درد خاموش

ولی بافت استخوان از سلول‌های زنده و مواد در حال‌ تغییر تشکیل شده‌است. ساختار استخوان‌های بدن، تحت‌تاثیر تعادل بین مواد معدنی و هورمون‌هایی است که جذب مواد معدنی را کنترل می‌کنند.

بیماری «استئوپروز» یا پوکی‌استخوان که به دردخاموش نیز مشهور است، عارضه‌ای است که در آن، تراکم سلول‌های استخوانی کم می‌شود و از قدرت طبیعی آن کاسته می‌شود. دراین‌حالت، استخوان شکننده می‌شود و احتمال شکستگی با ضربات کوچک افزایش می‌یابد.

پوکی‌استخوان از گرفتاری‌های بسیار شایع جوامع بشری است که روند آن بعد از 35سالگی آغاز می‌شود. حدود نیمی از زنان مسن‌تر از 45 سال و90 درصد زنان مسن‌تر از 75 سال، به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند. در ایران نیز 50درصد زنان 40ساله و 90درصد زنان 75ساله، مبتلا به‌این بیماری هستند.

البته مردان مسن نیز به پوکی استخوان دچار می‌شوند، اما میزان ابتلای آن‌ها کمتر از زنان است. به طور تقریبی، از هر سه‌زن، یک نفر و از هر 12 مرد یک نفر، به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و این امر در سال، منجر به ده‌ها هزار شکستگی ناتوان‌کننده در مبتلایان می‌شود. با وجود این، متاسفانه تعداد اندکی از مبتلایان به پوکی استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند.

شکستگی‌های حاصل از این بیماری، به طور عمده درنواحی گردن، استخوان‌ران، مهره‌های ستون فقرات و استخوان‌های مچ‌دست، رخ‌می‌دهد. حتی گاهی شکستگی‌های خود‌به‌خودی مهره‌ها، گردن و استخوان ران نیز دیده شده‌است.

شکستگی‌های ایجادشده گاه چنان کوچک‌اند که بیمار هیچ‌وقت متوجه‌شان نمی‌شود. از بین رفتن استخوان‌ها معمولا بدون درد است. در جوان‌ها، شکستگی استخوان، یکی دو ماهه درمان می‌شود، ولی در افراد مسن، روند بهبود کندتر است و ممکن است شکستگی هرگز درمان نشود.

می‌توان بافت استخوانی را به زبان ساده به صورت زیر تقسیم کرد: استخوان انسان همانند یک ساختمان است که دارای اسکلت‌بندی، دیوار چینی و ملات بین آجرهاست. اسکلت این استخوان‌ها، از رشته‌های قوی و محکمی به نام رشته‌های کلاژن تشکیل شده که مابین رشته‌ها را املاح کلسیم پرمی‌کند و چون استخوان بافتی زنده است، محتوی مقدار زیادی سلول‌های جوان و بالغ استخوانی است که وظیفه ساختن بافت استخوان‌ها را به عهده دارند.

پوکی استخوان از جمله عوارضی است که با بالا رفتن سن، خود را نشان می‌دهد. استخوان انسان در کودکی خاصیت ارتجاعی و تحمل فشار زیادتری دارد و به‌تدریج سفت و محکم می‌شود. این مساله در20سالگی، به اوج خود می‌رسد و بین 20تا 35سالگی، استحکام استخوان به همان قوت باقی می‌ماند.

به همین دلیل، در افراد جوان، فقط ضربات بسیار شدید، مثل تصادف، می‌تواند منجر به شکستگی استخوان شود. اما از این سن به بعد، به تدریج و با سرعتی کم، از تراکم استخوان کاسته می‌شود و استخوان‌ها با بالا رفتن سن، پوک می‌شوند. در زنان، بعد از یائسگی، به علت توقف ترشح هورمون‌های زنانه و نقش مهم این هورمون‌ها در استحکام استخوان‌ها، شیوع پوکی استخوان زیادتر می‌شود.

علل عمده بیماری

عوامل بیماری پوکی استخوان مختلف‌اند. کمبود طولانی‌مدت کلسیم، پروتئین و ویتامین‌ها (به‌ویژه ویتامین ث) در رژیم‌غذایی، اعتیاد به الکل، استفاده از قرص‌های کورتون (نظیر دگزامتازون) در طولانی مدت و پرکاری تیروئید، سبب کاهش تراکم‌سلولی در استخوان‌ها و باعث ابتلای شخص به این‌بیماری می‌شوند. متاسفانه این بیماری در جنس مونث شایع‌تر است.

از یک سو، استخوان زن‌ها ظریف‌تر و سبک‌تر از مردها و تراکم سلول‌های استخوانی نیز در زن‌ها کمتر از مردهاست و از سوی دیگر، سرعت پوک شدن استخوان در مردها نیز، کمتر از زنان است. در دوره حاملگی و شیردهی نیز امکان تجزیه بافت استخوانی در زنان بیشتر می‌شود.

بنابراین، باتوجه به این‌که بعد از یائسگی میزان سطح هورمون استروژن در بدن زنان کم می‌شود، صرف زن بودن، آدم را در گروه افرادی می‌گذارد که در معرض خطرند!

سرب موجود درهوای آلوده‌، نقش زیادی در پوکی استخوان دارد. سرب موجود در محیط، به تدریج در استخوان‌ها جمع و موجب بروز واکنش‌های شیمیایی در آن‌ها می‌شود و امکان پوکی استخوان را در آینده افزایش می‌دهد.

مصرف خوراکی‌هایی هم‌چون شکر و مواد خوراکی قنددار مانند نوشابه‌ها و شیرینی‌، میزان جذب کلسیم را کاهش می‌دهد و مانع جذب کلسیم در روده و ورود آن به خون می‌شوند و به همین دلیل پوکی استخوان را تسریع می‌کند. قرارگرفتن در محیط آلوده به دود سیگار نیز، خطر ابتلا به پوکی استخوان را سه‌برابر می‌کند.

علایم و عوارض پوکی استخوان

شخصی ممکن است بدون آن‌که خود اطلاع داشته باشد به پوکی استخوان دچار باشد و اساسا به همین دلیل است که پوکی استخوان بیماری خاموش نامیده می‌شود. متاسفانه امکان تشخیص بیماری در مراحل اولیه از طریق علایم بالینی وجود ندارد.

بیمار در مراحل پیشرفته بیماری از روی عوارض این بیماری پی به وجود آن می‌برد. عوارض این بیماری عبارتند از: شکستگی خودبه‌خودی با کمترین ضربه بر استخوان‌ها به‌خصوص در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره ها که غالبا این اولین علامت است. کمر درد شدید در نقطه خاص که نشانه شکستگی است.

وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، بلند کردن جاروبرقی، عطسه و یا سرفه‌کردن می‌تواند باعث شکستگی مهره شود. از عوارض دیگر این بیماری تغییر شکل ستون فقرات است که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می‌شود. کوتاه‌شدن قد نیز می‌تواند عارضه‌ای از این بیماری تلقی‌شود. حتی بعضی محققان عقیده دارند افتادن دندان‌ها در سال‌های بالا نیز ناشی از همین پوکی استخوان است.

تشخیص بیماری

در مراحل اولیه ‌بیماری، معمولا هیچ‌گونه نشانه‌های بالینی مشاهده نمی‌شود. دربعضی موارد کمردردهای بدون علت مشاهده شده اما هیچ قطعیتی تاکنون یافت نشده‌است. حتی عکس‌برداری با اشعه ایکس که به تشخیص شکستگی کمک می‌کند، برای تشخیص زودرس این بیماری روش مناسبی نیست.

بهترین راه تشخیص این بیماری، سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری است. خوشبختانه امروز، برای سنجش تراکم استخوان دستگاه‌های جدیدی ساخته شده‌اند که می‌توانند با دقت نسبتا زیادی، تراکم استخوانی و نسبت آن با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه گیری کنند.

آزمایش سنجش تراکم استخوانی بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می‌کشد، همچنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد و در آن دارویی مصرف نمی‌شود. این سنجش، پزشک را قادر می‌کند تا شدت پوکی استخوان را ارزیابی کند و در نتیجه، استحکام استخوان را بسنجد.

پیشگیری

می‌توان با روش‌های بسیارساده‌ای، خطر پوکی استخوان را کاهش داد: تغذیه مناسب، از روش‌های بسیار موثر برای پیشگیری از پوکی استخوان است. غذای انسان باید محتوی پروتئین‌ها و املاح کافی خصوصا کلسیم و ویتامین‌های لازم باشد تا روند پوکی استخوان کندتر شود . بهترین منبع کلسیم وپروتئین شیر، پنیر، ماست، و غذاهای دریایی به ویژه ماهی است.

 ویتامین  Dبرای سلامتی استخوان‌ها وجذب کلسیم، لازم وضروری است. بنابراین باید زمانی را دربیرون خانه گذراند تا آفتاب بتواند پوست را برای ساختن ویتامین D تحریک کند.
 انجام حرکات ورزشی مستمر تراکم سلول‌های استخوانی را زیاد می‌کند. بنابراین ورزش‌هایی نظیر پیاده‌روی تند و شنا توصیه‌می‌شود.

 از مصرف مواد افزایش دهنده‌ پوکی استخوان، مانند الکل، سیگار، قهوه‌ فراوان و انواع ‌نوشابه‌ها، باید خودداری شود.

استفاده از زیر گروه‌های مختص استخوان، هورمون‌های زنانه نظیر رالوکسیفن درخانم‌های یائسه زیرنظر پزشک، می‌تواند مانع پوکی استخوان زودرس شود.

درمان

درمان‌های متفاوتی هم‌اکنون برای پوکی استخوان وجود دارد که هرکدام با توجه به شرایط بیمار برای او انجام می‌شود.

از جمله تجویز ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین D ، تجویز ترکیبات فلوراید و داروهای کاهنده سرعت پوکی استخوان که تمام‌شان بسیار پرخرج و گران هستند و تنها مورد اول، یعنی کلسیم و ویتامین D، قابل‌دسترس، کم هزینه و برای عموم قابل استفاده است.