امر به معروف و نهی از منکر از اصول مترقی اسلام است که امروزه در جایگاه احزاب، مطبوعات و روشنفکران نمود یافته است. معروف در هر جامعه‌ای حق و عدالت و آزادی عقیده و منکر، ظلم و تزویر و انحراف از دین است.
بنابراین امر به معروف و نهی از منکر از این حیث راهکاری برای اصلاحات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی، مشارکت مردم در جامعه اسلامی و بهبود وضعیت رابطه اجتماعی میان مردم و دولت در جامعه است.بنا به کلام امام (ع) در این شکی نیست که علت اصلی واقعه عاشورا اصلاح امت است. دورویی‌ها، خیانت‌ها، چاپلوسی‌ها، وارونه جلوه‌دادن دین، حکام فاسق و نالایق، نخبگان ساکت و خاموش... قیام یک نخبه را الزام‌آور ساخته بود. قیامی که به دنبال خود پیامدها و کارکردهای شگفت‌انگیزی را در تاریخ آینده به جا
گذاشت.
به عقیده امیل دورکیم مناسک جدید جانشین مراسم تشریفاتی قدیمی می‌شوند. به نظر می‌رسد که در قیام حسینی مفاهیمی چون آزادی، برابری، همبستگی، ظلم‌ستیزی و غیره از مواردی‌اند که نهضت امام حسین (ع) سعی دارد آنها را در منظومه دینی جامعه آن روز نهادینه سازد و قیام و پیروزی خون بر شمشیر توانست چنین کارکردی داشته باشد.
قیامی که حس همبستگی، اعتقادات، باورها و گرایش‌های گروهی جدیدی در قالب مراسم عزاداری ایجاد کرد و مردم را به ارزش‌ها و احساسات واحدی پایبند کرد. این وابستگی اعتقادی میان شیعیان به عنوان یک گروه اجتماعی بزرگ بعد از واقعه عاشورا شکل و حالت خاصی یافته است تا جایی که اکنون مبارزه با ظلم به عنوان یک ارزش حیاتی در آن متبلور است. مبارزه با ظلم و ظالم همواره در تعالیم انبیا و مصلحان اجتماعی حضوری روشن داشته است.
امام حسین(ع) در اقدامی تکان‌دهنده با خانواده خود و حتی فرزندان خردسال خویش، مبارزه با ظالم و فساد را به عنوان حفظ ارزش‌های پیش‌روی قرار داد.
ارزش‌ها در اینجا به مفهوم اعتقادات و اهداف مشترک یک جامعه است که از نظر فردی و اجتماعی برتر شمرده شده و داوری خوب و بد را برای انسان در حیطه اجتماع و حتی حوزه خصوصی میسر می‌سازد. از این منظر تبدیل مسئله مقابله با ظلم و ظالم به عنوان یک ارزش ماندگار، از کارکردهای قیام حسینی است که احیای نهاد دین و مبارزه با انحرافات، کاستی‌ها، فساد و تبعیض و حکام نالایق را در دستور کار خود دارد.
از این رو نهضت حسینی نه فقط در میان شیعیان که در میان فرقه‌های مختلف به احیای دین کمک فراوانی کرد و الگوها و قواعد مورد نظر اسلام را در میان مسلمانان زنده کرد. همچنین حرکت مذکور با ترکیبی از ویژگی‌های رفتاری مادی و معنوی برای هدایت جامعه به صورت یک نمود انتزاعی واجد کارکرد الگوسازی برای مسلمانان است.
بسیاری از قیام‌ها و یا جنبش‌های اجتماعی اسلام همچون انقلاب اسلامی سال 57 برگرفته از الگوی نهضت حسینی بوده‌اند. این قیام راه شهادت، ایثار، قیام و مبارزه برای عقیده را برای انسان باز گذاشته است و از نگاه دیگر خط و الگوهای پراکنده و البته مهمی را نیز به دیگر نهضت‌ها و اصلاح‌گران فردا آموخته است.با این همه نباید فراموش کنیم که استمرار این نهضت با خرده‌فرهنگ عزاداری میسر می‌شود.
اگر جامعه بزرگ اسلامی را دارای فرهنگی مشترک و فراگیر در نظر بگیریم، عزاداری‌های حسینی نوعی خرده‌فرهنگ محسوب می‌شود که در عین سهیم‌بودن مسلمانان علی‌الخصوص شیعیان در آن، آنان را دارای ارزش‌ها، هنجارها، عقاید و شیوه‌های خاصی کرده که همگی با منشایی از نهضت حسینی مقدس شمرده می‌شود. این تقدس کارکرد اجتماعی عاشورا و استمرار آن را همواره قوت بخشیده است.