همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: نخستین حمام هایی که در تهران ساخته شد با شیوه خاصی که با سبک زندگی تهران نشین ها در آن روزگار سازگاری و ارتباط مستقیمی داشت.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
حمام های سنتی که از دوره صفوی در تهران ساخته شد علاوه بر خزینه حوض های بزرگی داشتند که اصطلاحا به آن چال حوض می گفتند. چاله حوض که جایی برای آب تنی و استحمام عمومی بود معمولا بین ستون ها ساخته می شد و شباهت زیادی به استخر داشت.
داریوش شهبازی، تهران پژوه، درباره تاریخچه ساخت چال حوض در نخستین حمام های تهران می گوید: «ساخت چال حوض پیچیدگی های خاص خودش را داشت و به همین دلیل در هر مکانی امکان ساخت آن وجود نداشت. معمارها به واسطه تجربه ای که در ساخت و ساز داشتند ابتدا خاک آن محل را مورد بررسی قرار می دادند تا استحکام آن را بسنجند. سقف بالای چال حوض را هم با تکنیک پل زدن می ساختند تا از نور طبیعی هم بهره مند شود. چال حوض حکم استخر عمومی را داشت و افرادی که برای شنا کردن به حمام می رفتند از چاله حوض استفاده می کردند.»
در تهران قدیم، باستانی‌کارها و علاقه‌مندان به ورزش پهلوانی در روزهای آخر هفته به حمام های سنتی می رفتند و در چال‌حوض ها به قول معروف تنی به آب می زدند. بازار شیرین کاری در چال حوض ها حسابی داغ بود و شناگران حرفه ای با ایستادن روی لبه چاله حوض و پشتک زدن به داخل آب، افراد داخل حمام را به وجد می آوردند.
شهبازی درباره حمام هایی که به چال حوض مجهز بودند می گوید: «حمام قدیمی تهران مثل حمام سنگلج، حمام نظام الملک، حمام قیصریه و ... چال حوض داشتند و پذیرای پهلوانان و شناگران ماهر بودند. یکی از سنت هایی که در حمام های قدیمی رعایت می شد این بود که جوان ها دور چال حوض می نشستند و شنا کردن و شیریجه زدن و پشتک زدن به داخل آب را تماشا می کردند. در دوره قاجار یکی از روحانیون که در شنا و شیرجه به مهارت بالایی رسیده بود در چال حوض ها چنان پشتک می زد که در تهران معروف شد و لقب «آقا پشتکی» را به او دادند. با ورود آب لوکشی به تهران و نصب دوش در حمام های سنتی، چال حوض ها که محل انتقال بیماری های پوستی و عفونی هم بودند یکی پس از دیگری تخریب شدند و امروز هیچ نشانی از آنها باقی نمانده است.»