در واپسین روزهای اردیبهشت ماه و در آستانه آغاز امتحانات دانش‌آموزان، سعی کرده‌ایم نکاتی را که به شکل ساندویچی و کنسرو شده و متناسب با حال و هوای این روزهای پدران و مادران پرمشغله تنظیم شده است، حضورتان تقدیم کنیم. مؤلف برای تدوین این نکات از ده‌ها منبع آموزشی و پژوهش‌های داخلی و خارجی بهره برده است. همچنین در تألیف این مطلب، دکتر لیلا سلیقه‌دار و ابراهیم اصلانی، مؤلف را یاری داده‌اند.
نکته 1:
آیا این امکان وجود دارد که میزان موفقیت فرزندتان در امتحانات را پیش‌بینی کنید؟ پاسخ مثبت است. برمبنای 2عامل می‌توانید احتمال موفقیت را تشخیص دهید: یکی از آنها میزان تسلط فرزندتان بر پیش‌نیازهای یادگیری است. اگر در موقعیت‌های گوناگون و متناوب به بررسی و تحلیل وضعیت آزمون‌های فرزندتان بپردازید و درصورت امکان همراه با او، یادگیری‌هایش را مرور کنید، متوجه خواهید شد که در تک‌تک درس‌ها و مجموع آنها، چه شرایطی از نظر پیش‌نیاز‌ها دارد. عامل دوم وضعیت انگیزشی فرزندتان و در واقع میزان علاقه او به درس و یادگیری است. هر چه انگیزه‌ها درونی و مستقل باشند، می‌توان اطمینان یافت که شرایط مساعد است. برمبنای دو‌عامل یاد شده، باید یک ارزیابی واقع‌بینانه و منطقی از وضعیت تحصیلی فرزندتان داشته باشید و انتظارات شما از او در ایام امتحانات نیز برهمین مبنا باشد.
نکته 2:
از فرزندتان بخواهید از معلم خود بپرسد از چه مطالبی امتحان می‌گیرد تا به این ترتیب وقت خود را صرف مطالعه مطالبی که جزو امتحان نیستند، نکند. همچنین از معلم بپرسد شکل امتحان چگونه است (کوتاه‌پاسخ، چندجوابی، تشریحی، درست و غلط و...). اگر او در دوره ابتدایی تحصیل می‌کند، این وظیفه را خودتان عهده‌دار شوید.
نکته 3:
از فرزند خود بخواهید در روزها و هفته‌های قبل از امتحان، به اشاره‌ها و تأکیدهای معلم (معلمان) خود توجه بیشتری کند و نکته‌های مهم را مشخص و علامت‌گذاری کند. بسیاری از معلمان، به عمد یا غیرعمد، بارها و بارها پرسش‌های مهم امتحانی را در روزهای پیش از آزمون در کلاس درس مرور می‌کنند.
نکته 4:
از چند روز قبل از آغاز امتحانات، با فرزند خود همراه شوید و او را راهنمایی کنید که درس‌های نخوانده را مطالعه کند، یادداشت‌ها را بخواند و نکته‌های مهم را با معلم (معلمان) و نیز دوستان خود درمیان بگذارد. شما هم تا آنجا که می‌توانید او را یاری دهید.
نکته 5:
از ابتدای سال تحصیلی، ترتیبی اتخاذ کنید تا فرزندتان تمامی ورقه‌های امتحانی آزمون‌های گوناگون خود را نگهداری کند. یکی از کارهای آموزشی خوب در روزهای نزدیک به هر یک از امتحان‌ها، بررسی ورقه‌های آزمون‌های قبلی است. به فرزندتان کمک کنید در هر سؤال یا بخشی که اشکال داشته است، تلاش بیشتری کند. اگر به تحلیل اشکالات فرزندتان در آزمون‌های قبلی بپردازید، می‌توانید تشخیص دهید که در مورد چه پیش‌نیازهایی دچار مشکل است.
نکته 6:
فــرزنــدتان را در مورد تکمیل یادداشت‌های ناقص، کامل‌کردن پاسخ تمرین‌ها و خودآزمایی‌ها راهنمایی کنید. شما هم نظارت کنید فرزندتان از این لحاظ هیچ مشکلی نداشته باشد. شب امتحان، فرصت خوبی برای گرفتن فتوکپی از دفترچه تمرین همکلاسی‌ها و کامل‌کردن پاسخ تمرین‌ها نیست. از این گذشته، در چنین زمانی، هیچ دانش‌آموز و پدر و مادر عاقلی، دفترچه یا اوراقی را که به آنها نیاز مبرم دارند، امانت نمی‌دهند.
نکته 7:
به فرزندتان کمک کنید حداکثر یک هفته قبل از امتحان، همه راهنماهای آموزشی مورد نیاز هر یک از امتحانات را فراهم آورد. خلاصه درس، فهرست نکته‌های مهم، چکیده مطالب، فرمول‌ها، پاسخ تمرین‌ها و خودآزمایی‌ها و... جزو راهنماهای آموزشی ضروری برای آماده شدن هستند.
نکته 8:
نظارت کنید 2 شب قبل از امتحان، فرزندتان صرفاً برای آمادگی نهایی تلاش کند. در این ایام، شما باید فرزندتان را یاری دهید تا بتواند فکر خود را درباره مطالب مهم امتحانی متمرکز کند. اگر او در دوره ابتدایی درس می‌خواند، به او کمک کنید در هر نکته، اندیشه یا مطالبی را که بر آن تأکید شده است، دریابد.
نکته9:
از روی پرسش‌های مطرح شده طی سال تحصیلی توسط معلمان و ورقه‌های امتحانی نگهداری شده، روز یا شب قبل از امتحان همراه با فرزندتان پرسش‌هایی را که فکر می‌کنید، جزو امتحان خواهد بود، طرح کنید و بکوشید همراه با هم به آنها پاسخ دهید. اگر چند بار این کار را انجام دهید، طراح سؤال قابلی خواهید شد و خواهید توانست کمک خوبی به فرزندتان بکنید.
نکته 10:
دقت کنید که شب قبل از امتحان فرزندتان خواب آرامی داشته باشد. از این رو با حذف میهمانی‌های غیرضروری، ایجاد آرامش شبانگاهی در منزل، تعطیل‌کردن مشاهده مجموعه‌های تلویزیونی و سایر فعالیت‌هایی که در ایام عادی انجام می‌دهید، خواب راحت فرزندتان را تضمین کنید.
نکته 11:
به فرزندتان یادآوری کنید ساعات قبل از آغاز امتحان، زمان مناسبی برای مطالعه عمیق نیست. در این لحظات، شاید تنها بتوان به آرامی خلاصه مطالب را مرور کرد. گاهی خود والدین لحظات قبل از امتحان را به شرایطی استرس‌زا تبدیل می‌کنند. پرسش و پاسخ در طول مسیر، توصیه‌های مکرر برای دقیق‌بودن و البته گاهی پیشنهادهای غیراصولی، نه‌تنها کمک مؤثری به فرزندتان نخواهد کرد، بلکه نگرانی‌های او را افزایش خواهد داد.
نکته 12:
اگر فرزندتان توسط شما به مدرسه می‌رود، روز امتحان کمی زودتر حرکت کنید و اگر مسیر منزل تا مدرسه طوری است که خود آن را طی می‌کند، به فرزندتان یادآوری کنید برای جلوگیری از انتقال استرس، اندکی زودتر از هر روز، منزل را ترک کند.
نکته13:
هر آزمونی نیاز به وسایلی دارد؛ مثلا در آزمون ریاضیات، احتمالا نیاز به پرگار، گونیا، نقاله و... ضروری است. یا در امتحان نقاشی، همراه داشتن وسایل جورواجور رنگ‌‌آمیزی از ضروریات است. دقت کنید فرزندتان تمامی وسایل لازم برای شرکت در هر یک از آزمون‌ها را همراه خود ببرد.
نکته 14:
اجرای نکته‌های یک تا 12 برای آزمون‌های پایانی سال و نیز نهایی یک دوره تحصیلی و کنکور حتمی است. برای شرکت در آزمون‌های ساده‌تر مثل امتحانات میان‌ترم یا پایان یک نیم سال تحصیلی، اجرای فشرده‌تر این نکته‌ها توصیه می‌شود.
در جلسه امتحان و آزمون‌دادن توسط فرزندتان، دیگر امکان ندارد شما همراه او حضور داشته باشید و مکرر در مکرر راهنمایی‌اش کنید ولی ارائه تذکرات طی سال تحصیلی و هفته‌های قبل از آغاز امتحانات، می‌تواند یاریگر فرزندان شما باشد. بدیهی است دقت خواهید کرد تذکرات را در قالب نصیحت‌های خشک و خالی یا دستورات شداد و غلاظ به فرزندان خود دیکته نکنید.
نکته 15:
از فرزندتان بخواهید به محض اعلام مسئولان برگزاری آزمون، در محل تعیین شده بنشیند و خود را آماده آزمون کند. هر چقدر او زودتر این کار را انجام دهد، آرامش بیشتری خواهد داشت. آرامش داشتن در آزمون‌ها، کلید موفقیت است. به فرزندتان بگویید پس از نشستن برسر جای خود، برای لحظه‌هایی پلک‌هایش را روی هم بگذارد و چشمان خود را ببندد.
نکته 16:
فرزندتان را راهنمایی کنید اساساً با خود کتاب، دفتر، اوراق مربوط به پاسخ تمرین‌ها و ملزومات مرتبط با درسی را که قرار است آزمون آن برگزار شود، به مدرسه نبرد. کنار گذاشتن یادداشت‌ها، لحظات و حتی ساعاتی قبل از آغاز هر آزمون، به تمرکز فکر بسیار کمک می‌کند.
نکته 17:
در برخی از آزمون‌ها، توضیحاتی که توسط مسئولان برگزار‌کننده ارائه می‌شود، بسیار رهگشا و یاری‌دهنده است. از فرزندتان بخواهید وقتی برگه امتحانی را دریافت کردند، با دقت به توصیه‌های مراقبان یا معلم (معلمان) خود گوش فرا‌دهند و تا زمانی که مطمئن نشده‌اند دیگر هیچ توضیحی داده نخواهد شد، پاسخ‌دهی را شروع نکنند.
نکته 18:
نام و نام خانوادگی، نام کلاس، شماره کارت (یا ردیف) و هر مشخصاتی که در بالای ورقه‌های امتحانی از فرزند شما خواسته می‌شود، در زمره اطلاعاتی به‌شمار می‌رود که دانش‌آموزان با آنها شناسایی می‌شوند. انتظار نداشته باشید در مدرسه‌ای با 500 دانش‌آموز در یک پایه تحصیلی، امکان شناسایی 15 ورقه‌ای که صاحبان آنها مشخصاتشان را ننوشته‌اند، ممکن باشد. از فرزند خود بخواهید به این نکته ساده توجه کند.
نکته 19:
هر یک از امتحانات، رهنمودها یا دستورالعمل‌هایی دارند. این رهنمودها معمولا در آزمون‌هایی که سؤالات آنها علمی و با معیارهای مبتنی بر علم سنجش و اندازه‌گیری از آموخته‌های دانش‌آموزان طراحی شده باشند، دیده می‌شوند؛ مثلا اگر آزمون زبان انگلیسی، در دو بخشی طراحی شده باشد، ممکن است در دستورالعمل ابتدای آزمون و همان بالای ورقه نوشته شود که برگه بخش اول در پایان 20دقیقه وقت آزمون دیکته، جمع‌آوری خواهد شد و تنها برگه گرامر می‌تواند تا پایان 70دقیقه وقت آزمون در اختیار دانش‌آموزان باقی بماند. به فرزندتان بگویید این دستورالعمل‌ها و رهنمودها را جدی بگیرد.
نکته 20:
از فرزندتان بخواهید برای پاسخ به همه پرسش‌ها، اندکی تأمل کند. در مورد پرسش‌های غیر‌متعارف هم، برای بار دوم و سوم آنها را بخواند و زیر نکته‌های مهم‌شان خط بکشد. به آنها یادآوری کنید که برای خروج از جلسه امتحان عجله نداشته باشند و بگویید: وقتی نتیجه تلاش شما دانش‌آموزان در سر جلسه‌های امتحان مشخص می‌شود، مگر بیرون از سالن آزمون خبری است که این قدر عجله دارید؟
نکته21:
هر چند متخصصان سنجش و اندازه‌گیری معتقدند دادن سؤال انتخابی در یک آزمون، از لحاظ علمی درست نیست و صرفاً در شرایط اضطرار (نابرابر بودن شرایط آموزش، اوضاع بحرانی مانند جنگ و زلزله و...) می‌توان چنین پرسش‌هایی را در ورقه امتحانی دانش‌آموزان قرار داد، ولی با این همه، به فرزندتان یادآوری کنید در مورد اینکه آیا همه سؤالات را باید جواب دهد یا آزمون سؤال انتخابی دارد، دقت کند.
نکته 22:
شکل پرسش‌ها، نکته مهم دیگری است که باید به فرزندتان در مورد آنها نکاتی را یادآور شوید. این که طراح آزمون از چه نوع پرسش‌هایی استفاده کرده است، درنوع پاسخ دادن تأثیر دارد. اگر سؤال تشریحی بود، باید پاسخ را کامل‌تر نوشت. سؤالات علامت‌زدنی، خط‌کشیدنی، کوتاه پاسخ و... هم داریم. درواقع هرسؤالی، با توجه به شکل طراحی‌اش، پاسخ ویژه‌ای می‌طلبد.
نکته23:
از فرزندتان بخواهید در مورد چگونگی استفاده از وسایل آموزشی در جلسه آزمون، از قبل یا همان روز آزمون و حتی پیش از آغاز آزمون، از مسئولان مربوطه پرسش‌هایی به عمل آورد: آیا می‌توانم از کاغذ چرک‌نویس یا یادداشت، فرهنگ لغات، ماشین حساب، خط‌کش، جدول تناوبی عناصر و... استفاده کنم یا نه؟ بعضی وقت‌ها کمترین بی‌دقتی در این قبیل موارد، عواقب ناگواری را رقم زده است.
نکته24:
به فرزندتان یادآوری کنید وقتی پرسشی را می‌خواند، تمام آن را بخواند و به محض اطمینان از بلد‌بودن، شروع به پاسخگویی نکند؛ مثلا در آزمون ریاضیات، طراح سؤال، در پایان یک پرسش، در داخل پرانتز به دانش‌آموزان اعلام کرده بود، نیازی به ذکر محاسبات میانی در ورقه آزمون نیست (یا محاسبه فقط تا 2رقم اعشار)، حال که دانش‌آموزی، دقایق زیادی را در سر جلسه آزمون با پاسخ به همین سؤال از دست داده بود.
نکته 25:
معمولا آزمون‌ها از بخش‌های گوناگونی تشکیل می‌شوند. از فرزندتان بخواهید بخش‌های هر آزمون را برای خود تقسیم‌بندی و بر زمان در اختیارش، مدیریت کند؛ مثلاً همان طور که پیش از این گفتیم، ممکن است یک آزمون زبان در کل 70دقیقه وقت داشته باشد، ولی ورقه‌های دیکته را پس از 20دقیقه جمع‌آوری کنند. بدیهی است که در چنین حالتی با دقت، باید اول بخش دیکته را انجام داد.
نکته 26:
از فرزندتان درخواست کنید پیش از آغاز پاسخگویی پرسش‌ها، ابتدا همه سؤالات را مرور کند تا با اندیشه اصلی طراح سؤال و جواب‌های مورد نظر او آشنا شود.
نکته 27:
یکی از معضلات معلمان در تصحیح اوراق است. ضمن کنترل ورقه‌های امتحانی فرزندتان، ببینید روش نوشتن و پاسخ دادن او به سؤالات چگونه است. درصورت لزوم، راهنمایی‌اش کنید تا پاسخ سؤالات را به‌ترتیب بنویسد؛ مراقب باشد پاسخ‌ها در هم و نامرتب نباشند. با اندکی حوصله به سؤال‌ها پاسخ دهد تا معلم هم به هنگام تصحیح ورقه، از بدخطی او رنج نبرد.بدیهی است یک ورقه با خط خوش و نگارش مرتب، نگرش مثبت‌تری را در معلم ایجاد خواهدکرد و چه بسا در نمره هم تأثیر افزاینده داشته باشد.
نکته 28:
بارم، نشانگر سهم نمره‌ای هر سؤال از کل نمره‌های یک آزمون است. همچنین بارم، میزان ارزشی است که طراح سؤال برای یک پرسش تعیین کرده است. به فرزندتان یادآوری و این مسئله را بارها و بارها با او تمرین کنید که اگر برای پرسشی نیم نمره تعیین شده است، قطعاً میزان پاسخ هم باید هم‌شأن و هم‌تراز با این نمره باشد و برعکس هیچ طراح سؤالی، نباید برای ذکر پاسخ تنها یک کلمه روی ورقه، 2نمره اختصاص دهد.
نکته 29:
بارم، راهنمای خوبی برای دانش‌آموزان فراموشکار هم هست. به فرزندتان بگویید اگر سر جلسه آزمون، نتوانستی به یاد بیاوری امیرکبیر چند اقدام مهم انجام داده است، بارم مقابل سؤال، می‌تواند راهنمای خوبی برای پاسخگویی تو باشد. قطعاً اگر دبیری از دانش‌آموزان خواسته باشد، اقدامات مهم امیرکبیر را نام ببرند و برای بارم سؤال، یک نمره اختصاص داده است، می‌توان فهمید که از 6 اقدام مهم امیرکبیر، لااقل باید به 4 مورد اشاره شود تا به ازای هر کدام 25/0 نمره به دست آید. البته از برخی ورقه‌های طراحی شده امتحانی غیراصولی سخن نمی‌گوییم که بارم، به جای آنکه راهنمایی‌کننده باشد، نقش گمراه‌کننده دانش‌آموزان را نیز بازی می‌کند.
نکته 30:
از فرزندتان بخواهید، اگر نمره برخی سؤالات یکسان است، ابتدا به ساده‌ترین سؤالات از این مجموعه پاسخ دهد.
نکته 31:
به فرزندتان بگویید برای فهم کامل برخی از پرسش‌های آزمون‌ها، حتماً آن پرسش را 3 بار بخواند و زیر کلمات اصلی آن خط بکشد.
نکته 32:
اینکه بسیاری از دانش‌آموزان، پاسخ برخی از سؤالات را به‌طور کامل ندانند، امری طبیعی است. به فرزندتان هشدار دهید اگر پاسخی را کامل نمی‌داند- البته در آزمونی که جواب غلط یا ناکافی، از نمره او کم نمی‌کند و به عبارت بهتر، آزمون نمره منفی ندارد- هرچه می‌داند بنویسد.
نکته 33:
اگر دوره دانش‌آموزی خودتان را به یاد داشته باشید، در برخی از آزمون‌ها، صرفاً به‌دلیل اینکه پاسخ‌دادن به برخی پرسش‌ها را فراموش کرده بودید، به نمره کامل دست پیدا نمی‌کردید از این‌رو به فرزندتان یادآوری کنید ورقه خود را دوباره مرور کند و به پرسش‌هایی که احتمالاً پاسخ نداده است، جواب بدهد.
نکته 34:
هنگام پاسخگویی دانش‌آموزان روی همان برگه پرسش‌ها و به‌دلیل اینکه آنها پاسخ‌های خود را میان خطوط و احیاناً روی سؤالات می‌نویسند، برخی از پرسش‌ها به‌ویژه آنها که متن کوتاه‌تری دارند، از دید دانش‌آموزان به دور می‌مانند. به فرزندتان بگویید یک راه ساده برای مقابله با این مشکل، شمارش تعداد پاسخ‌ها و مقایسه آنها با تعداد پرسش‌هاست. با این روش، آنها خواهند توانست سؤال‌های فراموش شده و از چشم دور افتاده را پاسخ دهند.
چند نکته دیگر
رخی مواقع سادگی پرسش بعدی، باعث می‌شود که دانش‌آموز پاسخگویی به سؤالی را که در حال نوشتن جواب آن است، نیمه‌کاره رها کرده و نوشتن پاسخ بعدی را شروع کند. از این‌رو از فرزندتان بخواهید همه پاسخ‌های داده شده را دوباره مرور و کنترل کند.
آفت امتحان، خارج شدن از جلسه، زودتر از وقت مقرر است. به فرزندتان بگویید وقتی معلم شما برای آزمون 30 دقیقه وقت در نظر گرفته است، قطعاً این زمان را با محاسبه و دقت به دست آورده است و اگر شما در 10دقیقه به سؤالات پاسخ دهید، حتما اشتباه‌های فراوانی خواهید داشت.
شاید تصور کنید فراگرفتن این حجم از توصیه‌ها و رعایت آنها در زمان امتحانات کار سختی است. در این ارتباط لازم است توجه کنید دانش‌آموزانی که در تمام ایام (و نه فقط در ایام امتحانات) سعی می‌کنند دقیق و منضبط باشند، آمادگی بیشتری برای شرکت و کسب موفقیت در امتحانات خواهند داشت؛ برای مثال این دسته از دانش‌آموزان، سؤالی را جا نمی‌اندازند، پاسخی را نیمه رها نمی‌کنند یا به دستوراتی که در برگه امتحان نوشته شده است، بی‌توجهی نمی‌کنند.