روانشناسان این نوع ترس را فوبیا می‌نامند و توضیح می‌دهند که چگونه برخی افراد در تماس با اشیا یا به خاطر حضور در موقعیت‌های خاص احساس نگرانی می‌کنند. بر اساس اطلاعاتی که از نشریه‌ای با عنوان «اختلالات اضطرابی - حقایق و آمار» در سال 2023 منتشر شده است، حدود 9 درصد از بزرگسالان از یک فوبیای خاص رنج می‌برند. در این مقاله از وبسایت «همشهری آنلاین» به طور کامل در مورد فوبیا چیست و انواع آن صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
فوبیا یعنی چه؟
فوبیا (Phobia) نوعی اختلال اضطرابی است که با ترس غیرقابل کنترل، مداوم و غیرمنطقی از فعالیت‌ها، اشیاء یا موقعیت‌های خاص مشخص می‌شود. برای درک عمیق‌تر اینکه فوبیا چیست، مهم است که بین ترس و فوبیا تمایز قائل شویم.
ترس یک واکنش طبیعی به یک تهدید است، در حالی که فوبیا معمولا یک واکنش غیر منطقی است. یک فرد مبتلا به فوبیا حتی زمانی که موضوع فوبیا او را تهدید نمی‌کند یا امنیتش را به خطر نمی‌اندازد، علائم شدید را تجربه می‌کند.
تأثیر فوبیا از خفیف تا ناتوان کننده متغیر است. در موارد مختلف، افراد مبتلا متوجه می‌شوند که فوبیای آنها غیرمنطقی است، اما نمی‌توانند کاری در مورد آن انجام دهند. فوبیا زمانی که درمان نشود، باعث می‌شود تا شما در کار، مدرسه و روابط شخصی دچار مشکل شوید.
درواقع، افراد مبتلا به فوبیا تمایل دارند تا جایی که ممکن است از محرک یا موضوع ترس خود اجتناب کنند. این موضوع منجر به یکسری رفتارهای غیرطبیعی می‌شود که برای اطرافیان، عزیزان و خانواده غیرقابل تحمل خواهد بود.
بیشتر بخوانید: نشانه‌های استرس را بشناسید
علائم فوبیا چیست؟
علائم فوبیا می‌تواند از طریق قرار گرفتن در معرض شی یا موقعیت خاص یا گاهی اوقات صرفاً از طریق فکر کردن در مورد آن شی یا موقعیت خاص بروز کنند. علائم مرتبط با فوبیا عبارتند از:
- تنگی نفس
- سرگیجه
- لرزش
- افزایش ضربان قلب
- حالت تهوع
- حس غیر واقعی بودن
- احساس شدید اضطراب و ترس
- خشکی دهان
- عرق کردن و لرز
- ناراحتی شکمی
- احساس سفت شدن قفسه سینه
- احساس خفگی
- فشار خون بالا
- گرگرفتگی
- اصرار شدید برای فرار
برخی از افراد در پاسخ به این علائم ممکن است به اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) مبتلا شوند. این مشکل قبلاً به عنوان فوبیای اجتماعی شناخته می‌شد.
اختلال اضطراب اجتماعی باعث منزوی شدن فرد می‌شود و مشکلات زیادی را به همراه دارد. علائم فوبیا حتی منجر به مشکلی به نام خود بیماری انگاری یا هیپوکندریازیس می‌شود. در این شرایط، فرد تحت بعد از بروز نشانه‌های فوبیا احساس می‌کند که بیمار است و به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارد.
بیشتر بخوانید: یک تکنیک ساده که اضطراب را به‌سرعت کاهش می‌دهد
چرا به فوبیا دچار می‌شویم؟
اما دلیل فوبیا چیست؟ در حالی که هیچ دلیل شناخته شده‌ای برای فوبیا وجود ندارد، تصور می‌شود که فوبیا تحت تأثیر فرهنگ و نحوه تربیت فرد قرار می‌گیرد و می‌تواند در طول زندگی به خاطر اتفاقات مختلف ایجاد شود. اگر در خانواده خود فردی است که فوبیای خاصی دارد، شما سه برابر نسبت به افرادی که سابقه خانوادگی ندارند، به فوبیا مبتلا می‌شوید.
اگر والدین سخت گیری دارید یا پدر و مادر شما اصلا توجهی به شما ندارند، باز هم امکان ابتلا به فوبیا در شما بیشتر است.
یکی دیگر از عوامل احتمالی در ایجاد فوبیا، شرطی سازی کلاسیک است. به این معنا که ممکن است با دیدن یک فیلم ترسناک دچار حالت پریشانی شوید. این حالت در موقعیت‌های مختلف زندگی شما با دیدن جزئیاتی مشابه با آن فیلم رخ می‌دهد.
برای مثال، اگر در فیلم دیدید که فردی در دریا توسط کوسه خورده شد، ممکن است نسبت به آب فوبیا پیدا کنید. همچنین فوبیا در همه سنین ایجاد می‌شود، اما در کودکی ریشه می‌دواند. از طرفی، افرادی که به مشکلات زیر مبتلا هستند در معرض افزایش خطر ابتلا به فوبیا قرار دارند:
- افسردگی
- اختلال سوء مصرف مواد
- اختلال اضطراب فراگیر
- اختلال وسواس فکری عملی
- مشکلات سلامت روان
- اختلالات حملات پانیک
رایج‌ترین انواع فوبیا را بشناسیم؟
بیایید بررسی کنیم که رایج‌ترین انواع فوبیا چیست. بیش از 100 نوع فوبیا وجود دارند که بعضی از آنها بسیار عجیب هستند. برای مثال، پلادوفوبیا نوعی فوبیا است که به عنوان ترس از افراد طاس شناخته می‌شود. با این حال یکسری از فوبیاها رایج‌تر از بقیه هستند که در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم:
ترس از تنهایی (آتوفوبیا)
اتوفوبیا ناشی از ترس از تنها ماندن یا تنهایی مطلق است. کسانی که اتوفوبیا دارند، احساس می‌کنند که باید در کنار دیگران باشند تا احساس امنیت کنند. این افراد نگرانی زیادی در مورد تنهایی دارند که این موضوع بر عملکرد روزانه آنها تاثیر می‌گذارد.
تنها بودن، حتی در محیط‌های آشنا می‌تواند اضطراب شدیدی را به همراه داشته باشد. پاسخ فیزیولوژیکی به تنهایی می‌تواند علائم مرتبط با حملات پانیک و جدا شدن از بدن (مسخ شخصیت) باشد.
ترس از اجتماع (سوشال‌فوبیا)
فوبیای اجتماعی که به عنوان اختلال اضطراب اجتماعی نیز شناخته می‌شود، شایع‌ترین ترس یا هراسی است که افراد به آنها مبتلا می‌شوند. اختلال اضطراب اجتماعی باعث استرس و اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی می‌شود.
این نوع فوبیا اغلب به دلیل طرد شدن، انتقاد، قضاوت یا مورد تایید قرار نگرفتن رخ می‌دهد. به احتمال زیاد، فرد مبتلا به سوشال‌فوبیا در کودکی به دلیل ظاهر یا رفتاری در جمع مورد تمسخر و سرزنش قرار گرفته است.
ترس از ارتفاع (آکروفوبیا)
اعتقاد بر این است که ترس از ارتفاع چه از نظر بیولوژیکی یا تکاملی به عنوان یک مکانیسم بقا در وجود انسان ریشه دارد. همه ما به دلیل خطر سقوط از ارتفاع می‌ترسیم. با این حال، ترس آکروفوبیا یک واکنش بیش از حد اقرار شده است! در چنین شرایط فرد مبتلا ممکن است در یک ارتفاع کم یا حتی در زمان بالا رفتن از پله یا نردبان نیز دچار هراس و ترس شدیدی شود. علائم اصلی این نوع فوبیا شامل سرگیجه و لرزش پاهاست.
ترس از حیوانات (زوفوبیا)
زوفوبیا به ترس از حیواناتی مانند سگ، مار، سوسک، عنکبوت، زنبور و پرندگان اشاره دارد. فرد مبتلا از مواجه با حیوانات دچار علائم شدیدی می‌شود. برخی افراد با دیدن حیوانات هراس می‌کنند و بعضی دیگر با دست زدن به آنها احساس بدی پیدا می‌کنند.
نوع واکنش هر فرد نسبت به زوفوبیا متفاوت است. ترس از پرندگان می‌تواند باعث شود تا فرد حتی به سراغ خوردن مرغ، بوقلمون یا پرندگان دیگر نرود.
ترس از مکان‌های تنگ (کلاستروفوبیا)
ترس از فضاهای بسته شامل علائمی مانند مشکل در تنفس یا ترس از کمبود اکسیژن است. اعتقاد بر این است که حدود 5 درصد از مردم از کلاستروفوبیا رنج می‌برند. این نوع فوبیا اغلب شامل تجربه اضطراب شدید در هواپیما، آسانسور و غیره است.
شما می‌توانید در هر فضای محدود یا موقعیتی که احساس می‌کنید به دام افتاده یا محدود شده‌اید، احساس کلاستروفوبیک کنید.
ترس از مکان‌های باز (آگورافوبیا)
شاید برایتان جالب باشد که بدانید یکی از عجیب‌ترین انواع رایج فوبیا چیست. این نوع فوبیا شامل ترس از قرار گرفتن در موقعیتی غیرقابل اجتناب در مناطق شلوغ مانند بازارها، سینما و غیره می‌شود. چنین موقعیت‌هایی می‌توانند منجر به حملات پانیک شود. افراد مبتلا به این نوع ترس ممکن است بیشتر زمان در خانه بمانند.
آگورافوبیا معمولاً بین اواخر نوجوانی و اواسط دهه 30 ایجاد می‌شود. زنان در مقایسه با مردان بیشتر در معرض این اختلال هستند.
ترس از تاریکی (نیکتوفوبیا)
نیکوفوبیا شایع‌ترین فوبیا در بین انسان‌هاست. هنگام مواجهه با این نوع ترس احتمال رخ دادن حملات پانیک وجود دارد. ترس از قرار گرفتن در تاریکی گاهی اوقات اسکاتوفوبیا یا لیگوفوبیا نیز نامیده می‌شود. حدود 45 درصد از کودکان بین 6 تا 12 سال فوبیا را تجربه می‌کنند.
برخی از کودکان آنقدر از تاریکی می‌ترسند که نمی‌خواهند در تاریکی بخوابند. بعضی دیگر نیز در تاریکی خیال بافی می‌کنند که این موضوع ترس آنها را دوچندان می‌کند.
ترس از مرگ (تاناتوفوبیا)
تاناتوفوبیا نسبت به دیگر انواع فوبیا با علائم کمتری همراه است و حالت شوکه کننده ندارد، اما فعالیت‌های روزمره را تحت الشعاع قرار می‌دهد. این مشکل بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود، اما در جوانان نیز وجود دارد.
ریشه تاناتوفوبیا ناشی از این است که انسان همیشه دوست دارد در جهان باشد و نمی‌داند بعد از مرگ چه اتفاقی میفتد، دچار هراس می‌شود. هر عاملی که باعث فکر کردن به مرگ شود، ممکن است فرد را وارد اضطراب شدید کند. مرگ عزیزان، دوستان یا همسایه باعث واکنش‌های غیرعادی می‌شود.
چگونه فوبیا را تشخیص دهیم؟
روش تشخیص فوبیا چیست؟ روانپزشکان، تراپیست‌ها و مددکاران اجتماعی صلاحیت لازم را برای تشخیص فوبیا دارند. درمانگر احتمالاً تعدادی سؤال را برای بررسی کامل‌تر از شما می‌پرسد و پاسخ شما به پرسش می‌تواند دید مناسبی از وضعیتتان به پزشک بدهد. این سوالات به شرح زیر هستند:
- آیا نسبت به یک شی یا موقعیت خاص (محرک فوبیا) ترس یا اضطراب زیادی دارید؟
- آیا وقتی با محرک فوبیا مواجه می‌شوید بلافاصله احساس ترس یا اضطراب می‌کنید؟
- آیا از قرار گرفتن در معرض محرک فوبیا خودداری می‌کنید یا سعی دارید یا ترس خود روبرو شوید؟
- آیا حداقل به مدت 6 ماه است که دچار فوبیا شده‌اید و سعی می‌کنید از آن دوری کنید؟
- آیا ترس شما باعث شده است تا در زندگی روزمره شما مشکلاتی ایجاد شود؟
- بعد از مواجه شدن با محرک فوبیا چه علائمی را تجربه می‌کنید؟
سپس متخصص معاینه فیزیکی را برای بررسی سلامت شما انجام می‌شود. بدین دلیل که برخی از فوبیاها با عوارضی مانند فشردن دندان، ناخن جویدن، کندن مو، زخمی کردن بدن و سایر موارد همراه هستند. متخصص یکسری تست‌های روانشناسی را انجام می‌دهد تا نوع فوبیا را تشخیص دهد.
تست‌های روانشناسی برای رد سایر شرایط سلامت روان مانند اسکیزوفرنی، افسردگی، اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD) و اختلالات سوء مصرف مواد هستند. فوبیا به ویژه با سایر اختلالات اضطرابی مانند از اختلال اضطراب فراگیر (GAD) و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نیز مرتبط است.
همچنین اقدامات پاراکلینیک (عکسبرداری از سر و ریه، نوار مغز و غیره) ممکن است در شرایط بحرانی تجویز شود.
روش‌های درمان فوبیا چیست؟
تصور می‌شود که کمک به مبتلایان به فوبیا زمانی مؤثرتر است که روان درمانی و داروهای خاص برای درمان فوبیا استفاده شوند. اما موارد درمانی فوبیا چیست؟ موارد زیر رایج‌ترین روش‌های درمانی فوبیا هستند:
درمان شناختی رفتاری (CBT)
نوعی روان درمانی است که روی الگوهای فکری تمرکز دارد. هدف این درمان شناسایی و تغییر افکار منفی، باورهای نادرست و احساسات منفی در پاسخ به شرایط ترسناک است. یک رویکرد جدید CBT از فناوری واقعیت مجازی (از طریق هدست VR) استفاده می‌کند تا بیماران را به طور ایمن در معرض ریشه‌های اضطراب قرار می‌دهد.
درمان شناختی رفتاری اغلب به طور موثر علائم فوبیا را کاهش می‌دهد و بهترین درمان محسوب می‌شود. این درمان از سه مولفه زیر بهره می‌برد:
- مولفه آموزشی: این بخش از درمان شامل آموزش فرد در مورد فوبیا و نحوه درمان است. در این مرحله انتظارت و قدرت همکاری دو طرفه شرح داده می‌شود.
- مولفه شناختی: به شناخت ایده‌ها و فرضیاتی که بر رفتار فرد مبتلا به فوبیا تأثیر می‌گذارد کمک می‌کند. شناخت نوع فوبیا در این مرحله انجام می‌شود.
- مولفه رفتاری: از تکنیک‌های اصلاح رفتار استفاده می‌شود تا به فرد مبتلا به فوبیا بتواند مشکل را کاهش دهد. این مرحله به درمان مربوط می‌شود.
مواجهه درمانی
مواجهه درمانی نوعی درمان روانشناختی برای فوبیا است که به شما برای مقابله با ترس‌هایتان کمک می‌کند. روانشناسان از مواجهه درمانی برای ایجاد محیطی امن استفاده می‌کنند که در آن بیماران در معرض چیزهایی قرار می‌گیرند که از آنها می‌ترسند.
قرار گرفتن مداوم در معرض این رویدادها می‌تواند تاثیرات فوبیا را به مرور کاهش دهد.
درمان پذیرش و تعهد (ACT)
این درمان بر پذیرش و تعهد تمرکز دارد. تمرین پذیرش و تعهد به تنهایی در درمان فوبیا موثر است، زیرا شما را برای درمان خود مسئول می‌کند. برای مثال، افرادی که از دندانپزشکی می‌ترسند، باید بپذیرند که درمان نکردن دندان باعث خرابی و درد بیشتر می‌شود. این موضوع باعث تعهد در فرد می‌شود و اعتماد به نفس او را بالا می‌برد.
دارو درمانی
شاید دوست داشته باشید بدانید که یکی از محبوب‌ترین روش‌های درمان فوبیا چیست. دارو درمانی، در درمان مشکلات روانی محبوبیت زیادی دارد. از داروهای زیادی می‌توان در درمان فوبیا استفاده کرد. مثلا داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد اضطراب می‌توانند به کاهش واکنش‌های ذهنی و فیزیکی نسبت به ترس کمک کنند.
با این حال، ترکیبی از دارو و مشاوره حرفه‌ای می‌تواند سودمندترین روش باشد. داروهای مصرفی شامل موارد زیر هستند:
- داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) اغلب برای درمان فوبیا استفاده می‌شوند. این داروها سطح سروتونین را در مغز افزایش می‌دهند.
- داروهای مسدود کننده بتا با مسدود کردن اثرات آدرنالین (اپی نفرین) بر بدن، علائم فیزیکی مرتبط با هراس را کاهش می‌دهند.
- بنزودیازپین‌ها یا آرام بخش‌های جزئی باعث ایجاد آرامش می‌شوند، اما مصرف آنها باید تحت نظر پزشک باش. این داروها به شدت اعتیاد آور هستند و عوارض شدیدی ایجاد می‌کنند.
کلام آخر
در این مقاله تلاش کردیم که بگوییم فوبیا چیست و چطور درمان می‌شود. ترس مرتبط با فوبیا بسیار بیشتر از ترس ناشی از استرس یا نگرانی است. فوبیا باعث ترس شدیدتر می‌شود. هنگامی که شخصی از یک شی یا موقعیتی می‌ترسد، گفته می‌شود که از فوبیای خاصی رنج می‌برد. این فوبیا می‌تواند به دلیل قرار گرفتن در تاریکی، ارتفاع، حیوانات، مرگ یا هر عامل بیرونی دیگری باشد.
روانشناسان اغلب در تشخیص و درمان انواع فوبیا تخصص دارند و به شما حل این مشکل کمک می‌کنند. پس ابتدا مهم است که نوع فوبیا تشخیص و سپس درمان مناسب تجویز شود.