همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: یحیی ذکاء یکی از مهم‌ترین پژوهشگرانی است که سال‌ها در زمینه تاریخچه هنر در تهران تحقیق کرد و کتاب «تاریخچه ارگ سلطنتی و راهنمای کاخ گلستان» را نوشت که هنوز هم یک منبع تاریخی مهم و قابل اعتنا به شمار می‌رود.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
یحیی ذکاء متولد تبریز و دانش‌آموخته مدرسه رشدیه بود، اما بعد از کوچ خانوادگی به تهران در دبیرستان فیروزبهرام با ایرج افشار، نویسنده و ادیب، همدوره شد و در محضر استادانی همچون ذبیح‌الله صفا، مترجم و پژوهشگر، و ناتل خانلری آموزش دید. او حد فاصل سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ دوره ایران‌شناسی را در دبیرستان فیروزبهرام گذراند و از همان موقع درباره بناهای تاریخی و تاریخچه هنر در پایتخت تحقیق و پژوهش کرد.
مهدی اعرابی، نویسنده و شمیران‌پژوه، درباره دایره فعالیت‌های یحیی ذکاء می‌گوید: «یحیی ذکاء یکی از معدود تهران‌پژوهانی بود که بر مقوله باستان‌شناسی و هنر اشراف کامل داشت و در حوزه فرهنگ و هنر کتاب‌های زیادی تألیف کرد. پژوهش درباره تاریخچه درفش در ایران یکی از کارهای مهم او به شمار می‌رود. تا دوره قاجار علاوه بر پرچم، درفش هم داشتیم که بیرقی بود وعموما توسط فرمانده نظامی یا پادشاه در جنگ‌های مختلف حمل می‌شد. در باور عمومی مردم، درفش نماد مهمی بود و حتی اواخر دوره قاجار که کلاغ‌ها به درفش نصب شده در ساختمان شمس‌العماره هجوم بردند، خیلی‌ها این اتفاق را نشانه سرنگونی قاجار می‌دانستند. یحیی ذکاء به‌طور مفصل درباره تاریخچه درفش و کاربرد آن در تهران تحقیق و تفحص کرده و کتاب «تاریخچه تحولات و تغییرات درفش و علامت دولت ایران در دوره قاجاریه» را نوشته است.»
یحیی ذکاء به واسطه علاقه فراوان به کتاب و ادبیات، مدت کوتاهی به‌عنوان کتابدار در کتابخانه ملی ایران مشغول به کار شد و در همان دوره کوتاه، شیوه تحقیق و پژوهش میدانی درباره بناهای تاریخی تهران را انتخاب کرد. اعرابی درباره یکی دیگر از مهم‌ترین میراث‌هایی که یحیی ذکاء برای تهران به جا گذاشته می‌گوید: «او به واسطه شغلش سال‌ها در کاخ گلستان زندگی کرد و به نحو احسن از چنین امتیاز بزرگی بهره برد و کتاب ارزشمند «تاریخچه ارگ سلطنتی تهران و راهنمای کاخ گلستان» را نوشت که یک منبع مکتوب تاریخی موثق و قابل اعتنا به شمار می‌رود. یحیی ذکاء به‌طور شگفت‌انگیزی همه بخش‌های کاخ گلستان و محدوده اطراف آن را در این کتاب تشریح کرده است. اگر روزی کاخ گلستان، بنا به هر دلیلی، از بین برود با رجوع به این کتاب به راحتی می‌توان اجزا و بخش‌های مختلف کاخ گلستان را کنار هم قرار داد و بازسازی کرد. یحیی ذکاء عمرش را وقف فرهنگ و هنر کرد و سرانجام در قطعه هنرمندان هم به خاک سپرده شد.»