همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: زهتاب‌ها افرادی بودند که با زحمت و مشقت فراوان روده‌های گوسفند را به‌صورت دستی و با چوب‌های مخصوص پاک می‌کردند و به همین دلیل مدام در معرض ابتلابه بیماری‌های پوستی و عفونی بودند. برخی پژوهشگران معتقدند شغل زهتابی حدود ۸۰ سال قبل توسط مهاجرانی که از شوروی آمده بودند در تهران رواج پیدا کرد و کارگرانی که در صنعت زه‌سازی مهارت داشتند تحت نظر آنها آموزش دیدند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
البته باستان‌شناس‌ها معتقدند ایرانیان باستان برای ساخت تیر و کمان و برخی دیگر از ادوات جنگی و دفاعی از روده گوسفند استفاده می‌کردند و برخی دیگر از روده گوسفند برای تهیه آلات موسیقی بهره می‌بردند که سابقه آن به حدود ۵ هزار سال قبل برمی‌گردد، اما تبدیل شدن فرایند پاکسازی روده گوسفند به شغل زهتابی پدیده‌ای است که دست‌کم در پایتخت، عمرش به یک قرن هم نمی‌رسد.
کار زهتاب‌ها بلافاصله بعد از ذبح گوسفند و انتقال روده‌ها به کارگاه‌های زهتابی شروع می‌شد. آنها در مرحله نخست محتویات داخل روده‌ها را خالی می‌کردند که اصطلاحا به آن «دستکشی» می‌گفتند. بعد روده‌ها را داخل حوضچه‌ای به نام «کباد» می‌ریختند و با چوب مخصوص به آنها ضربه می‌زدند تا از هم باز شوند. بعد از خارج شدن روده‌های گوسفند از داخل کباد، دهانه آنها را داخل شیر آب می‌گرفتند و یک بار دیگر با چوب مخصوص ضربه می‌زدند تا مواد اضافه به‌طور کامل از روده خارج شود. در مرحله آخر هم دسته‌های ۵ تا ۱۰ عددی روده‌ها را روی قلاب می‌چیدند و بعد داخل نمک قرار می‌دادند تا فاسد نشود.
صفر تا صد این این فرایند نسبتاً پیچیده توسط زهتاب‌ها انجام می‌شد و در تهران قدیم هم کار زهتاب‌ها، پاکیزه کردن و تابیدن روده گوسفند بود؛ شغلی به‌غایت دشوار که کاردانی و تخصص می‌خواست و با گذر زمان و آموختن بسیار حاصل می‌شد. زهتاب‌ها همیشه از ابتلا به بیماری‌های مشترک بین انسان و دام در هراس بودند و شاید به همین خاطر خیلی‌ها از آنها عطای زهتابی را به لقایش بخشیدند و نسل‌های بعدی سراغ چنین شغل پرمخاطره‌ای نرفتند.
راسته زهتاب‌های تهرانی تا چند دهه قبل در محله‌های نزدیک به کشتارگاه تهران مثل جوانمرد قصاب و نازی‌آباد بود، اما بعدها در اسلامشهر، ورامین و شهرری پراکنده شدند. زهتابی امروز به حرفه‌ای صنعتی تبدیل شده و روش‌های سنتی آن آرام‌آرام از بین رفته و با اینکه کسب و کار از رونق‌افتاده‌ای به شمار می‌رود، اما هنوز تک وتوک در حاشیه تهران انجام می‌شود.