همشهری آنلاین- شهره کیانوش راد: داریوش شهبازی، تهران پژوه، می‌گوید: «به طور کلی در تهران قدیم همچون دیگر نقاط این سرزمین، آیین ارزشمند «شب چله» برگزار می‌شده است. مردم در بلندترین شب سال بر پایه اعتقاد نیاکان خود، در خانه بزرگترها گرد می‌آمدند و آیین شب چله را برگزار می‌کردند و شب را تا دیرهنگام کنار هم می‌گذراندند.»
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
او با بیان اینکه صاحب‌خانه با آجیل و شربت و شیرینی مرسوم آن روزگار به اصطلاح «شب‌چره» از میهمانان شب یلدا پذیرایی می‌کرد، می‌افزاید: «شربت مورد نظر هم از شیره انگور و سرکه تهیه می‌شد. کشمکش، نخودچی، گردو، خرما، توت خشک و... اقلام آجیل را تشکیل می‌داد. میوه‌هایی که از اواخر تابستان تا آن هنگام به نحوی نگهداری شده بودند، نیز بر سفره میزبان دیده می‌شد و گل سرسبد آن میوه‌ها هندوانه و انار بود، هر چند انگور و خربزه، ازگیل و ... هم از چشم‌ها دور نمی‌ماند.»
ترفند نگهداری میوه‌ها
در روزگاری که خبری از یخچال و سردخانه عمومی برای نگهداری میوه های شب چله نبود، مردم برای ذخیره میوه زمستانی خود چه ترفندی به کار می‌بردند؟
داریوش شهبازی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «آن روزگار خبری از سردخانه و دیگر امکانات امروزی، برای نگهداری میوه‌ها نبود و جاده و خودرو نیز وجود نداشت تا محصولات نقاط مختلف به دیگر شهرها منتقل شود، ولی باز هم تهرانی‌ها میوه‌ها را با تمهیداتی تا شب چله نگه می‌داشتند. انگور را در زیر خاک خشک و محیطی بی‌رطوبت و خربزه و هندوانه را در میان کاه و یا با آویزان کردن از سقف در اتاقی تاریک نگهداری می‌کردند. البته گاهی همه این زحمات بر باد می‌رفت، و میزبان بعد از یکی دو ماه از خراب شدن هندوانه یا خربزه هنگام مصرف با خبر می‌شد.»
در چنین شرایطی چاره‌ای جز استفاده از تنقلات خشک مانند توت و انجیر و مویز نبود تا این شب آیینی با دورهمی هر چند مختصر برگزار شده و بتوانند با گرمای دور همی، محفل خود را گرم کنند. البته این مراسم همه گاه با شاهنامه خوانی و تفال حضرت حافظ و نیز قرآن شریف مزین می شد. برخی خانواده‌ها قصه‌گو و روایت‌گو هم داشتند که مدتی هم به نقل سخن آنان اختصاص پیدا می کرد.
مجمع‌های مسی در اندرونی دربار
عکس‌هایی از دوره قاجار به جامانده است که به دلیل نوع خوراکی‌هایی مانند هندوانه و انار که در جلو زنان و مردان قرار داده شده، به نظر می‌رسد مربوط به شب یلدا باشد. البته در عکس‌ها خبری از کرسی نیست و انار و لبو همراه چند خوراکی دیگر در سینی‌هایی چیده شده و مقابل مهمانان قرار دارد.
داریوش شهبازی، تهران پژوه در باره عکس به جامانده از دوره قاجار می‌گوید: «زنان ناصرالدین شاه در داخل حرمسرا و اندرونی جشن‌هایی برپا می‌کردند و برای پذیرایی هم از خوراکی‌های مرسوم آن روزها استفاده می‌شد. اگر به جزییات عکس‌هایی که منسوب به دوره قاجار است دقت کنیم متوجه نوع پذیرایی می‌شویم و اینکه میوه و احتمالا شیرینی در مجمع‌های مسی چیده شده است.»
در برخی عکس‌های دوره قاجار، صندلی هم دیده می‌شود. داریوش شهبازی در این باره می‌گوید: «صندلی هم دیده می‌شود و این نشان می‌دهد عکس مربوط به دوره ناصری است. چون صندلی از اواسط دوره حکومت ناصرالدین شاه به ایران آمد. البته همه مردم هم روی صندلی نمی‌نشستند و فقط مخصوص شاه و بزرگان بود. قبل از آمدن صندلی به ایران، تخت‌هایی بود که شاهان از آن استفاده می‌کردند.»