همشهری آنلاین - یکتا فراهانی : سال ۹۵، معاون وقت وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد میانگین نمره آموزش و پرورش ایران طی سه سال اخیر حدود ۱۲ است اما امسال و در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ این میانگین (در مجموع ۴ رشته دبیرستانی) افت بیشتر داشته و به عدد ۱۰ رسیده است.
بسیاری از متخصصان می‌گویند این روند ناشی از شدت گرفتن بی‌رغبتی به درس خواندن است که بخشی از آن مرتبط با آسیب‌هایی است که به سلامت روان و جسم کودکان وارد شده. متخصصان می‌گویند سلامت روان دانش‌آموز با عملکرد تحصیلی ارتباط دارد و می‌تواند منجر به اختلالات یادگیری، مشکلات رفتاری، افت تحصیلی، غیبت‌های مکرر از مدرسه، ترک تحصیل و... شود. روانپزشکان هم عنوان می‌کنند که فرآیند یادگیری بهتر -شامل تدریس و داشتن تمرکز- یکی از عوامل موثر در ایجاد رغبت دانش‌آموزان به درس خواندن است، اما دلایل مختلفی باعث شده که تمرکز دانش‌آموزان کمتر شود. به جز موانع اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دلایلی از جمله اعتیاد به گوشی و بازی‌های کامپیوتری، تغییر سبک زندگی کودکان، محدود شدن یادگیری به دلیل وابستگی به فضای مجازی و دوری از تعاملات واقعی، برقرار نکردن ارتباط با دیگران و... در این افت تحصیلی نقش دارند.
دکتر مهدیه صالحی، روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با همشهری این نکات را تایید می‌کند و می‌گوید: «استرس و اضطراب عامل بسیار مهمی در بی‌توجهی دانش‌آموزان و نداشتن تمرکز آن‌ها نسبت به درس است و باید به این دو اختلال مهم توجه شود.»
* چه اتفاقی باعث شده در حال حاضر بعضی دانش آموزان اهمیت زیادی به درس و مدرسه ندهند؟
به طور کلی عوامل مشترک زیادی باعث بی‌توجهی وبی علاقه شدن آموزان به مدرسه و نداشتن تمرکز آن‌ها می‌شود. اما در حال حاضر و با توجه به مشکلات اخیر می‌توان تغییر سبک تدریس در دوران کرونا را موضوع مهمی در این خصوص دانست. یعنی کرونا و مشکلات مربوط به قرنطینه به نوعی سیر زندگی کودکان را تغییر داد. در آن زمان حضور بچه‌ها در مدارس با کیفیت پایین و به صورت آنلاین بود و جدیتی هم برای بررسی در تکالیف و امتحانات وجود نداشت؛ به گونه‌ای که گاهی حتی والدین تکالیف فرزندانشان را انجام می‌دادند، یا امتحان‌ها هم با تقلب برگزار می‌شد.
* دلیل بی‌انگیزه شدن بچه‌ها به درس خواندن به چه دلیلی است؟
دوران کرونا باعث شد بسیاری از دانش آموزان انگیزه کمی برای تلاش داشته باشند. دسترسی به گوشی و اینترنت هم شرایط را پیچیده‌تر کرد. چون می‌توانستند بدون محدودیت لذت و هیجان را تجربه کنند، با دنیای بزرگسالان تماس داشته باشند و بدون تلاش ارتباط بگیرند. در این دوران حتی سیکل خواب نوجوانان هم تغییر کرد. بیدار ماندن‌های شبانه و بازی کردن و پرسه زدن در دنیای مجازی تبدیل به عادت شد. ضمن آنکه روزها هم می‌توانستند بخوابند و استراحت کنند و در کلاس‌های آنلاین فقط حضور داشته باشند. ورزش کنار گذاشته شد و خوردن و خوابیدن جایگاه ویژه‌ای در زندگی نوجوانان به خود اختصاص داد. همه این عوامل باعث شد بچه‌ها درس و مدرسه را جدی نگیرندو کم کم به این روند عادت کنند.
بیشتر بخوانید
روش‌های تدریس خلاقانه در دوران کرونا | بازی و نمایش، این بار در دنیای مجازی
ورزش و کودکان: گزینه‌هایی برای همه سنین
ضدحمله به ترس‌های امتحانی | دانش‌آموزان چطور می‌توانند با اضطراب امتحان کنار بیایند؟
* چه عواملی در نداشتن تمرکز بچه هاتاثیر گذار است؟
داشتن استرس و اضطراب عامل بسیار مهمی در بی‌توجهی دانش آموزان و نداشتن تمرکز آن‌ها نسبت به درس به شمار می‌رود. اما استرس و اضطراب دوران کرونا هم به این موضوع بیشتر دامن زد. چون در آن دوران دنیا پیچیده و ترسناک بود و ترس از مرگ در بسیاری از خانواده باعث می‌شد همه چیز در ابهام باقی بماند و کودکان هم دیگر دورنمایی از زندگی آینده نداشته باشند. سال‌های مهم تحصیل هم بدون آموزش واقعی و یادگیری و بدون تمرین و ممارست طی شد.
* بعد از کرونا تأثیر قرنطینه‌ها و مشکلات مربوط به آن تا چه زمان باقی ماند؟
پس از اتمام قرنطینه‌ها دانش آموزان دیگر مثل قبل نبودند. به وضوح از سال تحصیلی خود عقب‌تر بودند؛ به نوعی که این مشکل چندان قابل جبران به نظر نمی‌رسید چون عادات غیر سالمی شکل گرفته بود. نظم و انضباط حاکم بر خانه کمرنگ و قوانین مربوط به خانه نیز برداشته شده و محدودیت‌ها نیز حذف شده بود. همچنین اثر زیادی از ارتباطات واقعی و یادگیری از همسالان باقی نمانده بود. یعنی می‌توان گفت کرونا باعث شد رشد اجتماعی و ارزش‌ها دستخوش تغییر شوند.
شناسایی اختلالات روان پزشکی یکی دیگر از موضوعات مهمی است که اگر دانش آموزان مشکل تمرکز داشته باشندحتما باید بررسی شود
* کرونا چه تاثیرات دیگری بر روند آموزش دانش آموزان گذاشت؟
باید گفت پایان پاندمی و بازگشایی مدارس پایان ماجرا نبود. توجه داشته باشیم شکل گیری عمده شخصیت، مهارت‌ها و عادت‌ها در کودکی اتفاق می‌افتد و کرونا هم جهش مهمی در این تکامل ایجاد کرد. بنابراین تاثیری که گذاشت به سادگی از بین نخواهد رفت. اما پذیرش و آگاه بودن از آن قطعاً می‌تواندباعث شود به فکر راهکاری برای مقابله با آن باشیم.
اما در حال حاضر چه می‌توان کرد و چه راهکارهایی می‌توان برای والدین داشت؟
بهبود ارتباط با فرزندان، نخستین کاری است که والدین در حال حاضر باید به آن توجه داشته باشند. گاهی فضای مجازی جایگزین ارتباط مؤثر والدین با فرزندان می‌شود. فرزندان نیاز به شنیده شدن و همدلی دارند. اگر این نیاز تأمین نشود، ممکن است فرزند از فضای مجازی این نیاز را تأمین کند.بنابراین پدر و مادرها باید نسبت به ارتقای سواد رسانه‌ای خود توجه داشته باشند. بهتر است خود والدین اطلاعات کافی راجع به نحوه مراقبت و مدیریت استفاده کودک از گوشی و فضای مجازی داشته باشند. در اکثر گوشی‌ها نیز امکان کنترل والدین وجود دارد.بنابراین آن‌ها می‌توانند برای استفاده فرزندان خود از گوشی و فضای مجازی قانون تعیین کنند. اما بهتر است این قوانین قبل از ارائه گوشی به آن‌ها وضع شود.
والدین برای بالاتر رفتن تمرکز فرزندان خود چه قوانینی می‌توانند وضع کنند؟
بهتر است قوانین والدین و فرزندان این موارد را در بر بگیرد؛ میزان زمان مجاز استفاده معمولاً کمتر از دو ساعت، عدم ورود به سایت‌های ممنوعه، و استفاده از فیلترشکن را در بر بگیرد. دانستن رمز گوشی فرزندان و رمز اکانت‌ها هم موضوع مهم دیگری برای پدران و مادران است. همچنین نباید به فرزندان خود اجازه دهند هنگام خواب از گوشی همراه استفاده کنند. ضمن آنکه بهتر است کودکان گوشی شخصی نداشته باشند.والدین باید به فرزندانشان« مراقبت از خود» را نیز در فضاهای آموزشی یاد دهند. چون فضای اینترنت بستری برای مورد آزار قرار گرفتن و سوء استفاده از کودکان و دانش آموزان است. همچنین تا زمانی که گوشی همراه دراختیار کودکان باشد آن‌ها مدام به بهانه‌های مختلف به آن سر می‌زنند و همین موضوع هم به آن‌ها اجازه نمی‌دهد بتوانند از تمرکز لازم هنگام درس خواندن برخوردار شوند. به این ترتیب یکی دیگر از قوانین می‌تواند این باشد که دانش آموز ابتدا تکالیف و کارهای مدرسه خود را پیش ببرد و از گوشی همراه استفاده کند.
داشتن استرس و اضطراب عامل بسیار مهمی در بی‌توجهی دانش آموزان و نداشتن تمرکز آن‌ها نسبت به درس است، استرس و اضطراب دوران کرونا هم به این موضوع بیشتر دامن زد
* نداشتن تمرکز دانش آموزان می‌تواند مربوط به اختلالات روان پزشکی باشد؟
شناسایی اختلالات روان پزشکی یکی دیگر از موضوعات مهمی است که اگر دانش آموزان مشکل تمرکز داشته باشندحتما باید بررسی شود. چون مشکلاتی مثل افسردگی و اضطراب باعث می‌شود فرد برای فرار از احساسات منفی به گوشی و فضای مجازی روی آورد. بنابراین همه مشکلات باید بررسی و درمان شوند.
* چه عواملی می‌تواند باعث شود بچه‌ها کمتر به فضاهای مجازی علاقه مند شوند؟
داشتن الگوی سالم یکی از مهم‌ترین عوامل در این خصوص به شمار می‌رود. بنابراین خود والدین نیز باید به صورت صحیح و به میزان استاندارد از گوشی استفاده کنیم.البته والدین نباید در قانون گذاری و محدودیت گذاشتن برای فرزندان خود شتاب زده عمل کنند و برای هر کودک یا دانش آموز باید با توجه به نظرات ، خصوصیات و کمک خود او اقدام به وضع قوانین کنند. استفاده از گوشی همراه نیز باید به مرور، مرحله به مرحله و به صورت تدریجی محدود شود. داشتن فعالیت‌های جایگزین مثل ترغیب کودک به ورزش کردن، شرکت در کلاس‌های ورزشی و تفریح‌های سالم و پر تحرک نیز می‌تواند در تمرکز دانش آموزان مؤثر واقع شود. برخورداری از خواب کافی هم موضوع مهم دیگری است که نباید از آن غافل شد. یعنی بهتر است ساعت خواب دانش آموزان به قبل از ساعت ۱۱ منتقل و همچنین ارتباط واقعی با همسالان نیز تقویت شود.