عوامل خطر مشترک دارند.»
دکتر افشین استوار درباره این عوامل خطر بیان می‌کند: «تغذیه ناسالم، فعالیت بدنی ناکافی، چاقی، مصرف دخانیات و الکل، آلودگی هوا و... شامل همه بیماری‌های غیرواگیر از جمله دیابت، قلبی – عروقی، سرطان، بیماری‌های روانی، بیماری‌های مزمن تنفسی مثل آسم و انسداد ریه است. به همین دلیل ضرورت دارد که مداخله‌ای باید صورت بگیرد متناسب با این عوامل خطر و شیوع آنها در یک منطقه باشد.»
این که توجه وزارت بهداشت به موضوع تدوین نقشه تغذیه کشور جلب شده اقدام مثبتی است، چون معمولا نگاه این وزارتخانه در طول ادوار گذشته درمانی بوده نه پیشگیری. این نوع نگاه به کاهش بار بیماری‌ها در سال‌های آینده کمک می‌کند
این در حالی است که یزدی‌ها تقریبا تا همین چند وقت اولین استان با شیوع بالای دیابت بودند که به گفته متخصصان تغذیه رواج استفاده از خوراکی‌هایی مثل پشمک و قطاب یا شیرینی پنجره‌ای، نقل و سوهان آردی در این مساله بی‌تاثیر نبوده است. سوغاتی‌های حاوی کربوهیدرات، قند و روغن اشباع‌شده یا سوغاتی که تنها با شکر، کمی آرد سفید و روغن تهیه می‌شود و هر ۵۰ گرم آن معادل ۱۲ حبه قند است.
در نوار شمالی کشور هم میزان شیوع دیابت بالاست. اصلی‌ترین سوغاتی‌شان کلوچه‌ها و سرشار از قند تصفیه شده و چربی‌های اشباع شده هستند. این سوغاتی‌ها به دلیل فقدان مواد فیبری به سرعت قند خون را بالا برده و با تحریک ترشح انسولین، زمینه ابتلا به دیابت را در افراد به خصوص کودکان مستعد افزایش می‌دهد.
خوزستانی‌ها اما مدتی است که جایگزین یزد در شیوع بالای دیابت شده‌اند و دو سوغاتی جذاب آنها شامل خرما و رنگینک هم جزو مواد غذایی به شمار می‌روند که هم مقوی هستند و هم انرژی‌زا اما به دلیل استفاده از برخی افزودنی‌ها عوارضی دارند و برای خردسالان به دلیل حجم غذایی و سختی هضم مضر هستند.
اصفهانی‌ها هم جزو استان‌های با شیوع بالای دیابت هستند و سوغاتی‌های معروف‌شان چیزی جز محصولات پرکالری نیست. هر ۱۰۰ گرم گز اصفهان حاوی ۴۰۰ کالری است و مصرف بیش از اندازه آن هم توصیه نمی‌شود. پولکی هم از شکر درست می‌شود در مصرف آن نباید زیاده‌روی کرد.
به طور کلی استفاده مکرر از سوغاتی‌هایی که عمدتا حاوی شکر، قند، روغن و افزودنی‌ها هستن می‌تواند منجر به بیماری‌هایی از جمله دیابت، چاقی، فشار خون، ایجاد چین و چروک‌های پوستی، بیماری‌های قلبی عروقی، اختلال در مغز، ضعف سیستم ایمنی، پوسیدگی دندان و سوء‌تغذیه، آلزایمر، اختلال در رشد، انباشت کلسترول و تری گلیسیرین، تاثیر منفی بر عملکرد کلیه‌ها، کبد و قلب، تنگ کردن عروق، ایجاد فشار خون و گرسنگی کاذب شود.
کاهش مواد مضر در ۳محصول غذایی
«سوغاتی جزو آداب و رسوم و فرهنگ ایرانی‌هاست و شاید اینطور تصور شود که نمی‌توان در تولید آنها تغییری ایجاد کرد، اما طی این مدت ما تجربیاتی داشتیم که بدون تغییر ذائقه مردم، برخی محصولات پرمصرف غذایی هم سالم‌تر تولید شده‌اند.»
این نکته‌ای است که جلال‌الدین میرزای رزاز، رئیس انجمن تغذیه ایران به همشهری می‌گوید و در توضیح بیشتر بیان می‌کند: «این که توجه وزارت بهداشت به موضوع تدوین نقشه تغذیه کشور جلب شده اقدام مثبتی است، چون معمولا نگاه این وزارتخانه در طول ادوار گذشته درمانی بوده نه پیشگیری. این نوع نگاه به کاهش بار بیماری‌ها در سال‌های آینده کمک می‌کند. بیماری‌های غیرواگیر بر اساس مطالعات که ما انجام دادیم و مقالات خارجی که بررسی کردیم، بحث تغذیه در بیماری‌های غیرواگیر حدود ۵۵ درصد تا ۶۰ درصد است. به این معنا که اگر ملتی اصلاح عادت غذایی و تغذیه سالم داشته باشد، این میزان از بار بیماری را طی یک دهه کاهش می‌دهد. به همین دلیل این نوع نگاه جدید قابل تحسین است که پیش از درمان به فکر پیشگیری باشیم.»
رئیس انجمن تغذیه ایران: یکی از مهمترین اقدامات در تولید محصول غذایی سالم کاهش مصرف شکر در تولید شیرکاکائو بود که ۶ تا ۷درصد شکر را کم کردیم و کسی هم متوجه نشد
رئیس انجمن تغذیه ایران درباره مبحث مطرح‌شده از سوی وزیر بهداشت درباره سوغاتی‌هایی که حاوی قند فراوان و عامل خطر درباره بیماری‌های غیرواگیر هستند هم عنوان می‌کند: «تهیه سوغاتی بخشی از فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی‌هاست. به همین دلیل قدم بعدی باید این باشد که با حفظ این فرهنگ و آداب، سوغاتی‌های مختلف را به سمت سالم‌سازی پیش ببریم. البته مقاومت‌هایی درباره تغییرات درباره چنین محصولاتی وجود دارد اما ما تجربه‌هایی داریم که برخی محصولات به‌تدریج سالم‌تر تولید شده‌اند. زمانی که رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور بودم، یکی از مهمترین اقدامات، تولید شیرکاکائو با کاهش مصرف شکر بود. به‌تدریج درصد شکر شیرکاکائو را ۶ تا ۷درصد کم کردیم و کسی هم متوجه نشد.»
به‌گفته این ابتدا شرکت‌ها مقاومت می‌کردند که فروش‌شان کم نشود، اما این مسئله درباره ۶شرکت لبنی و همراهی انجمن صنایع لبنی محقق شد و درصد شکر کم شد.
این متخصص تغذیه درباره ۲محصول دیگر که در این طرح سالم‌سازی به‌تدریج با کاهش مواد مضر تولید و عرضه شد هم می‌گوید: «در این‌باره با چند کارخانه بیسکوئیت‌سازی مکاتبه کردیم و پای کار آمدند. تولید بیسکوئیت‌ها به‌گونه‌ای است که به قالب می‌چسبند و به همین دلیل تولیدکنندگان درصد استفاده از روغن را بیشتر می‌کنند. تنها درباره یک محصول موفق شدیم که این استفاده از روغن را از ۱۸درصد به ۱۳.۵درصد برسانیم. در دوغ هم نیم‌درصد نمک را کاهش دادیم.»
سوغاتی‌ها را هم می‌توان سالم‌تر تولید کرد
میرزای رزاز با تأکید بر اینکه درباره سوغاتی‌ها هم می‌توان این سالم‌تر تولیدشدن را با حفظ فرهنگ و سنن ایجاد کرد، بیان می‌کند: «اگر درصد شکر گز اصفهان را ۶۰ یا ۷۰درصد درنظر بگیریم، در یک بازه زمانی می‌توان به‌تدریج از شکر مصنوعی آن کم کرد و شیرین‌کننده طبیعی مثل استیویا را جایگزین آن کرد. البته نیاز است که یک کارگروه مشترک تشکیل شود و ما هم اعلام آمادگی می‌کنیم که در این زمینه کمک‌های لازم را داشته باشیم.»
بیشتر بخوانید: