همشهری آنلاین- سمیرا باباجانپور : تراموای اسبی سوغات ناصرالدین‌شاه از فرنگ بود. جذابیت رفت‌وآمد با واگن و سرعت حرکت چرخ‌ها روی ریل‌های آهنی باعث شد تا شاه قجری دستور راه‌اندازی خطوط حرکت ترامواهای اسبی را بدهد و کم‌کم این واگن‌ها راهی ایران شود. این واگن‌ها به کمک دو یا چهار اسب روی ریل کشیده می‌شدند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
البته این واگن‌های اسبی چندان باب اروپایی‌ها و فرنگی‌های مستقر در ایران نبود و در سفرنامه‌های خود آن را وسیله‌ای پرسروصدا و شلوغ معرفی کرده‌اند. «مهرشاد کاظمی» تهران پژوه، درباره این ترامواهای اسبی می‌گوید: «واگن‌ها در بلژیک ساخته شده بود و قطعه به قطعه به تهران حمل و مونتاژ می‌شدند. واگن‌ها دارای سه کوپه مجزا بودند و طوری ساخته شده بودند که قسمت وسط آن مخصوص بانوان بود تا محفوظ و پوشیده در آنجا بنشینند.
«سون هدین» سوئدی در ۱۲۶۹ ه. ش در سفرنامه خود می‌نویسد: «جامعه اروپایی مقیم تهران این تراموا را دوست ندارند و انتقاد زیادی هم به نحوه ساخت آن دارند. ریل‌های آن همسطح خیابان نیست و بعضی جاها تا ۴ سانتی‌متر بالاتر از سطح خیابان قرار گرفته است. دو طرف ریل هم با سنگ پوشانده نشده‌اند. احداث این تراموا به‌طور طبیعی عبور و مرور در خیابان‌ها را دشوارتر خواهد کرد. این خط تراموا صبح زود یا در ساعات آخر عصر حرکت می‌کند که بسیار شلوغ و پر از ایرانی است و سود خوبی را نصیب شرکت سازنده می‌کند.»
راننده واگن‌ها کسی که اسب‌ها را روی ریل کنترل و هدایت می‌کرد همه‌کاره واگن و حرف حرف او بود. برایش فرقی نمی‌کرد جماعتی مسافر در واگن‌ها نشسته و منتظرند. سون هدین سوئدی، وضعیت خنده‌داری برای این واگن‌ها توصیف می‌کند و می‌نویسد: «راننده چنانچه دوست و آشنای خود را در بیرون مشاهده کند تراموا را متوقف می‌کند و با دوست یا آشنای خود شروع به صحبت می‌کند. یک‌بار با تراموا به سبزه‌میدان رفتم. راننده به‌طور غیرمنتظره تراموا را نگاه داشت. علتش هم آن بود که راننده می‌خواست خیار بخرد تا میل کند و کامش تازه شود.»
نخستین سیستم حمل‌ونقل شهری، پایتخت را با مشکل جدی روبه‌رو کرد. معضل بزرگ جمع‌آوری فضولات اسب‌هایی که این واگن‌ها را می‌کشیدند باعث شد تا شهربانی وقت گروه‌هایی را همراه واگن‌ها اعزام کند تا فضولات را در مسیر حرکت ریل‌ها جمع‌آوری کنند. هرچند این کار هم نتوانست آلودگی ناشی از فضولات حیوانی این واگن‌ها را سروسامان دهد.
در ابتدای ورود واگن‌های اسبی کرایه هر مسافر ۳شاهی بود که بعد به ۵ شاهی و بعدها به ۶ شاهی نیز افزایش یافت. مردم اعتراض کردند و دولت هم حمایت کرد، اما با این وجود شرکت بلژیکی سازنده واگن‌ها حاضر نشد هزینه را کم کند.
واگن‌های اسبی بین سا ل های ١٣٠٣شمسی تا ۱۳۱۰ شمسی از رونق افتاد و با ورود اتوبوس جمع‌آوری شد.