همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: باستیون در زبان فرانسه به معنای محل نگهداری مهمات نظامی است و در دوره پهلوی اول چنین نام عجیبی را روی این خیابان گذاشتند. نصرالله حدادی، تهران‌شناس، درباره تاریخچه این خیابان تاریخی می گوید: «خیابان باستیون در دوره پهلوی اول و بعد از تخریب خانه‌باغ ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه، برادر مظفرالدین‌شاه قاجار، شکل گرفت. آنطور که از شواهد تاریخی پیداست باستیون حد فاصل سال های ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ و نزدیک کاخ مرمر ساخته شده است.»
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
همسایگی خانه رضاشاه با خیابان باستیون بی دلیل هم نبوده است. حدادی در این باره می گوید: «باغ شاه در دوره محمدعلی‌شاه یکی از مکان های مهم تهران بود که در دوره پهلوی اول به یکی از مراکز نظامی تبدیل شد. ماجرا از این قرار است که رضاشاه در کاخ مرمر زندگی می کرد و برای این که همه فرماندهان و افسران ارتش را در دسترس داشته باشد، دستور داد مراکز نظامی را در محدوده محل زندگی اش ایجاد کنند. خیابان باستیون هم به همین دلیل به محل نگهداری مهمات تبدیل شد و دانشکده افسری را هم بالادست باغ منیریه ساختند.»
حدادی می‌افزاید: «ایجاد خیابان باستیون، بدون تخریب خانه‌باغ ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه امکان‌پذیر نبوده است. آنطور که در منابع مکتوب آمده این خانه‌باغ، گچبری های رنگی، آیینه‌کاری‌های متعدد و تالار آینه داشته که شعاع‌السلطنه بعد از جنبش مشروطه آن را برای همیشه ترک می کند. بعد از فروپاشی سلسه قاجار، ورثه او این خانه تاریخی را فروختند و رضاشاه بخش مهمی از آن را خرید تا باستیون را بسازند و مراکز نظامی آنجا ایجاد کنند.»
بخش های دیگر خانه‌باغ تاریخی شعاع‌السلطنه با گذشت زمان تخریب شد و امروز هیچ اثری از آن باقی نمانده است. تنها یادگار آن سال‌ها، کوچه‌ای فرعی در انتهای خیابان امام خمینی(ره) و نرسیده به میدان حر است که تابلوی کوچه شعاع را بر پیشانی دارد.
حدادی این کوچه را نشانه‌ای از محل دقیق خانه‌باغ شعاع‌السلطنه می داند: «کوچه شعاع را باید سند وجود خانه تاریخی شعاع‌السلطنه در همین محل بدانیم. گفته می شود هنگام تخریب خانه‌باغ شعاع‌السلطنه مقدار زیادی اشیای تاریخی پیدا شده که به دوره قاجار تعلق داشته و خیابان باستیون را بعد از تخلیه اشیای تاریخی ایجاد کردند.»
باستیون تا پایان دوره پهلوی اول محل نگهداری مهمات نظامی بود، اما در دوره پهلوی دوم، انبارهای مهمات به خارج از شهر منتقل شد و این‌گونه بود که باستیون شمایل امروزی را پیدا کرد.