همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: همان بانوی نیکوکار قجری که اقدامات خیرخواهانش شهره شهر بود و این مسجد زیبا را نیز برای برگزاری مراسم مذهبی در کوچه فخرآباد بنا کرد. سال ۱۳۲۴ بود که فخرالدوله ساخت مسجد را به «نیکولای مارکوف» معماربرجسته گرجستانی الاصل سپرد تا با بهره‌گیری از نمادهای قجری و فرنگی مسجدی متفاوت برای اهالی دروازه شمیران بسازد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
به گواه کتیبه موجود در مسجد، ۴ سال طول کشید تا مسجد فخرالدوله با آمیزه‌ای از معماری آشنای دوران قاجار و رنگ و لعاب مدرن معماری فرنگی ساخته شود. در بد ورود به مسجد، معماری منحصربه‌فرد آن که با قرینه‌سازی‌های متعدد جلوه‌ای خاص پیداکرده جلب توجه می‌کند. «علیرضا زمانی» تهران‌پژوه، درباره گرایش معماری مسجد فخرالدوله به پرستشگاه‌های بیزانس می‌گوید: «مناره‌های کوچکی که مارکوف در ساخت بنا به کار برده است، از ویژگی‌های معماری بیزانسی تاثیر پذیرفته و حال و هوایی متفاوت با دیگر مساجد تهران به این مسجد قدیمی داده است.
مارکوف با تکرار مناره‌های کوچک و استفاده از گنبد خوابیده که از ویژگی‌های معماری دوران قاجار بود و در مسجد سپهسالار هم دیده می‌شود، باز هم از هنر بیزانسی الهام گرفته است.» قرینه‌سازی در معماری مسجد فخرالدوله در شبستان و صحن مسجد نیز دیده می‌شود. چهار محراب مسجد که در چهار سوی شبستان بنا شده، نمونه‌ای از این قرینه‌سازی‌هاست که نمایی متفاوت به شبستان مستطیل شکل آن بخشیده است. گنبد کاشی‌کاری فیروزه‌ای رنگ مسجد هم که با طرح‌های ختایی و اسلیمی تزیین شده زیبایی بنای آن را دوچندان کرده است. در قسمت پایین گنبد، کتیبه‌ای کاشی‌کاری قرار دارد که آیاتی از قرآن روی آن نقش بسته و در محاصره دیواره سفید رنگ داخل مسجد توجه بازدیدکنندگان را جلب می‌کند. سازنده و کاشی‌کار محراب مسجد استاد علی کاشی‌تراش اصفهانی و خطاط وقف‌نامه آن نیز ابراهیم طالقانی است.
نام: مسجد فخرالدوله
معمار: نیکولای مارکوف
بانی: اشرف امینی ملقب به فخرالدوله
محله: دروازه شمیران
سال ساخت: ۱۳۲۸ هجری شمسی