ازدحام در پناهگاه‌ها، فروپاشی زیربناهای بهداشتی، افزایش تعداد مردگان دفن‌نشده و کمبود آب آشامیدنی پاک، به گفته سازمان جهانی بهداشت نوار غزه را «در آستانه شیوع‌های بزرگ بیماری‌ها قرار داده است.
من به‌عنوان یک کارشناس سیستم‌های بهداشت عمومی فلسطین* که درباره روابط متعدد میان جنگ و بهداشت برای کتاب آینده خود «چگونه جنگ می‌کشد: تهدیدات نادیده گرفته‌شده برای سلامتی ما» نوشته‌ام، معتقدم که نمی‌توان از بحران در حال وقوع غافل شد. گسترش آسان بیماری‌های عفونی در شرایط جنگی می‌تواند به اندازه حملات هوایی - اگر نگوییم بیشتر - برای سلامت ویرانگر باشد و مرگ‌ومیر به بار بیاورد. خدمات مراقبت‌های بهداشتی در غزه - که پیش از آغاز حمله‌هایی هوایی نیز آسیب‌پذیر بودند - عملاً هیچ ظرفیتی برای مقابله با شیوع گسترده بیماری‌ها ندارند.
بیماری در حال حاضر فراگیر است
تاریخ بارها و بارها ثابت کرده است که مناطق جنگی می‌تواند کانون پرورش بیماری باشند. هر جایی که مردم فقیر و کم‌برخوردار برای پناهگاه یا دسترسی به منابع - اغلب در تأسیساتی با شرایط نامناسب از لحاظ زیستن و دسترسی به خدمات بهداشتی یا آب پاک- ازدحام کنند، مستعد گسترش بیماری است. انتقال عوامل بیماری‌زا می‌تواند از طریق انتقال هواپخش یا قطرک‌های تنفسی، آلودگی مواد غذایی یا آب، ناقل‌های زنده مانند گوشت‌خواران، پشه‌ها یا شپش‌ها، یا زخم‌های به درستی تمیزنشده و مراقبت نشده انجام گیرد.
در هر شرایط مخاصمه مسلحانه یا آوارگی جمعی، تهدید بیماری عفونی ازجمله نگرانی‌های اولیه متخصصان بهداشت عمومی است. و از همان ابتدای حمله‌های هوایی کارشناسان پیامدهای بهداشتی وخیمی را در غزه پیش‌بینی کردند.
نواز غزه حتی پیش از شروع جنگ اخیر وضعیت شکننده‌ای از لحاظ سیستم‌های بهداشتی و بهداشت محیط و آب داشت. سیستم بهداشتی غزه، یکی از پرتراکم‌ترین مناطق جهان از لحاظ جمعیت، دیرزمانی است که در اثر کمبود اعتبار و اثرات محاصره اعمال در سال ۲۰۰۷ به‌وسیله رژیم صهیونیستی دچار اختلال بوده است.
بیماری‌های منتقل‌شونده از طریق آب – درنتیجه آلودگی آب در اکثر مناطق نوار غزه به‌طور چشمگیری علت اصلی مرگ‌ومیر کودکان بوده‌اند. در اوایل سال ۲۰۲۳ تخمین زده شد که آب در ۹۷ درصد مناطق نواز غزه برای نوشیدن نامناسب نیست، و بیش از ۱۲ درصد از موارد مرگ‌ومیر کودکان به دلیل بیماری‌های منتقل‌شونده از طریق آب مانند حصبه، وبا و هپاتیت A بود که اصولاً در مناطقی از جهان که تأسیسات آب‌رسانی کافی و بهداشتی دارند، بسیار نادر هستند.
سایر اشکال گسترش بیماری‌های عفونی نیز در سال‌های اخیر در نوار غزه گزارش شده است. غزه چندین شیوع قبلی مننژیت - التهاب بافت‌های اطراف مغز و نخاع که معمولاً به دلیل عفونت ایجاد می‌شود – را به‌ویژه در سال‌های ۱۹۹۷، ۲۰۰۴ و ۲۰۱۳ از سر گذرانده است.
در اواخر سال ۲۰۱۹، شیوع محدود سرخک- یک ویروس هواپخش بسیار واگیر - در غزه گزارش شد، و تقریباً نیمی از موارد گزارش شده در افراد غیر واکسینه رخ داده بودند. با وجود میزان کلی نسبتاً بالای واکسیناسیون در غزه، وجود شکاف‌هایی در پوشش کامل واکسیناسیون و ناتوانی در پاسخ سریع به شیوع‌ها در غزه به‌وسیله سازمان جهانی بهداشت به نزول مداوم وضعیت اجتماعی-اقتصادی این منطقه از سال ۲۰۰۹ به بعد به علت درگیری‌ها و تعطیلی‌های پیاپی نسبت داده شده است.
و همه‌گیری کووید-۱۹ نوار غزه را به شدت دچار خود کرد و دیوارکشی و انسداد مرزهای این منطقه به‌وسیله رژیم صهیونیستی که واردات تجهیزات حفاظت فردی حیاتی، کیت‌های آزمایش و واکسن‌ها را با مانع روبرو می‌کرد یا به تأخیر می‌انداخت، باعث تشدید وخامت اوضاع شد.
یک سیستم زیر فشار
آسیب‌پذیر بودن سیستم مراقبت بهداشتی غزه باعث شد از همان ابتدای درگیری اخیر، سازمان‌هایی مانند سازمان جهانی بهداشت مورد اینکه خشونت و محرومیت به سرعت به ازکارافتادن این سیستم خواهد انجامید، هشدار دهند.
که جنگ به‌طورکلی، و درگیری در غزه به‌طور خاص از چند طریق خطر بیماری عفونی را تشدید و تقویت می‌کنند.
رژیم صهیونیستی تقریباً هم‌زمان با شروع حمله‌های هوایی، نوار غزه را به‌طور کامل محاصره کرد. این امر مانع واردات سوخت موردنیاز برای راه‌اندازی ژنراتورها برای زیرساخت‌های حیاتی شد. ژنراتورها برای این موردنیاز هستند که رژیم صهیونیستی برق غزه را هم قطع کرده است.
ازآنجاکه سوخت در روزهای اخیر عملاً تمام شده است، این به معنای عدم وجود برق برای کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن یا برای جمع‌آوری زباله‌های جامد بوده است. درنتیجه، بسیاری از مردم مجبور به مصرف آب آلوده شده‌اند یا در شرایطی زندگی می‌کنند که ناقلان زنده بیماری، مانند جوندگان و حشرات، در آن امکان رشد کردن دارند.
حتی مواد پاک‌کننده پایه نیز کمیاب هستند و تجهیزات مورد استفاده برای ضدعفونی کردن اقلام گوناگون از تجهیزات پزشکی گرفته تا بطری‌های شیرخواران غیرقابل استفاده هستند.
این وضعیت فاجعه‌بار بهداشتی زمانی رخ می‌دهد که صدها هزار فلسطینی در غزه تلاش می‌کنند از بمباران فرار کنند و به تعداد اندکی از مکان‌های باقی‌مانده برای پناه گرفتن بروند . این امر ازدحام بی‌سابقه‌ای را باعث شده است که خطر شیوع بیماری عفونی را افزایش می‌دهد.
آسیب‌پذیری خاص کودکان
سازمان جهانی بهداشت از میانه اکتبر ۲۰۲۳ روندهای نگران‌کننده‌ای را گزارش کرده است، ازجمله بیش از ۴۴۰۰۰ مورد اسهال در غزه.
اسهال به‌ویژه برای کودکان خردسال که مستعد کم‌آبی شدید هستند، خطرناک است. اسهال دومین علت اصلی مرگ‌ومیر در سراسر جهان در کودکان زیر ۵ سال است. نیمی از موارد اسهال گزارش شده در غزه از زمان آغاز حمله‌های هوایی در کودکان زیر ۵ سال رخ داده است.
در همین حال، حدود ۹۰۰۰ مورد گال – یک عارضه پوستی خارش‌دار ناشی از بندپایانی میکروسکوپی به نام هیره‌ها - و بیش از ۱۰۰۰ مورد آبله‌مرغان گزارش شده است.
بیش از ۷۰۰۰۰ مورد عفونت‌های تنفسی فوقانی مستند شده است که بسیار بیشتر از آن چیزی است که در غیر این صورت انتظار می‌رفت. این‌ها فقط مواردی هستند که گزارش شده‌اند؛ بدون شک، افراد بیشتری که قادر به رفتن به یک مرکز بهداشتی برای تشخیص نبوده‌اند، نیز بیمار هستند.
گزارش‌های مبنی گسترش آبله‌مرغان و عفونت‌های تنفسی مثل آنفلوانزا و کووید-۱۹ با توجه به اختلال‌های شدید در برنامه‌های واکسیناسیون کودکان در اثر درگیری، بسیار خطرناک است. با وجود بار بیش‌ازحد تحمیل‌شده بر سرویس‌های مراقبت بهداشتی و جابه‌جایی انبوه خانواده‌ها، بعید نیست کودکان خردسال و نوزادان از واکسیناسیون‌های حیاتی محروم شوند و این درست هم‌زمان با فرارسیدن زمستان است که فصل اوج‌گیری عفونت‌های تنفسی است.
عفونت‌های تنفسی فوقانی همچنین با میزان غبار و سایر آلاینده‌های موجود در هوا ناشی از تخریب ساختمان‌ها طی بمباران تشدید می‌شوند.
سپس تأثیر مستقیم کارزار بمباران خود را نشان می‌دهد. کمبود آنتی‌بیوتیک‌ها - به دلیل هردوی محاصره و ویرانی مراکز بهداشتی - بدین معنی است که پزشکان قادر به درمان مناسب هزاران بیمار با زخم‌های باز یا نیازمند به عمل‌های جراحی، ازجمله قطع عضو، نیستند.
تلفات و رنج بیشتر
پزشکان به‌طور فزاینده‌ای دارند امکان پانسمان زخم برای محافظت از آن‌ها در برابر آلودگی‌های بیرونی را هم از دست می‌دهند. کنترل‌های ضعیف پیشگیری از عفونت، میزان بالای تلفات و غلظت بالای فلزات سنگین سمی، در میان عوامل دیگر، منجر به گزارش‌هایی از مقاومت ضد میکروبی شده است که در آن باکتری‌ها و ویروس‌ها با گذشت زمان دیگر به آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر داروهای ضد میکروبی پاسخ نمی‌دهند. این وضعیت بالقوه می‌تواند منجر به مشکلات بهداشتی بیشتری حتی پس از پایان بمباران شود. روندهای مشابهی نیز در عراق دیده شده است که میزان مقاومت میکروب‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها علی‌رغم گذشت سال‌ها از پایان اوج کارزار بمباران‌های هوایی همچنان بالا است.
و با وجود جنازه‌های بسیاری که زیر آوار مانده‌اند و نمی‌توان آن‌ها را بیرون آورد و نیاز به حفر چندین گور دسته‌جمعی نزدیک به مکان‌هایی که مردم در آن پناه گرفته‌اند، خطر بیماری ناشی از عدم امکان دفن مناسب مردگان نیز افزایش یافته است.
درحالی‌که تصاویر و عکس‌ها از مناطق و افراد بمباران‌شده در نواز غزه وحشتناک هستند و تلفات جانی عظیمی- بر اساس گزارش مقامات بهداشتی غزه دست‌کم ۱۲۰۰۰ کشته تا اواسط نوامبر به بار آمده است - گسترش سریع بیماری عفونی توانایی تحمیل مرگ‌ومیر و رنج بیشتری بر جمعیتی دارد که هفته‌ها بمباران پیوسته را تحمل کرده است.
*نویسنده مطلب یارا ام آسی استادیار دانشکده مدیریت و اطلاعات بهداشت جهانی در دانشگاه فلوریدای مرکزی است