والدین اغلب دنیای کودکان را دنیایی شاد و عاری از هر‌گونه استرس می‌دانند زیرا آنها خود از کودکان مراقبت کرده و نیازهایشان را تأمین می‌کنند. بعلاوه کودکان نه مشغله کاری دارند و نه مشکل مالی، پس چه عاملی می‌تواند موجب نگرانی آنها شود؟
در پاسخ باید گفت عوامل بسیار زیادی وجود دارد که ممکن است در کودک اضطراب ایجاد کند. حتی کودکان بسیار کم سن و سال نیز تا حدی احساس نگرانی و استرس را تجربه می‌کنند. استرس عملکرد خواسته های درونی و توانایی ما در برآورده ساختن آن خواسته‌ها است.
منشأ استرس
فشارها غالباً منشأ خارجی دارند مانند خانواده، دوست یا مدرسه، اما گاهی از درون خود فرد نیز نشأت می‌گیرد. مهمترین فشارها می‌تواند فشارهایی باشد که ما به خود وارد می آوریم زیرا اغلب میان آنچه ما فکر می‌کنیم باید باشیم و آنجه در حقیقت هستیم مغایرت وجود دارد.
استرس می‌تواند هر فردی را که احساس ناامیدی می‌کند تحت تأثیر قرار دهد حتی کودکان. پیش از رفتن به مدرسه جدایی از والدین و پس از آن فشارهای تحصیلی و اجتماعی بخصوص تطبیق دادن خود با شرایط موجود در کودک استرس ایجاد می‌کند.
بسیاری از کودکان بعد از ساعات مدرسه فرصتی برای بازی یا استراحت کردن ندارند. اگر کودکی از فعالیت فوق برنامه شکایت دارد و یا تمایلی به انجام دادن آنها ندارد، به این معناست که بیش از حد معمول برای او برنامه‌ریزی شده است.
نظر فرزند خود را در مورد فعالیت‌های فوق برنامه جویا شوید. اگر در این مورد شکایتی داشت مزایا و معایب حذف یک فعالیت را برای او بازگو کنید. در صورتیکه حذف برنامه امکان‌پذیر نیست راهکارهایی بیابید تا کودک بتواند بدون اضطراب کنترل زمان و وظایف خود را در دست گیرد.
استرس در کودکان ممکن است با عواملی بیش از آنچه در زندگی آنها اتفاق می‌افتد تشدید شود. آیا فرزندتان صحبت‌های شما درباره مشکلات کاری، نگرانی در مورد بیماری بستگان، و یا جر و بحث با همسرتان بر‌سر مسائل مالی را می‌شنود؟ والدین باید مراقب چگونگی صحبت کردن خود در حضور کودکان باشند زیرا آنها نگرانی پدر و مادر خود را احساس کرده و دچار اضطراب می‌شوند.
اخبار جهان نیز می‌تواند موجب استرس شود. کودکانی که تصاویر ناراحت کننده در تلوزیون تماشا می‌کنند و یا اخبار مربوط به بلایای طبیعی، جنگ یا تروریسم را می‌شنوند ممکن است نگران امنیت خود یا افراد مورد علاقه خود شوند. با کودکان در مورد آنچه می‌بینند یا می‌شنوند صحبت کرده و برنامه‌هایی را که تماشا می‌کنند کنترل کنید، به این ترتیب در درک بهتر آنچه در جریان است به او کمک می‌کنید.
عوامل مشکل سازی چون بیماری، مرگ عزیزان یا طلاق نیز مؤثر هستند. اگر این عوامل به فشارهای روزانه که کودک با آنها مواجه است اضافه شود استرس در او تشدید می‌شود. حتی مسالمت‌آمیز‌ترین طلاقها برای کودک تجربه‌ای دشوار است زیرا اصلی‌ترین سیستم امنیتی او یعنی خانواده دچار تغییری جدی می‌شود. والدینی که از یکدیگر جدا می‌شوند هرگز نباید کودک را وادار به انتخاب یکی از طرفین کنند و یا در حضور او از یکدیگر بدگویی کنند.
علائم و نشانه‌ها
همیشه تشخیص اینکه کودکان چه موقع دچار فشار روحی هستند کار ساده‌ای نیست اما تغییرات رفتاری در کوتاه مدت مانند تغییرات در خلق و خو، ادا درآوردن، تغییر در الگوهای خواب یا شب ادراری می‌تواند نشانه‌هایی از وجود استرس در کودک باشد. بعضی از کودکان دچار مشکلات فیزیکی مانند دل درد یا سردرد می‌شوند، بعضی در تمرکز و انجام تکالیف درسی مشکل دارند و بعضی دیگر گوشه گیر شده و بیشتر وقت خود در تنهایی سپری می‌کنند.
در کودکان کم سن و سال تر استرس ممکن است موجب پیدایش عادات جدید رفتاری شود مانند مکیدن انگشت، پیچاندن موهای خود یا انگشت کردن در بینی. کودکان بزرگتر ممکن است دروغ بگویند، موجب آزار و اذیت دیگران شوند یا پرخاشگری کنند. همچنین کودکی که دچار فشار روحی است ممکن است کابوسهای شبانه داشته باشد، جدایی از والدین برایش مشکل باشد، به کوچک ترین مسائل واکنش شدید نشان دهد یا در عملکرد تحصیلی خود دچار مشکلات جدی شود.
کاهش استرس
چگونه می‌توان به کودکان در کاهش استرس کمک کرد؟ استراحت کافی، تغذیه مناسب و البته تربیت درست میتوانند از عوامل مؤثر باشند. برای فرزند خود وقت کافی در نظر بگیرید. مهم نیست آنها میخواهند با شما صحبت کنند و یا فقط در کنار شما باشند، این فرصت را به آنها بدهید.
حتی وقتی کودک بزرگتر شد باز هم کیفیت زمان اهمیت دارد. برای بعضی از افراد واقعاً مشکل است که بعد از یک روز پرمشغله کاری به خانه برگشته و با کودک خود بازی کنند یا با او به صحبت بنشینند اما صحبت کردن در مورد کارهای روزانه کودک نشان می‌دهد که او برای شما اهمیت دارد.
با گفت و گو در مورد آنچه ممکن است دلیل استرس باشد به فرزند خود کمک کنید تا بر استرس خود غلبه کند. به کمک یکدیگر راه حلهای مناسبی پیدا کنید مانند: کاهش فعالیت‌های بعد از مدرسه، گذراندن وقت بیشتر با خانواده یا معلم و انجام فعالیت‌های ورزشی.
همچنین می‌توانید کودک را از قبل برای روبه‌رو شدن با موقعیت‌های تنش‌زا آماده سازید. مثلا اجازه دهید بداند که قرار است به دکتر برود و با او در مورد آنچه ممکن است اتفاق بیفتد صحبت کنید. به یاد داشته باشید که کودکان کم سن و سال تر نیازی به آماده سازی ندارند زیرا این عمل می‌تواند موجب اضطراب بیشتر آنها شود.
به خاطر داشته باشید وجود استرس تا حدی طبیعی است. اجازه دهید کودک عصبانیت، ترس، تنهایی، اضطراب و احساساتی که بین دیگران مشترک است را تجربه کند.
اگر در کودک علائمی هست که موجب نگرانی شما می‌شود و او تمایلی به صحبت در این باره ندارد می‌توانید با یک مشاور و یا متخصصین بهداشت روانی مشورت کنید اما زمانی این کار ضرورت دارد که علائم رفتاری مورد نظر در کودک ادامه یابد، اضطراب شدید در او ایجاد شود یا در عملکردهای خود در خانه و مدرسه دچار مشکلات جدی شود.
Kidshealth.org