این بیماری بشدت کشنده است و از اهمیت بالایی در جمعیت‌های اسب برخوردار است.
عامل بیماری
عامل بیماری باکتری گرم منفی غیر متحرک فاقد کپسول و غیر هاگزا بنام پزودومناس مالئی (Pseudomonas mallei) است که گاهی در مراجع جدید به نام بورخولدریا مالئی (Burkholderia mallei) نیز نامیده شده است.
اپیدمیولوژی
پزودومناس مالئی یک انگل اجباری است که بسهولت توسط نور، حرارت و ضدعفونی کننده‌های معمولی از بین می رود و بنظر نمی‌رسد در یک محیط آلوده بیش از شش هفته باقی بماند. اسب‌ها، قاطرها و الاغها از گونه‌های معمول درگیر با این انگل هستند.
حیواناتی که از تغذیه بدی برخوردارند و یا در محیط نامناسب نگهداری می‌شوند از حساسیت بیشتری برخوردارند.
انسان نیز در زمره جانداران حساس به این عامل عفونی است که معمولاً بیماری در انسان منجر به مرگ می‌شود. حیوانات آلوده و یا حاملینی که در ظاهر سالم هستند واز بیماری جان سالم بدر برده‌اند عمده‌ترین منابع عفونت بشمار می‌آیند.
نحوه انتشار آلودگی بدان صورت است که آسیب‌ها و ضایعات ریوی (آبسه مانند) پاره شده و عامل بیماری به درون برونشیول‌ها راه یافته و موجب عفونی شدن مجاری تنفسی فوقانی می‌گردد که در نتیجه سبب دفع ارگانیسم از بینی ودهان خواهد شد.
انتشار بیماری اغلب از طریق بلع مواد غذائی آلوده با منشا ذکر شده اتفاق می‌افتد که در این زمینه آبشخورهای مشترک (آلوده) نقش بسزایی خواهند داشت.
تماس مستقیم پوست با پوست آلوده و وسایل تیمار (مانند غشو) اگر چه میتواند خطر آفرین باشد لیکن بندرت ایجاد بیماری پیشرونده می‌کند . همچنین انتشار بیماری از طریق استنشاقی نیز می تواند اتفاق بیافتد اما این شکل آلودگی احتمالاً تحت شرایط طبیعی نادر است.
مشمشه هم‌اکنون از کشورهایی همانند آمریکای شمالی ریشه کن شده است اما مناطقی از جهان مانند آسیای صغیر، آسیا و آفریقا همچنان آلوده هستند. از آنجا که اخیراً پرورش و نگهداری اسب بویژه بصورت متراکم در حال رشد است و جابجائی دامها در این شرایط بیش از گذشته و به مقاصد مختلف صورت می‌گیرد، بروز و شیوع بیماری مشمشه در این جمعیت‌ها دور از انتظار نیست. در چنین شرایطی میزان مرگ ومیر بسیار بالا خواهد رفت و در تعداد کمی از حیوانات که بظاهر بهبود می یابند (حاملین) بیماری ابقاء می‌یابد و بندرت ممکن است حیوانات بطور کامل بهبود یابند.
گوشتخوارانی همانند شیر ممکن است با خوردن گوشت آلوده به بیماری مبتلا شوند. همچنین آلودگی در گوسفند و بز نیز دیده شده است. با وجودی که انسانها به بیماری خیلی حساس نیستند اما از طریق جراحات پوستی ممکن است به بیماری، به شکل گرانولوماتوز و پیمی مبتلا شوند. مرگ ومیر موردی از میزان بالائی برخوردار است.
بطور کلی اسبدارها که در ارتباط مستقیم و تنگاتنگ با اسب‌ها هستند و بویژه دامپزشکانی که بدون دقت عمل لازمه اقدام به کالبد گشائی حیوانات آلوده می‌کنند در معرض خطر قرار دارند.
هجوم و حمله جرم اغلب از طریق دیواره روده اتفاق افتاده و در نتیجه آن یا بصورت سپتی سمی ( شکل حاد بیماری ) و یا بصورت باکتریمی ( شکل مزمن بیماری ) اتفاق می‌افتد . عامل بیماری همواره در ریه موضعی شده اما پوست ومخاط بینی نیز در زمره مواضع معمول قرار دارند .
یافته‌های بالینی
در شکل حاد بیماری: تب بالا؛ سرفه ؛ آب ریزش بینی همراه با انتشار سریع زخمهائی روی مخاط بینی و همچنین ندولهائی بر روی پوست قسمت تحتانی دستها و یا شکم بروز می نماید . مرگ در اثر سپتی سمی ظرف چند روز اتفاق می‌افتد .
در شکل مزمن بیماری: در این حالت از بیماری علائم بستگی به محلهائی قابل پیش بینی که ضایعات در آنها شکل گرفته اند خواهد داشت . هنگامی که موضعی شدن اصلی در ریه اتفاق بیافتد سرفه مزمن ؛ تنفس دردناک و خونریزیهای مکرر از بینی اتفاق خواهد افتاد. اشکال مزمن پوستی و بینی معمولاً با هم اتفاق می‌افتند. ضایعات مربوط به بینی بر روی قسمتهای تحتانی دیواره میانی و قسمت غضروفی میانی؛ شکل می‌گیرند. ضایعات ذکر شده در ابتدا بصورت ندولهائی باقطر یک سانتیمتر بهستند که بتدریج زخمی شده و ممکن است بیکدیگر متصل شوند. در مراحل اولیه ترشحات بینی بصورت سروزی است که ممکن است یک طرفی باشد و بعداً بصورت چرکی و نهایتاً بصورت خون آلود تظاهر یابد که بطور معمول این وضعیت بینی؛ توام با بزرگ شدن غدد لنفاوی زیر فکی خواهد بود.
شکل پوستی بیماری سراجه یا FARCY با ظهور ندولهای زیر جلدی ( بقطر 12 سانتیمتر) که سریعاً زخمی شده و واجد ترشحات چرکی برنگ عسل تیره ( قهوه ای) خواهد شد تشخیص داده می‌شود. در بعضی موارد ضایعات عمقی‌تر بوده و ترشح از طریق فیستولهای ایجاد شده خارج می‌شود.
عروق لنفی بصورت فیبروزی، قطور و شعاعی از ضایعات خارج شده و با همدیگر ارتباط می‌یابند. عقده‌های لنفاوی زه کشی کننده ناحیه درگیر شده و ممکن است ترشحات خارجی داشته باشند.
محلی که می‌توان برای ضایعات پوستی پیش بینی کرد قسمت میانی مفصل خرگوشی است اما این گونه ضایعات در هر قسمت از بدن میتواند ایجاد شود.
حیوانات در گیر با فرم مزمن بیماری معمولاً تا چندین ماه بیمار بوده و مکرراً بهبودی رانشان می‌دهند اما عاقبت یا از پادر آمده و یا با یک بهبود ظاهری بعنوان موارد مخفی باقی می‌مانند.
تشخیص
قطعی‌ترین راه تشخیص هر بیماری جدا سازی عامل بیماری است . در شکل حاد بیماری مشمشه جداسازی پزودو مناس مالئی از بافتهای آلوده چندان مشکل نیست . این باکتری از رشد نسبتاً آهسته و خوبی بر روی اکثر محیط‌های کشت آزمایشگاهی برخوردار است . جداسازی جرم از مواردی که درگیر شکلهای مزمن و مخفی مشمشه هستند بسادگی میسر نیست و در چنین حالاتی می‌بایست از تستهائی همانند تستهای آلرژیک بمنظور تشخیص بهره جست. مهمترین و اصلی‌ترین روش تشخیص بیماری، تست آلرژیک با تزریق بین جلدی در پلک پائین با مایه مالئین است.
مایه مالئین از کشت باکتری مشمشه در محیط آزمایشگاه بدست می‌آید که تزریق درحیوان سالم بی‌ضرر است ولی در حیوانات آلوده سبب تورم و ترشح چرک از گوشه چشم می‌گردد.
کنترل
متاسفانه این بیماری واکسن و روش پیشگیری از طریق ایمن‌سازی ندارد و بهترین روش‌های کنترل بیماری عبارتند از: رعایت شرایط قرنطینه‌ای کامل و پیشگیری از هر گونه تردد دام . منظور از دام، دامی است که وضعیت آن از نظر سلامتی دقیقاً مشخص نیست. انجام تست مالئین بصورت مداوم بفاصله هر 3 هفته تا هنگامی که جمعیت مورد نظر در 3 تست متوالی هیچگونه موردی از راکسیون مثبت ویا مشکوک نداشته باشد . جداسازی و اعدام هرچه سریعتر دامهای آلوده که بدین منظوراقدامات بهداشتی زیر باید متعاقب تشخیص دام رآکتور انجام گیرد:
- وسایل انفرادی و تیمار دام مبتلا بطورکلی سوزانده و معدوم شود.
- جایگاه حیوان با مواد ضد عفونی کننده (مناسبترین ضد عفونی کننده سود سوز آور است) پس از سوزاندن و دفن بهداشتی فضولات و کود ؛ گند زدائی شده و حد اقل بمدت 6 هفته مورد استفاده قرار نگیرد.
- معدوم کردن حیوان آلوده با توجه به خطرات احتمالی؛ به گونه ای انجام پذیرد که تماس با حیوان به حداقل ممکن برسد .
- محل دفن لاشه باید قبل از معدوم کردن دام آلوده آماده شده باشد ؛ این محل باید بدور از کانال آب، چشمه ، قنات و سایر مسیرهای عمومی باشد.
منبع مورد استفاده برای این مدخل: پورتال سازمان دامپزشکی کشور