به گزارش همشهری آنلاین استفاده از گیاهان معطر و ادویه از قرن‌ها پیش در میان انسان‌ها رایج بوده است.
تجارت جهانی ادویه نیز از دوران باستان ایجاد شد و به حدی از شکوفایی رسید که این چاشنی‌ّ‌های غذایی قیمتی در حد طلا و نقره پیدا کردند.
ادویه برای خواص دارویی و نیز به عنوان نگهدارنده برای حفظ درازمدت مواد غذایی مورد استفاده بوده‌اند. بسیاری از ادویه حاوی خواص ضد میکروبی هستند و می‌توانند رشد باکتری‌ها را خنثی کنند.
گرچه دو واژه گیاهان معطر (herbs) و ادویه (spice) در بسیاری از موارد به جای هم به کار می‌روند، اما در واقع این دو نوع متفاوت چاشنی هستند که از بخش‌های متفاوت از گیاهان به دستم می‌آیند و به روش‌های مختلف پردازش می‌شوند.
گیاهان معطر گیاهان مناطق معتدل هستند که به صورت برگ‌های تازه و خشک مصرف می‌شوند و معمولاً به رنگ سبز هستند.
ادویه معمولا شامل گل‌ها، میوه‌ها، دانه‌ها، پوست و ریشه‌های گیاهان گرمسیری می‌شوند و رنگ‌هایشان از قهوه‌ای تا سیاه تا قرمز متفاوت است. به‌طورکلی، ادویه طعم تندتری نسبت به گیاهان معطر دارند.
برای اینکه این تفاوت را درک کنید، می‌توان از مقایسه دارچین و پونه کوهی استفاده کرد: دارچین یک ادویه به شکل گرد است که می‌توآن را از پوست چند درخت مختلف که از جنس «سیناموموم» Cinnamomum هستند تهیه کرد. بنابراین ادویه از دانه‌های معطر، پوست، گل‌ها و ریشه گیاهانی که خشک و له شده‌اند به دست می‌آیند.
اما پونه کوهی به عنوان یک گیاه معطر از گیاه علفی پونه کوهی به دست می‌آید. اغلب گیاهان معطر از برگ‌های گیاهان علفی (گیاهان بدون ساقه چوبی به دست می‌آیند). البته شمار کمی از آنها هم گیاهانی دارای ساقه چوبی مانند برگ‌بو تهیه می‌شوند. نمونه‌های دیگر گیاهان معطر ریحان، رزماری و جعفری هستند.
ادویه از نظر طعم قوی‌تر از گیاهان معطر هستند، زیرا از قسمت‌های خرد شده گیاهانی تهیه می‌شوند که سرشار از اسانس (عطرمایه) هستند.
ممکن است از یک گیاه معین هم برای تهیه گیاه معطر و هم برای تهیه ادویه استفاده کرد. گیاه گشنیز با نام علمی Coriandrum sativum را در نظر بگیرید که هم از برگ‌های آن به عنوان یک گیاه معطر و هم از دانه‌های آن به عنوان ادویه استفاده می‌شود.
استفاده‌های درمانی از گیاهان
گیاهان معطر ممکن است استفاده‌های درمانی هم داشته باشند و در این صورت گیاه دارویی یا گیادارو خوانده می‌شوند.
(کلمه ادویه هم در واقع جمع مکسر کلمه دواء در عربی است)
در پاپیروس ایبرس- یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین پاپیروس‌های پزشکی مصر باستان که مربوط به ۱۵۵۰ پیش از میلاد است، فهرستی از گیاهان و ادویه دارای خواص درمانی آمده است، ازجمله خردل، زعفران، سنا و بادیان رومی.
باغ‌های گیاهان دارویی از قرن‌ها پیش در تمدن‌های قدیمی وجود داشته‌اند و برای مثال سابقه بررسی گیاهان دارویی را می‌توان تا ۳۰۰۰ سال پیش در مصر باستان دنبال کرد.
چطور اطلاعات معتبر درباره گیاهان دارویی به دست آوریم؟
یک- رشته فارماکوگنزی: رشته علمی که عمدتاً بررسی گیاهان دارویی را انجام می‌دهد، «فارماکوگنزی» نام دارد و شاخه‌ای از علم داروشناسی یا فارماکولوژی است.
فارماکوگنزی بر منابع طبیعی داروها ازجمله مواد گیاهی، مواد حیوانی و حتی برخی از مواد معدنی متمرکز است.
پژوهشگران این رشته درباره جنبه‌های گوناگون این گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به مطالعه می‌پردازند:
- توصیف و شناسایی گیاه شناختی که شامل شناسایی درست گیاهی است که منبع تهیه یک داروی گیاهی است و آنالیز ترکیب شیمیایی مواد موجود در آن داروی گیاهی است.
- جداسازی و خالص‌سازی اجزای فعال که شامل شناسایی و جداسازی ترکیبات خاص درون یک گیاه است که مسئول اثرات دارویی آن هستند.
- شناخت سازوکارهای تأثیربخشی اثر که شامل بررسی چگونگی تعامل اجزای فعال در گیاه با بدن برای ایجاد یک اثر درمانی است.
-بررسی‌های بالینی: محققان آزمایش‌های کنترل‌شده‌ای را برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی داروهای گیاهی در بیماری‌های معین انجام می‌دهند
- استانداردسازی و کنترل کیفیت که شامل کار بسیار مهم ایجاد روش‌هایی برای اطمینان یافتن از کیفیت و قدرت ثابت فراورده‌های دارویی گیاهی است.
دو- فارماکوپه‌های گیاهی: فارماکوپه‌ها کتاب‌هایی هستند که در هر کشوری منتشر می‌شوند و شامل فهرست کاملی از داروهای موجود و اطلاعات مربوط به آنها شامل اطلاعات دارویی، موارد تجویز، عوارض جانبی، شیوه نگهداری و مواد اولیه، روش‌های آنالیز مواد اولیه و جانبی و استانداردهای مورد استفاده در صنایع داروسازی و غذایی آن کشور است
فارماکوپه‌های گیاهی کتاب‌هایی است که همین اطلاعات را درباره داروهای گیاهی موجود در بازار آن کشور در اختیار می‌گذارند، مانند فارماکوپه گیاهی ایران.
سه: تک‌نگاری‌های سازمان جهانی بهداشت و اتحادیه اروپا: تک‌نگاری‌های سازمان جهانی بهداشت درباره گیاهان داروی هم به صورت کتاب منتشر شده است و هم در سایت این سازمان در دسترس است. بر فهرست خاصی از گیاهان دارویی (۲۸ گیاه) با داده‌های علمی کافی برای ارزیابی ایمنی و کارایی تمرکز می‌کند.
جلد اول این تک‌نگاری‌ها برای اولین بار در سال ۱۹۹۹ منتشر شد و انتشار جلد دوم آن هم برنامه‌ریزی شده است، اما هنوز به انجام نرسیده است.
تک‌نگاری‌های آژانس دارویی اروپا (EMA) که برای گیاهان دارویی بازار اتحادیه اروپا تهیه شده‌اند و در وب‌سایت این آژانس هم منتشر می‌شوند و ازجمله شامل نظرات علمی درباره کارایی، ایمنی و مصارف توصیه‌شده مواد گیاهی مورد استفاده به عنوان فراورده دارویی می‌شوند. این تک‌نگاری‌ها به طور مرتب افزوده و به روز می‌شوند.