شهر ارومچی پایتخت سین‌کیانگ هم منطقه‌ای حساس از نظر انرژی و ملاحظات قومی و مذهبی برای دولت چین است و هم یکی از مناطقی است که همواره کانون درگیری قومی بوده است. از جمعیت 20 میلیون نفری این منطقه 8 میلیون اویغور مسلمان ترک‌تبار و 12 میلیون چینی« هان»تبار هستند. این ترکیب جمعیتی در گذشته متفاوت بوده اما گفته می‌شود که با تلاش و برنامه‌ریزی دولت، اکنون ترکیب جمعیت به نفع هان‌ها تغییر کرده است. این منطقه یک ماه است که ناآرام شده و چند روزی هم در صدر اخبار جهان قرار داشته‌است.
وقتی خشونت‌ها علیه مسلمانان ترک‌تبار شهر ارومچی در چین به قوع پیوست، سیل خبرنگاران خارجی به صحنه خشونت‌ها سرازیر شد تا بلکه با به‌دست‌آوردن اطلاعات دسته‌اول دریابند که چه مسئله‌ای موجب شده است که این شهر آرام و ساکت به ناگاه تبدیل به صحنه درگیری و خونریزی فجیع شود که طی آن بیش از 150 مسلمان کشته شدند. همانطور که خشونت‌ها در ارومچی بیشتر و بیشتر می‌شد، رسانه‌ها تلاش کردند تا دریابند چه کسی مسئول این خشونت‌ها است؟ میزان خسارت‌ها و تعداد کشته‌شدگان چقدر است؟ آیا این درگیری‌ها و ناآرامی‌ها نتیجه یک پروسه طولانی مدت است و یا اینکه نوعی اسپاسم و واکنش ناگهانی است که رخ داده است؟
البته پاسخ دادن به این سؤالات چندان آسان نیست. چراکه با تدابیر امنیتی شدیدی که دولت چین اندیشید محدودیت‌های بسیاری برای رسانه‌ها به‌وجود آمد؛ به‌گونه‌ای که اگر نگاهی به گزارش‌هایی که رسانه‌های خارجی از حوادث اخیر چین ارائه کرده‌اند بیندازید اطلاعات تحقیقی بسیار کمی در این مورد وجود دارد. البته پکن می‌گوید در زد و خوردهای اوایل ماه جاری بین اعضای «هان»، گروه قومی اصلی چین و اویغورها، که اکثرا ترک زبانان مسلمان هستند، ۱۹۷ تن کشته شدند و اکثر کشته‌شدگان «هان» بودند.
بسیاری از اویغورها این رقم را درست نمی‌دانند. از جمله آنها «ربیعه قدیر» رهبر یک گروه تبعیدی به نام «کنگره جهانی اویغور» است که چین او را مسئول ناآرامی می‌داند. مقام‌های چینی رهبران در تبعید اویغور را به سازماندهی این ناآرامی‌ها متهم کرده و تلویزیون دولتی چین تصاویر حمله اویغورها به مردم در خیابان‌ها و حمله به‌خودروهای پلیس و شکستن شیشه‌های فروشگاه‌ها و مراکز خرید را پخش کرده است. رهبران در تبعید اویغور اعلام کرده‌اند نیروهای امنیتی چین واکنش شدیدی به اعتراضات مسالمت‌آمیز مردمی نشان داده‌اند.
چین از سیاست‌های خود نسبت به اقلیت‌های قومی دفاع می‌کند و می‌گوید زد‌و‌خوردهای مرگبار در استان سین‌کیانگ ناشی از تحریکات جدایی خواهان بوده و به افراط گرایی مذهبی یا رفتار پکن با مسلمانان ارتباط نداشته است. دولت چین طی سال‌های گذشته همواره تاکید کرده که به‌شدت با هرگونه تمایلات جدایی‌خواهانه مبارزه کرده و آنها را سرکوب می‌کند. برای نمونه می‌توان به تلاش‌های تبتی‌ها به رهبری دالایی لاما اشاره کرد. دولت چین از مدت‌ها پیش دالایی لاما را از کشور اخراج کرده است و هرگونه تحرکات تبتی‌ها که رنگ و بویی سیاسی داشته، در نطفه خفه کرده است.
اویغورها هم تا حدودی مانند تبتی‌ها از برخی از سیاست‌های دولت چین شاکی هستند. فعالان سیاسی اویغورها شکایت می‌کنند که سیاست‌های چین، مذهب، زبان و فرهنگ آنها را سرکوب می‌کند. البته، گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه در واقع خشونت‌هایی که در چین واقع شده است تلاش اویغورها برای ترور کردن دودمان امپراتوری هان بوده است. البته این گزارش‌ها به‌دلیل اطلاعات و شواهد و مدارک کمی که در آنها موجود است، چندان قابل اعتماد نیست.
گزارش‌هایی نیز وجود دارد مبنی بر اینکه چینی‌های«هان» تعدادی از اویغورها را در شهر گوانگ دانگ به قتل رساندند. مردم در شهر ارومچی در اعتراض به این کشتار به خیابان‌ها ریختند و توسط مأموران امنیتی چین هدف رگبار مسلسل‌ها قرار گرفتند. اویغورها نیز به مقاومت پرداختند. اما مسئله‌ای که در این میان جالب توجه است اینکه در درگیری‌هایی که در چین به وقوع پیوسته است در کل 197 نفر کشته شده‌اند که بنا بر اکثر گزارش‌هایی که منتشر شده است در حدود 137 نفرشان هان بوده‌اند اما در نهایت به‌دلیل محدودیت‌های رسانه‌ای شدیدی که دولت چین درخصوص حوادث اخیر اعمال کرده است چندان نمی‌توان به گزارش‌ها اعتماد کرد.
نگاه منصفانه به حوادث چین اما لازمه‌اش این است که تلفات و صدماتی که در دو طرف در این درگیری‌ها دیده‌اند با عینک انصاف نگریسته شود. حقیقت این است که هر دو طرف در این حوادث دچار صدماتی شده‌اند.
اویغورها چه قومی هستند؟
اویغورهای چین در منطقة خودمختار سین‌کیانگ زندگی می‌کنند. این استان بزرگ‌ترین استان چین است که یک ششم مساحت چین را شامل می‌شود. سین‌کیانگ در غرب و شمال با 8کشور همسایه است و از شرق تا غرب با کشورهای مغولستان، روسیه، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، افغانستان، پاکستان و هند هم مرز است. شهر مهم «کاشغر» و صحرای تاکلاماکان در این استان واقع شده است.
در سال ۱۸۸۴ میلادی در دوره امپراتوری منچو، چینی‌ها ترکستان شرقی را تسخیر کردند و نام آن را تغییر داده «سین کیانگ» نامیدند که در زبان چینی به معنی «مرز جدید» است. مرکز سین‌کیانک شهر ارومچی است که تقریباً ۴۰۰۰ کیلومتر با پکن فاصله دارد و در یک منطقه زمانی متفاوتی واقع شده است. در سال‌های اخیر سین کیانگ به‌صورت یک منطقه مهم برای دولت چین ظاهر شده است که امور تجارت نفت و گاز را تسهیل می‌کند. استان سین‌کیانگ نه تنها افتخار چینی‌ها برای آزمایشات هسته‌ای زمینی بلکه جایگاه بزرگ‌ترین منابع نفتی همچون حوزه نفتی طاهر و پالایشگاه دوشاتری است.
در این استان که پیمانه امنیت انرژی چین پر می‌شود، در بین تعداد زیادی از پروژه‌های بزرگ خط لوله ۳۰۰۰ کیلومتری قزاقستان – چین که پیش‌بینی می‌شود که با مبداء دریای خزر در سال ۲۰۱۱ عملی شود، به سین‌کیانگ می‌رسد و یک خط لوله مهم صادراتی ساحلی است و سالانه ۲۰ میلیون تن نفت‌خام دریای خزر را حمل می‌کند، قرار دارد. بخشی از این خط لوله به نام خط آتاسو- آلاشانکو از سال ۲۰۰۵ عملیاتی شده و نفت خام را از قزاقستان پمپاژ می‌کند.
در ۱۲۵ سال گذشته که چینی‌ها منطقه ترکستان شرقی را اشغال کرده‌اند، سیاست قومی آنها معطوف به نابودی ترکان اویغور بوده است و این سیاست ضد‌انسانی را در این مدت ادامه داده‌اند. به‌ویژه از زمانی که در سال ۱۹۴۹ کمونیست‌ها در چین به قدرت رسیدند، این روند شدت بیشتری گرفت. روند کوچاندن چینی‌های «هان» به این منطقه سرعت یافته و اکثریت اویغورها در این منطقه رفته‌رفته کاهش یافته است. جمعیت هان‌ها در مقایسه با سال۱۹۴۹، ۶ درصد افزایش یافته و به ۴۰ درصد در سال ۲۰۰۰ رسیده است.
لشکرکشی، قوم‌زدایی و چینی کردن که به پیشاهنگی یک واحد نظامی دولتی انجام می‌شود، از دهه ۱۹۵۰ همواره جنجال‌برانگیز بوده است، در حالی که منابع رسمی کارهای کشاورزی بسیار بزرگی را در اختیار این نیرو قرار داده اند، منتقدان می‌گویند این ابزاری برای یک تهاجم قوم‌زدایی و چینی‌کردن منطقه است.اویغورها تاکنون بارها برای استقلال از چین تلاش کرده‌اند که بی‌نتیجه مانده و دولت چین همواره استقلال طلبان را تروریست معرفی کرده است. حکومت مرکزی چین در سرکوب مسلمانان بسیار فعال بوده به‌طوری که از ۹۳۸ مدرسه دینی که در سال ۱۹۸۹ فعال بودند، آخرین مدرسه آن در سال ۱۹۹۶ توسط دولت چین تعطیل شده است.
در سال ۲۰۰۵، ۳۷ دانش‌آموز مسلمان به جرم آموختن اسلام بازداشت شدند و دانشجویان مسلمان به جرم انجام اعمال دینی از دانشگاه‌ها اخراج شدند، شاغلینی که نماز می‌خوانند از کار اخراج و ائمه جماعت ۲۳۰۰۰ مسجد در این ناحیه مجبورند نام و تعداد نمازگزاران مساجد را به مقامات دولتی گزارش دهند.
اویغورها همانند اکثریت مسلمان منطقه، فرائض دینی خود را به جا می‌آورند. پس از سپتامبر ۲۰۰۱ و تبلیغات ضد‌اسلامی از سوی کشورهای غربی، دولت چین از این مسئله به نفع خود استفاده کرد و تهاجم گسترده‌ای را برای فرهنگ‌زدایی اسلامی به بهانه مبارزه با تروریسم در منطقه آغاز کرده است. گزارش‌ها حتی از این حاکی‌است که مسلمانان اویغور اغلب تحت فشارند که مشروبات الکلی مصرف کنند و در ماه رمضان غذا مصرف کنند. سازمان عفو بین‌الملل معتقد است که ۵۰۰ اویغور از ۱۹۸۵ تاکنون به جرم «استقلال طلبی» اعدام شده‌اند.