دستمان می‌آید که چقدر ظروف یک‌بار مصرف استفاده شده و چه نوشابه‌های جدیدی به بازار آمده است، چند ساندویچ فروشی به مغازه‌های بالا دست اضافه شده و چه پاتوق‌هایی کنار آنها راه افتاده است. همه اینها با بارش یک رگبار سنگین رو می‌شود؛ آب که بزند بالا هر چه زباله هست(میوه، ظروف یک‌بار مصرف، قوطی نوشابه و آب معدنی، کاغذ و پلاستیک ساندویچ و دیگر زباله‌های سبک عمدتا پلاستیکی) خود را نشان می‌دهد و اطلاعات مهمی از وضعیت شهری که در آن زندگی می‌کنیم به ما می‌رساند. البته این اتفاق موضوع کوچک دیگری را هم یادمان می‌اندازد و آن اینکه هنوز خیلی از ما جوی‌های خیابان را بخشی از شبکه جمع‌آوری زباله در شهر می‌دانیم.
زباله، عامل آبگرفتگی‌ها
دل به این روزهای بی‌باران و کم آب نبندید؛ تندبارانی کافی است تا، آنجا که زباله‌ها گلوی جوی را فشرده‌اند راه آب بسته شود و بالا بزند، آن وقت ما می‌مانیم و بزرگراه‌های بند آمده و خیابان‌های غوطه‌ور در آب. سالانه در تهران ده‌ها کیلومتر تونل جمع‌آوری آب‌های سطحی ساخته می‌شود و صدها اکیپ مامور پاکسازی جوی‌ها و آبراه‌ها می‌شوند اما مگر چندصد کارگر از پس جمع‌آوری زباله‌های چند میلیون شهروندان برمی‌آیند؟ اینگونه است که معاون خدمات شهری شهرداری تهران می‌گوید: بیش از نیمی از علت آبگرفتگی معابر تهران به‌دلیل رعایت نشدن وظایف شهروندی در حفظ نظافت و پاکیزگی شهر اتفاق می‌افتد و با هر بارندگی در تهران، موجی از زباله‌های دستی، کارتن، مقوا و ظروف پلاستیکی به کف خیابان‌ها می‌آید که اجازه انتقال آب‌های سطحی به حوضچه‌ها را نمی‌دهد. این موضوع نشان از سهل‌انگاری گروهی از مغازه‌داران، واحد‌های صنفی و شهروندان ودفع زباله‌های خود در انهار دارد.
واقعیت آن است که بخش مهمی از فعالیت‌های خدماتی و نظافتی ماموران شهرداری، مدت مدیدی است که به پاکسازی و نظافت بی‌مبالاتی گروهی از شهروندان در رها کردن زباله در شهر معطوف می‌شود که هزینه‌های بسیاری برای شهر به همراه دارد.
جدا از هزینه میلیاردی‌ای که برای پاکسازی زباله از شهر و رفت‌وروب آن می‌شود، عمل ضد‌فرهنگی ریختن زباله در انهار و معابر در حالی که تهران در مسیر پیشرفت و توسعه یافتگی خود قرار دارد که به لکه‌ای سیاه برای شهرنشینی تبدیل شده است.
خیابان‌های بحرانی
زباله‌های رها شده در خیابان و تغییر شیب خیابان دست به دست هم می‌دهند تا آب در گلوی جوی‌ها گیر کند و در بعضی از نقاط بالا بزند. نقاط بحرانی آبگرفتگی در تهران 110نقطه بود که امسال 50نقطه با اصلاح و مرمت رفع شده و تقریبا نیمی از این نقاط باقی مانده‌اند که آبراه‌های آنها ظرفیت بارندگی شدید را ندارند. با وجود این، باز بودن مسیر آب در همین نقاط هم کمک مهمی به جلوگیری از آبگرفتگی می‌کند. حالا این نقاط کجاها هستند؟ مناطق میانی و بدون شیب مانند ۱۲، ۹، ۱۷، ۱۰ و به‌ویژه منطقه بازار که فعالیت اصناف و بازاریان در آن زیاد است و تولید زباله بسیار، اطراف میدان آزادی، تقاطع توحید- آزادی و مقابل برخی بیمارستان‌ها، مناطقی هستند که آبگرفتگی در آنها شدید بوده است.
خیابان‌ها و بزرگراه‌های دیگری نیز در بارندگی‌های شدید دچار آبگرفتگی می‌شوند که درد همه آنها در کنار کامل نبودن شبکه جمع‌آب‌های سطحی، رها شدن زباله در جوی‌ها توسط شهروندان است. البته این مشکل تنها منحصر به تهران نیست و شهرهای دیگر از اردبیل گرفته تا اصفهان و کرج، از این آبگرفتگی رنج می‌برند. شهرداری اصفهان هم مانند شهرداری تهران اعلام کرده است که نیمی از آبگرفتگی اصفهان به‌دلیل رها کردن زباله در انهار و معابر سطح شهر است که از سوی گروهی از شهروندان رخ می‌دهد.
در تصرف یک‌بار مصرف‌ها
تغییر فرهنگ مصرف یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش تولید زباله و البته روانه‌شدن انبوه زباله در نهرهاست. انواع بطری‌های نوشابه و آب معدنی، ظرف‌های غذا، لیوان‌ها، پاکت‌های آبمیوه، مشمع و سایر یک‌بار مصرف‌ها به همراه زباله‌ها و... اشیای جورواجور و عجیب و غریبی هستند که هر روز در نهرهای پایتخت شاهد جولان آنها هستیم؛ مسئولان و مردم هم به سادگی از کنار آن می‌گذرند. این در حالی است که با کوچک‌ترین بارندگی، آبگرفتگی نهرها و جاری شدن آب به همراه زباله‌ها به‌خصوص ظروف یک‌بار مصرف در سطح خیابان و پیاده رو را شاهد هستیم.
با اندکی دقت به راحتی می‌توان دریافت که شهروندان به خاطر وجود این زباله‌ها در معرض تهدید میکروب‌ها و آفات گوناگونی هستند. کسانی که به حقوق و امنیت بهداشت شهروندی بی‌توجه‌اند، عامل بسیاری از این ناهنجاری‌ها هستند؛ کسانی که بعد از استفاده محتویات ظروف یک‌بار مصرف (گاهی همراه با غذا) آن را به داخل نهرها می‌اندازند در حالی که مخزن‌های مخصوص زباله در چند قدمی آنها قرار دارد و این هم ناگفته نماند که درصد بالایی از این بی‌توجهی به مغازه‌داران مربوط می‌شود که خیلی راحت محتویات سطل زباله یا ظروف یک‌بار مصرف استفاده شده را داخل نهرها می‌ریزند. پیامد دیگر این آلودگی وجود و حضور موش‌های موذی و خطرناک (از معضلات اساسی پایتخت) است که سلامت و امنیت بهداشت شهروندان را به‌طور جدی تهدید می‌کند.
در حال حاضر تهران دارای بیش از 300کیلومتر کانال جمع‌آوری آب‌های سطحی است و به‌نظر می‌رسد برای شهری مثل تهران این شبکه باید به 2برابر افزایش یابد و اگر در حالت کنونی کانال‌ها و انهار موجود به موقع لایروبی شوند، مشکل آبگرفتگی نخواهیم داشت زیرا یکی از مهم‌ترین علل بالا زدن آب و جاری شدن آن در سطح پیاده‌رو و خیابان، ریختن زباله به داخل جوی‌ها و انهار است که با تجمع در زیر پل‌ها راه آب را مسدود می‌کنند.
4
دلیل ذکر این عدد را که بخوانید، شاید فکر کنید که شهرداری تهران بسیار بیشتر از شهرداری شهرهای اروپایی به نظافت شهر اهمیت می‌دهد اما بد نیست بدانید که نخستین مفهوم آن، این است که شهرداری مجبور است مدام از خیابان‌های تهران زباله جمع کند.
در واقع تعداد دفعات جمع‌آوری زباله در تهران دست‌کم 4 برابر بیش از کشورهای اروپایی است و مدیران شهرداری می‌گویند که اصلاح آن به فرهنگسازی و توجه بیشتر مردم به حقوقشان بستگی دارد. در حالی که زباله‌ها در برخی کشورهای اروپایی هفته‌ای 2 بار و در برخی دیگر از کشورها هفته‌ای 3 بار جمع‌آوری می‌شود، در تهران روزانه حداقل 2 بار زباله‌ها جمع‌آوری می‌شود که هزینه‌های سنگینی بر شهر تحمیل می‌کند. این هزینه‌ها باعث شده که سرانه هر شهروند تهرانی برای هزینه نگهداشت شهر در سال، 150 هزار تومان باشد. این رقم، بخش زیادی از هزینه‌های شهری را شامل شده و از محل عوارضی که شهروندان می‌پردازند، تأمین می‌شود. روشن است که اگر کارهایی نظیر جمع‌آوری چندباره زباله‌ها کمتر انجام شود، هزینه‌ها کمتر شده و بودجه اداره شهر در بخش‌های دیگر هزینه می‌شود.حسین کلخورانی به هزینه‌های سنگین شهرداری تهران برای حفظ نظافت و پاکیزگی شهر اشاره می‌کند و می‌گوید: سالانه میلیاردها تومان در بخش زباله، از جمع‌آوری تا امحا، هزینه می‌شود و این پول مستقیم از عوارضی که خود مردم به شهرداری می‌دهند، تأمین می‌شود. این درحالی است که رعایت شدن وظایف شهروندی می‌تواند هزینه‌های سنگین نظافت شهر را صرف عمران، آبادی و رفاه شهروندان کند.
380000
این پولی است که در جیب شما مانده است. دنبالش نگردید؛ حکایتی دارد این پول. جریمه ریختن غیرقانونی زباله به مکان‌های عمومی در شهری مانند تورنتوی کانادا 380 دلار است؛ یعنی معادل حقوق ماهانه خیلی از کارگران و کارمندان ایرانی. این جریمه با کمی تغییر در کشورهای اروپایی هم اعمال می‌شود، اما از آنجا که در تهران از کسی گرفته نشده، در واقع در جیب کسانی که زباله‌ها را در خیابان‌ها و جوی‌ها رها می‌کنند، مانده است.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران البته به موضوعی اشاره می‌کند که نشان می‌دهد اندک‌اندک پای برخورد قضایی با چنین شهروندانی به تهران هم باز می‌شود. او گفت که نزدیک به 180 ضابط قضایی آموزش‌دیده با حکم دادگستری در بحث برخورد با متخلفان دفع زباله مشغول فعالیت شده‌اند.
فیاض با بیان اینکه ضابطان قضایی با شهروندان و اصنافی که در مباحثی چون ریختن زباله در انهار، تولید بیش از حد زباله، تفکیک نکردن زباله و قراردادن زباله غیر از ساعت‌های تعیین‌شده برخورد می‌کنند، می‌گوید: 90درصد شهروندان و مراکز و اصنافی که تذکرات ضابطان قضایی را گرفته‌اند رفتار خود را در دفع زباله اصلاح کرده اما 10درصد به‌دلیل بی‌توجهی به تذکرات ضابطان قضایی به دادگستری معرفی شده‌اند.