کیسههای پلاستیکی و ظروف یکبارمصرف نیز در این مورد مصداق دارند. زمانی که این کیسهها و ظروف، جایگزین اسلاف پارچهای و کاغذی خود شدند شاید کمتر کسی فکر میکرد در آیندهای نزدیک همین جایگزینها، تبدیل به یکی از معضلات اصلی محیطزیست شوند.براساس تحقیقات انجام شده تنها در ایران سالانه بیش از 3میلیون تن پلاستیک تولید میشود. بیشتر این پلاستیکها نیز بادوام هستند و صدها سال طول میکشد تا بهخودی خود تجزیه و نابود شوند. در دنیا تلاشهایی برای جلوگیری از آلودگی طبیعت به پلاستیک انجام گرفته است؛ مثلا در آمریکا طرحی اجرا شد که براساس آن انداختن بطری نوشابه و ظرف غذا به آب ممنوع شد؛ اما این طرح شکست خورد تا اینکه علم و تکنولوژی وارد میدان شد و مواد جدیدی به نام زیست تجزیهپذیرها متولد شدند. سازمان ملل هم کنوانسیونی را وضع کرد که طی آن، تمام موادی که مستقیما به آب ریخته میشوند باید زیستتجزیهپذیر باشند.
امروزه بسیاری از دولتهای اروپایی همچون ایتالیا و دانمارک برای هر کیسه نایلون تجزیهناپذیر 15 سنت از شهروندان مالیات میگیرند. این روزها در ایران هم فعالیتهایی برای استفاده از پلاستیکهای قابل تجزیه و کم کردن استفاده از پلاستیکهای معمولی آغاز شده است اما تا رسیدن به نتیجه، راهی دراز درپیش است؛ از جمله این کارها فعالیت شهرداری تهران است که میخواهد استفاده از کیسههای نایلونی زیستتجزیهپذیر را ترویج دهد.
در سالهای اخیر همیشه هشدارهایی در مورد اثرات سوءاستفاده از ظروف یکبارمصرف و پلاستیکی شنیدهایم؛ یعنی گذشته از بحث آسیبرسانی به محیطزیست، استفاده از این ظروف برای سلامت انسان مضر است.
ظروفیکبارمصرف، عمــدتا از پلیاستایــرن و PVC که وابسته به مواد نفتــی و فسیلــی است، ساخته شدهاند. این مواد در مواجهه با دمای بالای 65 درجه سانتیگراد و در مجاورت با چربیها و مواد اسیدی، آزاد میشوند که سرطانزایی آنها ثابت شده است. برای ساخت ظـرفهای یکبارمصرف، انواع نرمکنندهها، پایدارکنندهها، روانکنندهها، رنگدانهها و پرکنندهها اضافه میشود که همگـی آنها برای سلامتــی مضر هستند.
استفاده از ظروف پلاستیکی پلیاستایرنی برای نگهداری موادغذایی و نوشیدنیهای با دمای بالای 65 درجه سانتیگراد، سبب آزاد شدن مواد خطرناک سرطانزا میشود. ایران جزو معدود کشورهای جهان در استفاده بیش از حد از ظروف یکبارمصرف پلاستیکی پلیاستایرنی است. پلیاستایرن بیش از 300سال برای تجزیه و بازگشت به طبیعت زمان لازم دارد. از سوی دیگر محققان به این نتیجه رسیدهاند که استفاده از این ظروف برای مواد غذایی گرم و داغ از نظر بهداشتی به هیچ عنوان مناسب نیست چون ظروف پلیاستایرن همیشه مقداری استایرن آزاد در ترکیبات پلیمری خود دارند که فوقالعاده سمی و سرطانزاست.
زمانی که ظروف استایرن با موادغذایی گرم و داغ و بهویژه چرب تماس پیدا میکند، استایرن آزاد آن وارد ماده غذایی میشود. آب جوش نیز باعث جدا شدن استایرن آزاد از ظرف و ورود آن به آب میشود اما تماس این ظروف با غذای چرب و داغ باعث ورود تمامی استایرنهای آزاد موجود در ظرف به ماده غذایی میشود و افرادی که بهطور مستمر از غذاهای درون این ظروف استفاده میکنند، دچار بیماریهای خطرناکی از جمله سرطان میشوند. انستیتوی سرطان فرانسه میزان سرطانزایی ظروف پلیاستایرنی را از درجه 3 به درجه 2 کاهش داده؛ یعنی آنها را مواد خطرناک اعلام کرده است.
ظروف یک بار مصرف فوم و غیرفوم موجود در کشور دارای استایرن آزاد است، بنابراین استفاده از این ظروف، خطرات بسیار زیادی برای سلامتی انسان دارد.
بازیافت پلاستیک در طبیعت بهطور طبیعی 300 تا 500سال زمان میبرد که معایبی همچون سرطانزایی در نتیجه مهاجرت مونومر از ظرف به داخل مواد موجود در ظرف، عدمسازگاری با محیطزیست و طبیعت و از بین رفتن سرمایه ملی در اثر استفاده از منابع غیرقابل تجدید را به همراه دارد.
استفاده از ظروف یکبارمصرف پلاستیکی که باعث دفع زبالههای ظروف پلاستیکی و انباشت آنها در طبیعت و محیطزیست میشود، به مرور منابع آبی و خاکی، دریاها، رودخانهها و حیات جانداران و گیاهان را تهدید میکند. همه مواد شیمیایی بهکار رفته در ظروف یکبارمصرف جذب ظرف نشده و بخشی از آن هنگام تماس با مواد غذایی گرم به آنها منتقل و وارد سیستم گوارشی فرد میشود. بروز خستگی و بیماریهایی چون سرطان ریه، کبد و پروستات از جمله عوارض استفاده از ظروف یا بستهبندیهای پلاستیکی است. تأثیرات این مواد روی زنان باردار نیز به ثبت رسیده است.
هنگامی که کیسههای پلاستیکی بهعنوان زباله دورریخته میشوند، بهعلت ماندگاری بیش از 500 سال در محیط، باعث آلودگی محیطزیست میشوند. این کیسهها بههمراه باد جابهجا شده و وارد رودخانهها و کانالهای آب میشوند؛ در نتیجه موجب گرفتگی آبراههها شده و در بسیاری موارد بهعلت ساکن ماندن آب، زادوولد انواع حشرات افزایش مییابد. کیسههای پلاستیکی درصورت ورود به محیطزیست دریایی، وارد زنجیره غذایی جانوران دریایی شده و سالانه هزاران گونه از جانوران آبزی از قبیل وال، دلفین، فک و لاکپشت و نیز پرندگان دریایی اشتباهاً بر اثر خوردن این کیسهها و خفگی ناشی از آن میمیرند.
کیسههای بلعیده شده حتی پس از مرگ جانوران و تجزیه آنها نیز سالم باقی میمانند، بنابراین دوباره پراکنده شده و از بین بردن حیاتی دیگر را ادامه میدهند. پلاستیکها درصورتی که بهعنوان زباله دفن شوند، بهعلت تجزیه آرام و کند در محلهای دفن میتوانند سبب تشکیل شیرابه و نفوذ آن به آبهای زیرزمینی شوند. این شیرابه شامل ترکیباتی نظیر فلزات سنگین و سایر ترکیبات خطرناک است که جزو ترکیبات زیانآور برای محیطزیست هستند.
همچنین مواد پلاستیکی و پلیمری بهعلت ساخته شدن از منابع نفتی و دارا بودن مواد با پایه نفتی و خاصیت تجزیهناپذیری، در خاک باقی میمانند و به این ترتیب مواد شیمیایی آنها بهتدریج از طریق خاک وارد زنجیره غذایی انسان میشود؛ بنابراین علاوه بر اثرات کیسهها و ظروف پلاستیکی روی محیطزیست، آنچه حائز اهمیت است، سلامت انسانهاست، بهخصوص اینکه امروزه مصرف بیش از حد و نابجا از این مواد، خطرات جبرانناپذیری را برای سلامت انسان بههمراه دارد. کیسهها و ظروف پلاستیکی بهعلت ترکیبات خاص موجود در آنها، درصورت تماس با مایعات و مواد غذایی چرب، اسیدی یا داغ، ترکیباتشان آزاد شده و وارد بدن انسان میشود که این امر باعث ایجاد بیماریهای صعبالعلاج مثل انواع سرطانها خواهد شد.
کشورهای پیشرفته چند سالی است که استفاده از ظروف یکبارمصرف گیاهی را جایگزین انواع پلاستیکی آن کردهاند. در کشورهای صاحب فناوری تولید پلیمرهای گیاهی، از نشاسته ذرت، سیبزمینی و گندم برای این منظور استفاده میشود. نشاسته بهطور طبیعی یک پلیمر گیاهی ضعیف است که خاصیت هیدروفیلی دارد.
افزودن اسیدهای چرب گیاهی چون استاریک اسید و اولئیک اسید باعث میشود تغییراتی در ترکیب اولیه بهوجود آید و با تشکیل گروه استری با زنجیره طویل کربنی، خاصیت آبگریزی ایجاد شود.
در استفاده از این پلاستیکها هیچ محدودیتی وجود ندارد و تمام انواع ظروفی که با پلاستیکهای معمولی ساخته میشوند با پلیمرهای گیاهی هم قابل تولید هستند، ضمن اینکه پلیمرهای گیاهی از انعطافپذیری بیشتری برخوردارند، در مایکروفر قابل استفادهاند و برخلاف پلی استایرن که استفاده از آن در دمای بالاتر از 65درجه مجاز نیست، دمای 90 تا 100درجه سانتیگراد را به راحتی تحمل میکنند. تجزیه این پلیمرها در خاک حداکثر 3 تا 6 ماه طول میکشد که بستگی به دما، رطوبت و فشار خاک دارد که میکروارگانیسمهای موجود در خاک را تحتتأثیر قرار میدهند. علاوه بر حفظ محیطزیست، حفظ سلامت انسانها هنگام استفاده از این ظروف اهمیت ویژهای دارد و از آنجایی که این پلیمرها منشأ گیاهی و طبیعی دارند، هیچ ماده سمی و مضری از آنها آزاد نمیشود.
در حال حاضر در آمریکا تمام رستورانها، از ظروف بستهبندی گیاهی استفاده میکنند. بخش عمده کشورهای اروپایی نیز ظروف یکبارمصرف گیاهی را جایگزین ظروف بسته بندی حاصل از مشتقات نفتی کردهاند. ظروف یکبارمصرف گیاهی نه تنها عوارضی ندارند، بلکه پس از حداکثر 6 ماه تجزیه میشوند. با دستیابی به فناوری ساخت این ظروف، ایران پس از کشورهای آمریکا، انگلیس، آلمان و ایتالیا، پنجمین کشور جهان و نخستین کشور آسیایی در ورود به عرصه انقلاب سبز جهانی است.