طبق هشدار محققان، اگر با چاقی- پدیده‌ای که خطر آن با خطر گرمایش زمین مقایسه می‌شود- مبارزه نشود، این عارضه که براساس اطلاعات سازمان بهداشت جهانی، علت اصلی بیش از ۴۰درصد موارد مرگ و میر در سال است، به معضل شماره یک جهان تبدیل می‌شود. در ایران نیز چالش‌های ناشی از تغذیه طی 20سال گذشته تغییر کرده است.دکتر فریدون عزیزی، متخصص داخلی و فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران در این گفت‌وگو درباره باورهای غلط مردم در مورد این بیماری و روش‌های صحیح پیشگیری و درمان چاقی توضیح می‌دهد.او معتقد است: چاقی تقریبا مثل اعتیاد است به این معنی که اعتیاد را شاید بتوان متوقف کرد ولی بعد از مدتی این بیماری دوباره برمی‌گردد. چاقی هم همین‌طور است.
- اصلا تعریف چاقی چیست. یعنی شما به چه کسی چاق می‌گویید؟
ببینید ما چاقی را یک اختلال متابولیسم چربی در بدن می‌دانیم، یعنی تجمع چربی در بدن بیش از مقداری که لازم است. علاوه بر این طبق استانداردهای بین‌المللی برای هر کسی براساس قد و سنش یک وزن متعادل درنظر گرفته شده که وقتی وزن از این حد افزایش یابد، در اکثر موارد، علتش اضافه وزن یا چاقی است به‌جز موارد خیلی محدودی که ممکن است اضافه وزن به این علت باشد که فرد ورزشکار بوده و توده عضلانی‌اش افزایش پیدا کرده باشد.متأسفانه در کنار افرادی که بیش از حد از اضافه وزنی که شاید اصلا نداشته باشند نگران هستند و دچار بی‌اشتهایی عصبی هم می‌شوند! بعضی از مردم فکر می‌کنند که چاقی یا اضافه وزن قدرت بیشتری برای فرد ایجاد کرده و او را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌کند.
البته عده‌ای هم علت چاقی را فقط مربوط به ژنتیک می‌دانند درحالی‌که یک زمینه ژنتیک برای این بیماری قطعا وجود دارد ولی این زمینه ژنتیک فقط 35 درصد ماجرا را شاید تشکیل دهد.
- 65درصد باقیمانده شامل چه عواملی هستند؟
عوامل محیطی. دیگر برای همه ما تقریبا واضح است که با در دسترس قرار گرفتن مواد‌غذایی و تنوع آنها و همچنین بالا رفتن مصرف غذاهای آماده و... در کنار کمی فعالیت بدنی، نباید انتظاری غیراز شیوع چاقی داشته باشیم. در واقع افزایش انرژی دریافتی و عادات غلط غذایی در اکثر خانواده‌ها به همراه عدم‌تحرک از عواملی هستند که حتی بر عوامل ژنتیک غالب شده‌اند.
- شاخص‌های زیادی برای سنجش چاقی درنظر گرفته شده مثل همین شاخص نمایه توده بدنی یا BMI. سؤال این است که آیا این شاخص، هنوز بهترین شاخص برای سنجش همه افراد چاق است؟
امروزه کمتر روی وزن به تنهایی صحبت می‌کنیم چون وزن در افراد مختلف براساس قدشان متفاوت است بنابراین در سطح بین‌المللی شاخصی تعریف شده به‌عنوان BMI که عبارت است از وزن به کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد به متر. البته برای افرادی که از نژاد سفید قفقازی هستند مثل اروپایی‌ها، آمریکایی‌ها و ما این شاخص بیشتر پذیرفته شده است، ولی برای نژاد زرد باید تغییراتی در نحوه محاسبه آن داد.
- منظورتان از این تغییرات چیست؟
ببینید برای نژاد‌های نام‌برده شده که نمایه توده بدنی بیشتر برای آنها پذیرفته شده، BMI بین 5/18 تا 25 نمایه توده بدنی سالم است، نمایه پایین‌تر از 5/18 شامل فردی است که دچار کم وزنی است و نمایه بیشتر از 25 فرد دچار اضافه وزن را نشان می‌دهد. اما این عدد برای نژاد زرد باید از عدد 23 به بالا شروع شود.
- خب، افراد دارای چاقی مرضی در چه گروهی قرار دارند؟
الان اکثریت مردم در هزاره سوم بیشتر در معرض اضافه وزن هستند ولی ما افرادی که BMIیشان بالای 25 است را به 2 گروه تقسیم می‌کنیم.یک گروه کسانی که BMIیشان بین 25 تا 9/29 است که دچار اضافه وزن هستند و گروه دیگر دارای نمایه بالای 30 هستند که به این گروه چاق می‌گوییم.البته چاق‌ها خود به 3 گروه تقسیم می‌شوند؛ کسانی که چاقی‌شان درجه یک است یعنی دارای نمایه بین 30 تا 9/34، گروه دوم کسانی که چاقی درجه دو و نمایه بین 35 و 9/39 دارند و سوم افراد دارای چاقی مفرط یعنی کسانی که BMI مساوی 40 یا بالای آن دارند.
- علاوه بر شاخص نمایه توده بدنی شاخص‌های دیگر مثل نسبت دور کمر به دور باسن یا شاخص دور مچ چقدر در سنجش چاقی قابل استناد هستند؟
خب، البته علاوه بر BMI که وضعیت چاقی عمومی بدن را مشخص می‌کند، بعضی از شاخص‌ها را هم داریم که به آنها شاخص‌های چاقی شکمی گفته می‌شود. چون چاقی شکمی ارتباط بیشتری را با بیماری‌های قلبی- عروقی و عوارض چاقی دارد.یعنی چاقی که به‌صورت احشایی در داخل شکم وجود دارد فرد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سکته‌های قلبی و مغزی قرار می‌دهد.
- این نوع چاقی را چطور می‌توان سنجید؟
این نوع چاقی را از دو جهت می‌توان سنجید یکی به‌وسیله شاخص اندازه‌گیری دور کمر که معمولا در مردها از 102سانتی‌متر به بالا و در زن‌‌ها از 88 به بالا غیرطبیعی محسوب می‌شود.
روش دوم هم به این صورت است که نسبت دور کمر به دور باسن را اندازه می‌گیریم ولی امروزه برای سهولت کار از همان شاخص دور کمر استفاده می‌کنیم.
- شاخص دور مچ چطور؟ اصلا کاربردی دارد؟
ببینید، اصل برای ما همان شاخص دور کمر و شاخص نمایه توده بدنی به‌عنوان شاخص‌های عمومی هستند. شاخص دور مچ یا شاخص‌های دیگر برای ما خیلی معمول نیست و بیشتر در کودکان از آنها استفاده می‌شود.
البته باید تأکید کنم که سومین شاخص مهم برای ما شاخص سنجش عوارضی است که چاقی می‌تواند به همراه داشته باشد چون علاوه بر ابتلا به بیماری‌های قلبی در افراد دارای چاقی مفرط باید منتظر بیماری‌هایی از قبیل پرفشاری خون، دیابت نوع 2، سکته مغزی، بیماری کیسه صفرا، آرتروز، آپنه خواب، بیماری‌های تنفسی، سرطان‌های رحم، سینه، پروستات و سرطان روده بزرگ هم باشیم.
- الان در ذهن خیلی‌ها جاافتاده که در کشورهای پیشرفته چاقی و اضافه وزن بیشتر است. درحالی‌که کارشناسان در کشور ما هم مدام در حال هشدار در مورد افزایش این بیماری در همه گروه‌های سنی هستند. به‌نظر شما در این شرایط باز هم می‌توانیم بگوییم هنوز کشورهای پیشرفته بیشترین آمار مبتلایان به چاقی را دارند؟
این هم یک تصور غلط است. الان کشورهای در حال پیشرفت خیلی عقب‌تر از کشورهای پیشرفته نیستند. امروزه چاقی مفرط در کشورهای پیشرفته زیاد است ولی اضافه وزن در کشورهای در حال توسعه یا مساوی کشورهای پیشرفته است و یا از آنها بیشتر است؛ یعنی می‌توان گفت مجموعه اضافه وزن و چاقی در کشورهای در حال توسعه و پیشرفته یکسان است منتها در کشورهای در حال توسعه اضافه وزن بیشتر است و در کشورهای پیشرفته چاقی مفرط.
- کشور ما چطور؟
متأسفانه هرچه که جلوتر می‌رویم، چاقی در کشور ما هم در حال افزایش است چون در کشورهای پیشرفته مسئله استفاده زیاد از کالری و کم‌تحرکی از 50سال قبل شروع شد و در کشور ما از 20سال پیش. بنابراین اگر سبک زندگی غلط همین طور پیش برود، 30سال دیگر ما هم از نظر آمار مبتلایان به چاقی در رده کشورهای پیشرفته یا حتی بالاتر از آنها خواهیم بود.