هیچ‌کس حاضر به پاسخگویی به کس دیگری نبود؛ همه فقط می‌خواستند جایی برای نشستن بیابند و در انتظار اساتید دانشگاه‌های معتبر ایران باشند. جای خوبی برای کنفرانس «شهر و زیبایی» انتخاب شده بود.
به هرحال جایی که چنین کنفرانسی در آن برگزار می‌شود، باید هم زیبا باشد. در یک فضای شلوغ و مملو از جمعیت، دکتر جهانشاه پاکزاد، سخنرانی خود را آغاز کرد.
«تهران به اندازه‌ای که شهروندان، آن را زیبا می‌بینند زیباست و اگر شهروندان، تهران را زشت بدانند، سعی در زیباکردن آن خواهند داشت.»
دکتر جهانشاه پاکزاد -عضو هیأت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی- در نشست هفته گذشته که با همت «مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای موسسه همشهری» برگزار شد، با بیان مطلب فوق گفت: نیاز به زیباترشدن شهر تهران هر روز و هر لحظه احساس می‌شود؛ نه فقط به این دلیل که انسان‌ها خواهان زیبایی هستند بلکه به این دلیل که زیبایی، انبساط خاطر ایجاد می‌کند.
دکتر پاکزاد در خصوص خصوصیات یک شهر زیبا تصریح کرد: زیبایی یک شهر از لحاظ بصری، کافی نیست؛ زیبایی یک شهر، باید با خواسته‌های ما هماهنگ و برای ما قابل قبول باشد.
عضو هیأت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی با بیان این‌که یک طرح خوب شهری، به مردم انبساط خاطر می‌دهد و آنان را به شهر و فضای شهر علاقه‌مند می‌کند، اظهار کرد: زیبایی -مانند هر پدیده دیگری- سه مؤلفه فرم، عملکرد و معنا دارد. فرم، صورت یک پدیده است که شامل شکل، ساختار، وزن و حجم است. عملکرد، همان استفاده‌ای است که برای انسان و بشریت دارد و معنا، مؤلفه‌ای است که ما را به دنیاها و عالم‌های دیگر وصل می‌کند.
وی ادامه داد: نقش یک طراح شهری مثل نقش یک برنامه‌ریز، زمین‌شناس و پزشک است. وظیفه یک طراح شهری به عنوان یک هماهنگ‌کننده، این است که سه مؤلفه فرم، عملکرد و معنا را در جهت ارتقای کیفیت و هر چه نزدیک‌ترشدن به ایده‌آل‌ها، به کار گیرد.
دکتر پاکزاد در مورد نقش مردم در زیبایی شهر خاطرنشان کرد: ملت -از رئیس‌جمهور تا پایین‌ترین رده و از فرهیخته‌ترین تا بی‌سوادترین- همگی خلق می‌کنند. آنها با ایجاد فضایی که مانند آیینه‌ای تمام‌نماست، روی شهر تاثیر می‌گذارند. این تاثیر به شرایط اقتصادی و اجتماعی و غیره بستگی دارد. به عبارت دیگر این شرایط اقتصادی، اجتماعی و از این قبیل است که روی چیزهایی که -در حد توان- خلق می‌شوند تاثیر می‌گذارند. بدین‌گونه است که شهر، آینه تمام‌نمای جامعه می‌شود.
وی با اشاره به این‌که زیبایی فقط در یک چیز نیست و در همه‌جا ممکن است باشد، تصریح کرد: طرح می‌تواند تنوع را کشف کند و طراح به عنوان تسهیل‌کننده و محرک عمل می‌کند، بنابراین تنوع همه جا هست اما طراحی یکسان و هماهنگ برای یک منطقه تجاری مناسب نیست و ممکن است به خستگی و دلزدگی بینجامد. یک منطقه تجاری باید زنده باشد اما یک منطقه مسکونی باید آرام‌تر باشد؛ پس به طرحی نیاز دارد که این آرامش را هر چه بیشتر القا کند.
زیبایی‌شناسی و انسجام
دکتر نوین تولایی -عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی- با اشاره به این‌که رشد شهر و اجزای آن در اغلب موارد باعث چندگانگی و آشفتگی فضایی در آن شده است، گفت: جدایی از زیبایی در چهار حوزه همگرایی با عوامل طبیعی، همگرایی با توده و فضا، همگرایی کل‌ها در مقیاس فرد و کلان و همگرایی با هنجارهای اجتماعی و فرهنگی نمود پیدا می‌کند. در برخی از شهرها سعی شده است این انسجام حفظ شود اما در بسیاری دیگر، غفلت از یکی از این همگرایی‌ها آشفتگی را برای شهر به همراه داشته است.
وی در مورد عوامل ایجاد ناهماهنگی در فضای شهری تصریح کرد: گریز از قواعد شهرهای گذشته، پیروی از قواعد غیرخودی، کثرت ضوابط ساخت‌وساز، تلقی نادرست از شهر، تغییر شکل تندروانه، تشدید تخریب و ساخت‌وساز قبل از رسیدن قواعد ساخت، از عوامل چندگانگی در شهر هستند. در برخی موارد هم مهندسان شهرساز با تلقی «شکل هندسی»بودن شهر، بر این آشفتگی می‌افزایند.
وی راه‌حل رفع این مشکل را در افزایش توانایی و مهارت برای انسجام این اجزاء نوظهور و گاه پراکنده در یک کل منسجم دانست و اظهار کرد: انسجام، فرآیند سازمان‌دهنده نظم در فضاست؛ به عبارت دیگر، انسجام در صدد است عناصری را که در شهرها به صورت پراکنده درآمده، برای رسیدن به زیبایی، به وحدت برساند. در این بین، علم، کشف رابطه‌ها را بر عهده دارد و هنر، نحوه ارائه آن را.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در مورد منابع الهام‌دهنده زیبایی گفت: رویکردهای مختلفی در مورد منابع الهام وجود دارد؛ طبیعت یکی از این منابع است. برخی معتقدند تعمق در آفرینش از طریق یگانگی با طبیعت، آگاهی از روندهای آن و تقلید از اشکال مختلفش، می‌تواند منشأ الهام باشد. در نهایت نیز این قوانین همگرایی در طبیعت است که ارزش زیبایی‌شناختی دارد.
وی ادامه داد: برخی از متفکران این حوزه، شیوه تفکر انسان را منبع الهام‌دهنده نظم می‌دانند. آنها معتقدند انسان باید شهر را به صورت یک کل واحد ببیند، بنابراین اولین واحد بنیادین شهرسازی «کل» می‌شود و نه «جزء». به عبارت دیگر، رشد اجزای شهر با حفظ وحدت به دست می‌آید.
تهران و زیبایی‌شناسی از نظر ساکنان آن
در ادامه این نشست، دکتر ناصر براتی -عضو هیأت علمی دانشکده معماری دانشگاه امام خمینی- گفت: «در تحقیقی که در خصوص «تهران و زیبایی‌شناسی از نظر ساکنان آن» صورت گرفته از روش کیفی با رویکرد طبیعت‌گرایانه استفاده و تهران به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شد. از میان این دو قسمت، مناطق 6 و 13 به عنوان نمونه انتخاب شدند.
دکتر براتی ادامه داد: از ساکنان این دو منطقه خواسته شد تا ویژگی‌های یک شهر زیبا را بگویند. آنها مشخصه‌هایی چون سرسبز، پاکیزه، دارای آسایش و آرامش، عاری از ترافیک، مفرّح، دارای امکانات، ساختمان‌ها و مناظر زیبا، سالم و امن، هوای پاک، قانونمند، منظم، بافرهنگ، مدرن، رفاه، تراکم پایین، دارای تعادل و تناسب، نور و روشنایی و باهویت را نام بردند.
وی در پایان گفت: در این تحقیق، علاوه بر مشخص‌شدن معیار زیبایی‌شناسی مردم مشخص شد اگر مهندسان بخواهند در طراحی فضاهای شهری رضایت مردم را جلب کنند، ملاک‌هایی وجود دارد.
زیبایی‌شناسی و فضاهای شهری
دکتر حسن احمدی -عضو هیأت علمی دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت- با ارائه تعاریفی از مفاهیم زیبایی، زیبایی‌شناسی و فضاهای شهری سخنرانی خود را شروع کرد.
دکتر احمدی در ادامه گفت: دو دیدگاه عمده در مورد نقش فضاهای شهری در زیبایی شهری وجود دارد؛ اول این‌که صرف وجود فضاهای شهری در شهر زیبایی‌آفرین است و دیگر این‌که فضاهای شهری باید واجد شرایط زیبایی‌شناسانه باشند تا بتوانند به زیبایی شهر کمک کنند.
وی با اشاره به این‌که اصولا زیبایی‌های بصری شهر در فضاهای شهری تجلی پیدا می‌کند اظهار کرد: پاریس را برج ایفل و شانزه‌لیزه زیبا کرده است. خیابان باب‌همایون و میدان حسن‌آباد و توپخانه و... فضاهایی شهری هستند که تهران قدیم را زیبا می‌کردند.
دکتر احمدی در مورد عینی یا مفهومی‌بودن زیبایی گفت: دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد؛ برخی معتقدند زیبایی، پدیده‌ای است ذهنی بر اساس حس زیبایی، و واقعیتی عینی است و خارج از ذهن انسان وجود دارد، به این اعتبار که تعداد زیادی از مردم می‌توانند بر سر زیبابودن پدیده‌ها متفق‌القول باشند.
عضو هیأت علمی دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت گفت: اکثر دانشمندان این حوزه معتقدند ویژگی‌هایی در فضاهای گذشته وجود دارد که می‌توان آن را برای خلق فضای زیبای امروزی استفاده کرد. بر این اساس معیارهای زیبایی‌شناسی را می‌توان در وحدت و ترکیب، نظم، هماهنگی، تناسب و مقیاس، تقارن و تعادل، ریتم، قلمرو و محصوریت خلاصه کرد.
عناصر طبیعی در زیبایی‌شناسی
در پایان جلسه نیز دکتر حمید زارع -مدیر گروه شهرسازی دانشکده معماری دانشگاه امام خمینی- به نقش عناصر طبیعی در زیبایی‌شناسی شهر پرداخت و گفت: عناصر طبیعی، تنها در پارک و فضای سبز خلاصه نمی‌شود و رودخانه، کوه، کوهپایه، جنگل و... را نیز شامل می‌شود.
وی با نشان‌دادن اسلایدهایی از تهران، به مکان‌هایی که فضاهای طبیعی قربانی ساختمان‌ها شده‌اند اشاره کرد و ادامه داد: زیبایی‌شناسی شهری در بهبود کیفیت سطح زندگی جامعه شهری و توسعه مطلوب شهرها نقش مهمی دارد. گرچه ممکن است شهر زیبا مفهومی آرمانی جلوه کند، می‌توان از راه فهم و تجربه به ضوابطی برای آن دست یافت.