همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: درخونگاه یکی از نخستین گذرهایی به شمار می رود که در سنگلج قدیم شکل گرفت. نصرالله حدادی درباره تاریخچه گذر درخونگاه می گوید: «در به معنای دشت و خوان به معنای آب زیرزمینی است. اگر این دو واژه را کنار هم قرار بدهیم به این نتیجه می رسیم که گذر درخونگاه یا به عبارت صحیح تر درخوانگاه به معنای دشتی با آب زیرزمینی بوده است. گذر درخونگاه در خیابان ۱۵ خرداد غربی و کوچه اکبرنژاد امروزی بوده و تکیه معروف درخونگاه در همین گذر قدیمی واقع شده است. این گذر با گذر زمان تخریب شده و تنها بخش کوچکی از آن باقی مانده است.»
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
گلوبندک یکی از مهمترین گذرهای تهران قدیم به شمار می رود که میان محله های بازار و سنگلج واقع شده بود که امروز به چهارراه تغییر ماهیت داده است. حدادی درباره وجه تسمیه گذر گلوبندک می گوید: «محدوده گذر گلوبندگ در تهران قدیم، پاتوق پزشکان سنتی بوده که مردم را از خفگی نجات می دادند. حسن اعظام الوزاره قدسی در کتاب «تاریخ صد ساله ایران» نوشته وقتی مردم چیزی می خوردند که در گلویشان گیر می کرد به حوالی چال حصار می رفتند تا توسط افرادی که تبحر خاصی در باز گردن راه گلوی بیماران داشتند نجات پیدا کنند. به همین دلیل نام گلوبندک را برای این گذر انتخاب کردند.»
در باره تاریخچه گذر فیلخانه هم روایت های مختلفی نقل شده که معتبرترین آنها به دوره ناصری تعلق دارند. حمیدرضا نارنجی نژاد، عضو هیات موسس انجمن سنگلج، درباره درباره داستان خواندنی گذر فیلخانه می گوید: «گذر فیلخانه در ابتدای بازارچه قوام الدوله قدیم و شهید ترخانی امروزی بود. نقل است که جهیزیه دختر ناصرالدین شاه و همسر معیرالممالک را با فیل و اسب و شتر حمل کردند. فیل ها جزو هدایایی بوده که هندی‌ها به دربار ناصرالدین شاه پیشکش کرده بودند و امکان نگهداری آنها در کاخ شاه نبوده است. بنا بر این فیل ها را به ابتدای بازارچه قوام الدوله و کوچه شهید یوسفی امروزی انتقال دادند و با گذشت زمان این بخش از بازارچه به گذر فیلخانه معروف شد.»
گذرهای مسقف تهران قدیم حکم سایه بان را هم داشته اند و زیر سقف آنها بازارچه ایجاد می کردند تا مشاغل مختلف شکل بگیرد. گذر قلی که سالهاست بین بازارچه معیر، گذر مستوفی و پاچنار محصور شده چنین ویژگی منحصر به فردی داشته و بیش از یک قرن قدمت دارد. نارنجی نژاد در این باره می گوید: «گذر قلی در خیابان خیام شمالی و انتهای کوچه کارکن اساسی واقع شده که در دهه ۷۰ تخریب شد اما بخشی از آن را بازسازی کردند. سقف چوبی و دست نخورده آن به سقف آجری تبدیل شد و شمایل گذر به کلی تغییر پیدا کرد. میرزا عباسقلی خان بازرگان، پدر مهندس مهدی بازرگان که جزو افراد متدین و مورد وثوق مردم به حساب می آمد در همین محدوده زندگی می کرد و از آنجا که در تهران قدیم نام افراد مورد احترام مردم را روی گذرها می گذاشتند، نام میرزا عباسقلی خان بازرگان را روی این گذر گذاشتند و به گذر قلی معروف شد.»