این انتقاد که در دو سه سال گذشته، بیش از همیشه مورد توجه کارشناسان، علما و مسئولان نظام قرار گرفته، به تمام جلوه‌های سوگواری محرم کشیده شده و بحث‌‌ها و دیدگاه‌های گوناگونی را موجب شده است.
اما ویژگی اصلی و ترجیع‌بند تمام مباحث، این پرسش است که چه‌قدر شیوه‌های عزاداری مرسوم و کیفیت مراثی، نوحه‌ها و ... مورد استفاده در دسته‌ها و هیئت‌ها با ذات قیام عاشورا همخوانی داشته و شأن ائمه اطهار (علیهم‌السلام) در آنها رعایت می‌شود؟
متأسفانه آنچه اخیراً در برخی از مجالس دیده می‌شود آن است که از بعد ملکوتی امامان و مناقب معنوی آنان گفته نمی‌شود و صرفاً سخن از توصیف چشم و ابروی اهل بیت است؛
همان که مورد نقد مقام رهبری نیز قرار گرفت: «... اطلاع پیدا کردم بعضی از خوانندگان جلسات مداحی از مدح‌ها و تمجید‌های بی‌معنا استفاده می‌کنند که گاهی هم مضر است. فرض کنید راجع به حضرت‌ابا‌الفضل صبحت می‌شود، بنا کنند از چشم و ابروی آن بزرگوار تعریف کردن، مثل قربون چشمت بشم، مگر چشم قشنگ در دنیا کم است؟ مگر ارزش ابا‌الفضل به چشم‌های قشنگش بوده؟ ... اینها سطح معارف دینی ما را پایین می‌آورد».
این اتفاق در استفاده از شمایل‌های منتسب به ائمه اطهار نیز به‌وفور استفاده می‌شود. تصاویری جعلی که هیچ سندی درباره صحت و سقم آن وجود ندارد. اما آنچه فراگیر شده، متأسفانه استفاده نابه‌جا از موسیقی‌هایی است که مناسبتی با این مجالس ندارد.
«هوشنگ جاوید»، پژوهشگر موسیقی آیینی که سال 1380 با مقاله «مداحی، چگونه؟» به این موضوع پرداخت، در پاسخ به این پرسش می‌گوید: نوحه‌گران در گذشته نه‌چندان دور، تا حدود 50 سال گذشته، مؤلف بودند، زیرا موسیقی آوایی ما را با تمام جوانب آن می‌شناختند، اما در دوره معاصر، شاید به علت وحشتی که از واژه موسیقی پیش آمد، نوحه‌خوان‌ها به‌جای تألیف، یعنی به‌کارگیری برداشت‌های فنی خود از کلمه، تنها به تقلید روی آورده‌اند؛ به این معنا که شعر را بر آهنگ‌هایی که از رسانه‌ها شنیده‌اند سوار می‌کنند؛ آن هم آهنگ‌هایی که عموماً بسیار سخیف هستند.
جاوید درباره اشعاری که در دسته‌های عزاداری و مداحی‌ها استفاده می‌شود، معتقد است: بار کلامی مداحی در سال‌های گذشته افت کرده است؛ شاید این خود به این علت باشد که نوحه‌سرایان ما، پایین‌ترین سطح نوحه را برای کار خود انتخاب کرده‌اند که به آن مداحی می‌گوییم.
اسماعیل امینی، شاعر و عضو شورای عالی شعر در مرکز موسیقی صدا و سیما بیش از هر چیز بر رعایت شأن ائمه اطهار(ع) تأکید دارد: مهم‌ترین چیز به اعتقاد من این است که در نوحه‌خوانی‌ها چه در ملودی، چه در محتوا و چه در اجرا، شأنیت ماجرای عاشورا رعایت شود.
امینی موضوع را این‌طور توضیح می‌دهد: وقتی ما منقبت‌خوانی و مداحی می‌کنیم، لازم است تواضع لازم را در همه موارد و جنبه‌ها رعایت کنیم. اما در حال حاضر، متأسفانه در بسیاری مواقع این شأنیت دیده نمی‌شود. مثلاً شکل اجرا، گاهی به‌جای حالت حزن و اندوه، حالت‌هایی تهاجمی یا حتی طرب‌انگیز دیده می‌شود که فاجعه است.
امینی درباره ملودی‌های استفاده شده در دسته‌های عزاداری با هوشنگ جاوید هم‌عقیده است: آنچه امروز، شکل غالب ملودی‌ها را تشکیل می‌دهد، استفاده از نازل‌ترین ملودی‌های مبتذل است. مثلاً ملودی‌هایی که در کشورهای اطراف نظیر ترکیه، آذربایجان یا کشورهای عربی در ترانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند که این موضوع واقعاً تأسف‌بار است.
هوشنگ جاوید علت گرایش به این شکل از نوحه‌سازی را، بی‌اطلاعی مداحان از موسیقی می‌داند: پیش از این، بسیاری از اهالی موسیقی، نوحه‌خوان هم بودند، مثل مرحوم بنان، مرحوم تاج اصفهانی یا مرحوم بدیع‌زاده، اما امروز صرف خوش‌صدایی تقلید از آهنگ‌های مبتذل، برای مداحی کفایت می‌کند.
این پژوهشگر موسیقی درباره استفاده از ساز در دسته‌ها نیز تنها استفاده از طبل و نی را صحیح دانسته و می‌گوید: طبل در دسته‌های عزاداری، جایگاه ویژه‌ای داشته است، به این شکل که یک طبل به عنوان طبل موافق و یکی هم به عنوان مخالف استفاده می‌شد. وظیفه این طبل‌ها، ایجاد بافت لازم در القای حال و هوای عزاداری بود و حتی با پارچه‌های سیاه و قرمز از یکدیگر جدا می‌شدند.
جاوید با اظهار تأسف از شیوه‌های امروزی استفاده از ساز در دسته‌های عزاداری، می‌گوید: به‌کارگیری طبل‌های جور واجور امروزی مثل درام، سازهایی چون ارگ، سنج و ... واقعاً فاجعه است و من فکر می‌کنم دستگاه‌های فرهنگی باید موضوع را به‌طور جدی پی‌گیری کنند.
«امیرحسین مدرس» نیز که به‌تازگی آلبومی ویژه مراثی امام حسین(ع) و عاشورا به بازار فرستاده است، در این باره معتقد است: این شکل استفاده از ساز که در دسته‌های عزاداری تهران مرسوم شده، نه‌تنها تأثیر مثبتی بر عزاداری امام حسین(ع) ندارد، بلکه توجه مردم را از موضوع اصلی، به نکات دیگری معطوف می‌کند که انحراف از مسیر واقعی عزاداری است؛ سازهایی چون ارگ و حتی در مواردی گیتار برقی و ... که واقعاً تعجب‌آور است.
گذشته از تمام این موارد، اطلاعات دقیق شاعران اهل بیت و نوحه‌سرایان نیز، برای پیش‌گیری از انحراف در عزاداری ضروری به نظر می‌رسد.
امینی می‌گوید: حتماً لازم است کسی که برای امام حسین(ع) شعر می‌گوید باید از مقاتل مطلع باشد و تصورات و شرح حال خود را نگوید. متأسفانه بعضی‌ها، نکاتی را از زبان ائمه و خانواده‌های اهل بیت می‌گویند که تصورات خودشان است. این موضوع با توجه به این‌که بسیاری از مردم، این نکات را به‌طور کامل قبول می‌کنند، ضربه جبران‌ناپذیری به فرهنگ عاشورا وارد می‌کند.»
این اظهار نظرها وقتی در کنار دیدگاه مراجع تقلید و علمای بزرگ کشور قرار می‌گیرند، اهمیت بیشتری یافته، هشدار دهنده‌تر به نظر می‌رسند.
تقریباً همه علمای بزرگ کشور در آستانه ماه محرم، درباره انحراف و اغراق‌های ناپسند در شیوه‌های عزاداری، رهنمودهایی را مطرح کرده‌اند که نشان از اهمیت این موضوع دارد.
حضرت آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی هم در پیامی که به همایش مداحان فرستاد، تأکید کرد، «مداحان از اشعار غلو‌آمیز و صوفیانه و بیان مطالب سست و خرافی پرهیز کنند.» آیت‌الله صافی گلپایگانی در پیام خود، نکاتی را به‌صورت مشخص تذکر داد که در این میان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- سعی شود که اشعار مدایح و مراثی که خوانده می‌شود از جهت مضمون و معنویت و پیام، بلند و عالی و برگرفته از هدایت‌های قرآنی و روایی باشد و اشعار ضعیف و متضمن مضامین سست و خرافی و بی‌مصدر نباشد.
2- از اشعار اغراق‌آمیز و غلو‌گونه و شعارهای غالیانه و اشعار به‌اصطلاح عرفانی و صوفیانه که بعض عقاید باطله را القا می‌نمایند باید جداً پرهیز نمود.
3- باید مداحی شعبه‌ای از تبلیغات دینی و مداحان محترم واسطه رساندن معارف دین و پیام‌های ائمه معصومین علیهم‌السلام باشند. لذا چاکران با اخلاص آستان مقدس حسینی اولاً در تصحیح عقاید و ثانیاً تهذیب اخلاق خود کوشش فراوان نمایند که با سیما و سیره و عمل هم بر تأثیر مضامینی که به شعر یا به نثر القا می‌کنند بیفزاید و مصداق «الموعظه اذا خرجت من قلب و قعت فی‌القلب» گردد.
4- بدیهی است آنچه بیشتر نهاد مداحی را مطرح کرده و سبب ظهور آن بوده و هست، مدح اهل بیت علیهم‌السلام و خصوصاً ذکر مصیبات آن بزرگواران و به‌ویژه مصایب حضرت سید‌الشهداء علیه‌السلام است که حتی در مختصرترین صورت آن موجب بهشت می‌شود ولی مداحان گرامی از اشعار با معنی و معرفت‌بخش در ستایش و حمد و تذکر نعمت‌های الهی و پند‌آموز برای بیدار کردن مردم و رشد عقلانی و فکری آنها استفاده نمایند.
آیا امسال نیز شاهد تکرار این ناهنجاری‌ها خواهیم بود یا عزاداری‌ها به شکل معقول و با توجه به شأن ائمه اطهار برگزار می‌شود؟ پاسخ به این سؤال را به عهده مسئولان فرهنگی می‌گذاریم.
