هیچ‌یک از مسئولان مدیریت شهری انتظار نداشتند در انتخاباتی که در ماه مبارک‌رمضان، با حداقل تبلیغات، بی‌مهری رادیو و تلویزیون و برخی مانع تراشی‌ها از سوی مسئولان برگزار می‌شد 500هزارنفر شرکت کنند.
جالب اینجاست که کاندیداهای شورایاری نیز در صورت انتخاب نه صاحب قدرت اجرایی و قانونی می‌شدند و نه درآمدی از این محل عایدشان می‌شد. در چنین شرایطی استقبال از انتخابات شورایاری‌ها می‌تواند دو معنی داشته باشد؛ یکی رضایت مردم از رویکردی که بر بهره‌گیری از توان مردم در اداره امورات شهری تاکید دارد و دیگری اعتماد مردم به شورایاران. در این‌باره با احمد‌مسجدجامعی، دبیر شورایاری محلات و عضو‌کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای‌شهر تهران به گفت‌وگو نشستیم.
- جایگاه شوراها را در کشور ما چگونه می‌بینید؟
یکی از پایه‌های قانون اساسی مسئله شراکت و مشارکت است. در بین واژگان به کار رفته در قانون اساسی کلمه شورا بیشترین کاربرد را دارد، حتی در مقایسه با کشورهای دیگر حجم کاربرد کلمه شورا در قانون اساسی ما از همه بیشتر است. برخلاف نظام‌های دیکتاتوری و خشن در نظام اجرایی کشور ما در جریان سال‌های پس از انقلاب تصمیم‌گیری‌ها براساس همفکری بوده و انسجام بخش بوده است. آنچه به روح قانون اساسی ما نزدیک‌تر است، تشکیل شوراهاست، به گونه‌ای که نظامات اجتماعی و خدمات شهری با مشارکت همه مردم مدیریت شود.
- وضعیت‌شوراها را در جریان اجرا و حوزه عمل چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آنچه هم اکنون در انتخابات شوراها اتفاق افتاده به این ترتیب است که میلیون‌ها نفر از مردم تهران واجد شرایط انتخاب اعضای شورای شهر در انتخابات هستندتا از میان نامزدهایی که غالبا سلیقه سیاسی داشته یا در عرصه‌های ملی شناخته شده‌اند، 15نفر را انتخاب کنند. این درحالی است که در حقیقت انتخابات شوراها را باید به صورت هرم دید که در آن، قاعده هرم مردم هستند و در یک رویکرد سلسله مراتبی و قاعده‌مند که با انتخابات محقق می‌شود، کم‌کم به رأس هرم می‌رسد. براین‌اساس انتخابات شوراها باید از محلات آغاز می‌شد و بعد به ناحیه، منطقه و دست‌آخر به شهر تهران می‌رسید، اما این هرم اکنون وارونه ایستاده به این معنی که انتخابات شوراها به جای اینکه از محلات آغاز شود از شوراهای شهر شروع شد.
- برای اصلاح این وضع چه تمهیدی اندیشیده شد؟
برای جبران فاصله رأس و قاعده هرم به طراحی شورایاری‌ها فکر کردیم، ضمن اینکه معتقدیم تصمیم‌گیری برای شهر تهران تنها از عهده 15عضو شورای شهر خارج است و در این راه نه تنها نیازمند پشتوانه حمایتی و نظارتی شورایاری‌ها هستیم بلکه حتی به شورایاری‌ها به عنوان یک مجموعه در امر سیاستگذاری و کمک به اجرای هر چه بهتر برنامه‌های مدیریت شهری نیازمندیم.
- چه مشکلاتی بر سر راه اجرایی شدن برنامه‌های شورایاری‌ها دارید؟
ما البته میراث‌دار یک تاریخ طولانی در عرصه نظام فردی و سلطنتی هستیم. به همین دلیل گرچه شرایط این انتقال فراهم شده اما در دستگاههای اجرایی و نظام فکری و اجتماعی قطعا این انتقال به صورت یکپارچه صورت نخواهد گرفت؛ مثلا در تحقق قانون شوراها و شورایاری‌ها نگاه شهرداران هم مهم است البته تلقی من این است که شخص آقای قالیباف به عنوان شهردار تهران رویکردی مشارکت‌جویانه در اداره شهر دارد و بر این رویکرد نیز سخت پایبند است اما سابقه مدیریت شهری در ایران نشان می‌دهد که دستگاههای اجرایی مثل شهرداری از جمله مجموعه‌های مشارکت گریزند و شهرداران ترجیح می‌دهند شخصا تصمیم گرفته و آن را به اجرا گذارند و ظرفیت‌های شورایی را برنمی‌تابند، بنابراین هنوز نارسایی‌هایی وجود دارد و با فضایی یکپارچه و منسجم در نحوه برخورد با شورایاری‌ها مواجه نیستیم و نتوانسته‌ایم رابطه تنگاتنگی بین شورایاران و مدیران شهری به وجود آوریم.
- چشم‌انداز نویدبخشی هم وجود دارد یا نه؟
بله. در هر حال حس‌و حال تشکیل شورایاری‌ها و گسترش آن به وجود آمده. در همین راستا بود که انتخابات دور سوم شورایاری‌ها هم طراحی و برگزار شد. در واقع شورایاری‌ها علاوه بر مردمی بودن، بوروکراتیک هم شد. الان به نظر می‌رسد شورایاری‌ها در سطوح بالای سیاستگذاری در مدیریت شهری تاثیرگذارند. شورایاری‌ها که در ابتدای شکل‌گیری فقط مطالبات صرف داشتند هم‌اکنون نقش و جایگاه مناسب خود را پیدا کرده‌اند. من معتقدم اگر شهرداری همکاری کند بیش از 70درصد مسائل با کمک شورایاری‌ها و 30درصد با حمایت شورا و مشارکت مدیریت شهری در سطح شهرداران و معاونان آنان قابل حل است.
- وضعیت سایر دستگاههای اجرایی در مقابل شوراها چگونه است؟
همه دستگاه‌ها باید به کمک مدیریت شهری بیایند، در حالی‌که آنها ما را مثل قلک می‌بینند؛ به عنوان مثال در حالی که شهرداری تهران هر ساله در حوزه سلامت، آموزش، فرهنگ، هنر، ورزش و امورمذهبی رقم بالایی به دستگاههای اجرایی دولتی کمک می‌کند اما از آن طرف دولت کمکی نمی‌کند. همانطور که می‌دانید افزایش قیمت بلیت اتوبوس به این دلیل بود که دستگاههای اجرایی دولتی از پرداخت سهم یک سومی خود در تامین هزینه‌های شرکت واحد شانه خالی کردند. در واقع دستگاههای اجرایی با وجود برخورداری از درآمد نفت اما مشارکتی در اداره شهر ندارند.
شرایط به سمتی پیش می‌رود که دستگاههای اجرایی از اختیارات شورا و شورایاران بکاهند و ما باید از حیثیت خود دفاع کنیم. طبق قانون، شوراها باید ناظر به کار دستگاههای اجرایی باشند در حالی‌که دستگاه اجرایی مثل فرمانداری، خود را ناظر بر شوراها می‌داند و مصوبات شورا را باید به تایید برساند درحالی که باید برعکس باشد و شوراها حتی قدرت تصویب قانون را از طریق مجلس داشته باشند، حتی در شورای عالی بودجه‌نویسی باید طرف مشورت قرارگیرند اما مصوبات شورا یک طرفه است و فقط از شهرداری می‌تواند مایه بگذارد. با این همه با شکل‌گیری شورای عالی استان‌ها به نظر می‌رسد جایگاه شوراها قدری تثبیت شده باشد.
- موفقیت اجرای طرح‌ها و برنامه‌های سال گذشته‌تان در مورد شورایاری‌ها تا چه اندازه بود؟
افزایش عمر شوراها از 2سال به 4سال یکی از این موفقیت‌ها بوده است دیگر اینکه تلاش کردیم پارلمان شهری را تشکیل دهیم، به همین منظور 3کمیته کارشناسی تشکیل شد این کمیته‌ها براساس طرح شورا به بررسی مسائل شهر پرداخته و راهکارهای اداره بهتر شهر و ارتباط بیشتر با شورایاری‌ها و شوراها را طراحی می‌کنند- به همین مناسبت ترتیبی دادیم تا برای نخستین‌بار شورایاری‌ها هر هفته در جلسات علنی سه‌شنبه شورا حاضر شوند و در یک ارتباط دوسویه و مستقیم با شورای شهر از وضعیت، مسائل و مشکلات و ظرفیت‌های محلات برای اداره بهینه امور بگویند. این روند کم‌کم جدی و جدی‌تر شده و به توانمند شدن شورایاران و حل مشکلاتشان نیز انجامیده است.
علاوه بر این کمیته‌های فرهنگی، اجتماعی و عمرانی وبرنامه‌ریزی شورایاری‌ها شکل گرفتند و ثمره آن مصوباتی بوده نظیر دایره‌المعارف بزرگ تهران یا طرح و محور توسعه پهنه جنوب تهران. علاوه بر این برای نخستین‌بار شورایاری‌های 15منطقه بودجه عملیاتی خودشان را با همکاری شهرداری‌های مناطق نوشتند و حتی در جلسات بودجه در کمیسیون‌های شورای شهر از آن دفاع کردند. در هر حال لازم می‌دانم بر نقش شورایاران در قالب ارائه اسناد و مدارک یا طرح خاطرات به عنوان مطالعات میدانی در تدوین دانشنامه و دایره‌المعارف بزرگ تهران تاکید کنم.
در هر حال آنچه در این مدت اتفاق افتاد چشم‌انداز جدیدی برای شهرداری و شورای شهر و شورایاران ترسیم کرد. در یک کار تحقیقاتی به بررسی ظرفیت‌های شورایاری‌ها پرداخته و فعالیت‌های جدیدی برای آنها طراحی شد که از طریق دبیرخانه شورایاری‌ها برنامه 6ماهه آینده و مباحثی که در این مدت باید در جلسات آنها بحث و بررسی شود روشن شده است.
- آیا مشخص شده که شورایاران بیشتر از میان چه اقشاری با چه سطح سواد، تخصص و جنسیتی هستند؟
پراکندگی شورایاران زیاد است. آنها از بین گروه‌های مختلف هستند، سطح سواد آنها در این دوره افزایش یافته، و حضور بانوان پررنگ‌تر شده. شورایاران تحت تاثیر منطقه و محله سکونت‌شان از میان کارشناسان برجسته در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی و برنامه‌ریزی انتخاب شده‌اند و به نظر می‌رسد ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محله در انتخاب شورایاران موثر بوده است، ضمن اینکه شورایاران در غیبت صدا وسیما در طرح برنامه‌های آموزشی با تعامل مدیریت شهری اعم از شورای شهر و شهرداری آموزش می‌بینند. هرماه حداقل 2جلسه در محلات برگزار می‌شود. البته در این جلسات شورایاران زبان اداری و رسمی ندارند و با ادبیات تندتری صحبت می‌کنند. این نحوه گفت‌وگو را باید بپذیریم و در یک گفت‌وگوی صادقانه نسبت به جلب اعتماد آنها اقدام کنیم.