در آینده مسافرانی که سوار بر هواپیما به بالای فرودگاه بین‌المللی امام خمینی می‌رسند عمارت درخشانی را در تاریکی زمین‌های اطراف خواهند دید که شعاع‌های نور از آن به سوی آسمان می‌تابد. این مجموعه عظیم شهر آفتاب نام دارد که چندی پیش شهردار تهران کلنگ آغاز پروژه آن را به زمین زد.
شهر آفتاب در اراضی بسیار وسیع واقع شده در اطراف حرم مطهر تا فرودگاه بنا خواهد شد و در نهایت شامل فضای سبز گسترده مراکز زیارتی، مسکونی، تفریحی، ورزشی، آموزش عالی، گردشگری، فرهنگی و بالاخره مجتمع نمایشگاهی، ساختمان تجارت جهانی و هتل‌ها می‌شود.از این میان عملیات ساخت سه بخش از شهر هم اکنون آغاز گشته است.
نمایشگاه بین‌المللی تهران، هتل‌ها و ساختمان تجارت جهانی تا چند سال آینده قابل بهره‌برداری خواهد بود و در گام اول شهروندان تهران را از ترافیک روزهای نمایشگاه نجات می‌دهد.نمایشگاه جدید در زمینی به وسعت 100 هکتار متر مربع بنا می‌شود که شامل 8 سالن نمایشگاهی مسقف و دو سالن روباز (120000 متر مربع)، مسجد، سالن کنفرانس، رستوران‌ها، ساختمان‌های اداری، انبار و خدماتی چون اورژانس و آتش‌نشانی (128000 متر مربع) خواهد بود.
پارکینگ پیش‌بینی شده نیز 200000 متر مربع و در دو طبقه احداث شده که در فاز دوم پارکینگ‌های چهار طبقه به آنها افزوده می‌شود. سالن‌های نمایشگاهی با اشکال قرینه در دو طرف باغ مرکزی قرار دارند که با الهام از معماری ایرانی و ویژگی‌هایی چون مسیر عبور آب به عنوان عامل اصلی در معماری ایرانی و کاشت درختان به هفت شکل مختلف طراحی شده است.سالن‌ها با طاق‌های قوس‌دار پیش آمده به باغ مرکزی مرتبط می‌شوند که با طی یک مسیر منظم می‌توان از تمام آنها بازدید کرد و در فواصل آن در باغ به استراحت پرداخت.
در میان سالن‌ها و سمت شمالی مجموعه مسجد قرار گرفته که با نمایی مدرن و صنعتی طراحی شده است و در مناره‌ها و گنبد آن حجم‌های مستطیلی دیده می‌شود.
استخر بزرگ مرکزی با چهارده ستون به همراه مسیرهای عبور خودروها در دو سمت شرق و غرب خود مرز میان نمایشگاه در شمال و ساختمان‌های تجاری در جنوب به حساب می‌آید. ورودی‌های اصلی از اتوبان‌ها به این قسمت اتصال دارند و پمپ بنزین، ایستگاه پلیس و مرکز کنترل نیز در اطراف آن قرار گرفته است.
بخش جنوبی نمایشگاه با وسعت 38 هکتار از ساختمان تجارت جهانی و دو هتل 3 و 5 ستاره تشکیل شده است. مجتمع تجارت جهانی در چهار طبقه با نمایی از شیشه و فلز ساخته می‌شود که از سمت شمال مجاور استخر مرکزی است در قسمت میانی این بنا نیز آسمان نمای شیشه‌ای قرار دارد. مجموع زیربنای ساختمان تجارت جهانی 260000 متر مربع است که به همراه بخش خدماتی و پارکینگ‌ها به 513000 متر مربع می‌رسد.
در دو طرف ساختمان تجارت جهانی هتل‌ها قرار گرفته‌اند. درون هر کدام از هتل‌ها با الهام از معماری ایرانی 3 باغ داخلی طراحی شده است و هر کدام علاوه بر پارکینگ‌های طبقاتی مجاور دارای پارکینگ زیرزمینی مخصوص به خود هستند.
هتل 5 ستاره غربی 300 اتاق و هتل 3 ستاره شرقی که به شکل آپارتمان طراحی شده است 350 اتاق دارد. مجموع زیربنای این دو 140000 متر مربع خواهد شد که از اطراف به ساختمان تجارت جهانی نمایشگاه بین‌المللی و فضای سبز دید مستقیم دارند.مجاورت قسمت‌های مختلف شهر آفتاب با یکدیگر باعث کاهش زمان رفت و آمد شرکت‌کنندگان در برنامه‌های بین‌المللی می‌شود. علاوه بر این که افزایش امکانات زیربنایی امکان استفاده از این مجموعه را به شکل یک منطقه ویژه فراهم می‌کند.
خصوصاً که کشور ما برای گسترش تجارت نیازمند چنین امکاناتی است. مشکل اصلی نمایشگاه بین‌المللی تهران ترافیک همیشگی و غیرقابل درمانی است که در ایام برگزاری به شهر تحمیل می‌کند. چنان که به گفته شهریار افندی‌زاده مدیر عامل شرکت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک تهران قرار گرفتن نمایشگاه در حساس‌ترین گلوگاه تردد شهری و دور از پایانه‌های مسافربری و خصوصاً فرودگاه باعث شده است تا با افزایش جمعیت گره‌ها و معضلات ترافیکی سال به سال فشرده‌تر شوند.
افندی‌زاده با توجه به تحقیق به عمل آمده در نمایشگاه کتاب سال 85 حداقل ظرفیت نمایشگاه مورد نیاز تهران را 140 هزار نفر در روز با 20 هزار پارکینگ خودرو و 200 جایگاه پارک اتوبوس تعیین می‌کند.
بنا به اظهارات شهردار تهران در مراسم آغاز پروژه روزانه تا 300000 نفر قادر خواهند بود از نمایشگاه بین‌المللی شهر آفتاب بازدید کنند که احتمالاً تا سالهای طولانی و بنا به گفته دکتر قالیباف تا 5 سال آینده مشکل نمایشگاه‌های تهران را حل می‌کند. شهر آفتاب در نزدیکی فرودگاه امام، ایستگاه راه‌آهن، پایانه مسافربری جنوب و ارتباط جاده‌ای با شریان‌هایی چون آزادراه خلیج فارس(تهران- قم)، کمربندی آزادگان بزرگراه بهشت زهرا، بزرگراه تهران ساوه و بزرگراه چهاردانگه است.
علاوه بر این شهروندان می‌توانند از خط یک مترو تهران نیز برای رسیدن به آن استفاده کنند، در درون نمایشگاه نیز سامانه جابه‌جایی داخلی با اتوبوس و تاکسی مراجعه‌کنندگان را انتقال خواهد داد.
در دفتر سازمان سرمایه‌گذاریها و مشارکت‌های مردمی شهرداری تهران مهندس حدیدی پشت میزکار خود و در مقابل تصویر بزرگی از نمایشگاه که به دیوار نصب شده نشسته است. وی بیش از 25 سال در برنامه‌های مشابه سابقه فعالیت دارد و این پروژه را به لحاظ کیفیت و وسعت کار در منطقه بی‌همتا می‌داند. حیدری به سؤالاتی پاسخ می‌دهد که احتمالاً هر کدام از شهروندان در هنگام عبور از بزرگراه‌های کنار طرح در ذهن خود می‌پرسند.
- طرح خارج کردن نمایشگاه‌ها و تأسیسات مشابه از شهرهای بزرگ در کشورهای دیگر نیز انجام شده است؟
بله. برای نمونه در کشور انگلستان تأسیسات اداری و نمایشگاهی در فاصله 30 کیلومتری لندن ساخته شده است یا در چین منطقه ناینینگ 60 کیلومتر از پکن فاصله دارد. نکته مهم دسترسی به شریان‌های ارتباطی برای رفت و آمد است.
- این اراضی قبلاً به کشاورزی با منابع طبیعی تعلق نداشته است؟
خیر. ما املاک را براساس یک قرارداد از آستان مقدس امام (ره) گرفتیم و آستان امام خمینی نیز املاک را از سازمان زمین شهری دریافت کرده است که کاربری آنها «بایر» گزارش شده بود.
- در گذشته پس از ساخت یک پروژه عمرانی بزرگ شایعاتی در مورد وجود کاریز (قنات) یا حفره‌هایی در زمین‌های زیر آن طرح شد. اراضی که برای ساخت نمایشگاه استفاده می‌شوند از این لحاظ بررسی شده‌اند؟
کاملاً. شرکت معتبری که قبلاً در زمینه ساخت برخی از ساختمان‌های استان و دانشگاه شاهد مورد مشاوره قرار گرفته بود کلیه اراضی را به وسیله روش‌های لرزه‌نگاری مورد آزمایش قرار داد و عمق آبهای سطحی، نوع خاک و لایه‌های آن را ثبت کرد. دو رشته کاریز در اطراف وجود دارند که هیچ کدام در محدوده طرح قرار نمی‌گیرند. سابقه حفاریها نیز از 20 سال قبل بررسی شده است.
علاوه بر اینها 20 گمانه تا عمق 60 متری حفر خواهد شد تا به لحاظ تجربی نیز یافته‌ها آزمایش شوند. به عنوان بلند‌ترین قسمت بنا گلدسته‌های مسجد 25متر درون زمین شمع دارند و ما نمی‌توانستیم این ملاحظات را نادیده بگیریم.
- مخارج احداث شهر آفتاب از کجا تأمین شده است؟
مصوبه شورای شهر تأکید داشت که هزینه‌ها به هیچ وجه از بودجه جاری شهرداری تأمین نشود. ما چند مرحله فراخوان دادیم و نزدیک به 100 شرکت و افراد خصوصی اعلام آمادگی کردند البته بعداز بیان شرایط تنها30 شرکت کننده باقی ماندند که از آن میان حدود 18 شرکت حاضر به مذاکره شدند.
از جمله شرایط این بود که نمایشگاه به شهرداری و وزارت بازرگانی تعلق داشته باشد و هزینه ساخت آن از سود حاصل از ساخت مرکز تجارت جهانی و هتل‌ها تأمین شود. شرایط سخت و پیچیده‌ای بود و ما یک تیم 7 نفره از حقوقدان‌ها را مسئول تنظیم قرارداد کردیم تا منافع شهرداری و سرمایه‌گذار با تضمین‌هایی حفظ شود.
در نهایت پس از یک سال و چند ماه بحث و مذاکره شرکت بین‌المللی GTE به عنوان طرف قرارداد و سرمایه‌گذار پذیرفته شد. این شرکت تجربه‌هایی نظیر ساخت مرکز نمایشگاهی ریمینی ایتالیا، لاپیزیک آلمان، شینزن چین، مونترال کانادا، اوزاکای ژاپن و ته‌جان کره جنوبی را در کارنامه خود دارد.
- مهندسان ایرانی نظیر گروه‌های عمرانی سپاه پاسداران در طول این سالها توانایی بسیاری از خود نشان داده‌اند که پل کرخه، مجتمع عسلویه، خط لوله گاز ایران به شبه قاره و پل‌های بزرگ شهری از آن جمله‌اند. آیا از توانایی این متخصصان هم در ساخت نمایشگاه استفاده می‌شود؟
قرارداد ما با سرمایه‌گذار از نوع EPCF است به این معنی که تأمین منابع مالی طراحی، اجرا و تهیه تجهیزات به او واگذار می‌شود. تصمیم‌گیری در مورد اینکه در مراحل بعدی از چه نیروهایی استفاده شود در حوزه اختیارات شرکت GTE و مشاوره‌های آینده است.
- این پروژه چقدر از نیروی کار ما را جذب خواهد کرد؟
حداقل 3000 کارگر در این سازه‌ها مشغول به کار خواهند شد و پروژه از لحاظ مدیریت و سوانح بیمه می‌شود تا در مقابل حوادث از تأمین کافی برخوردار باشیم.
- برای تهیه نیازهایی چون آب و برق و ... هم کاری انجام شده است؟
به دلیل اینکه آب در ابتدا برای عملیات ساختمانی و سپس برای حفظ فضای سبز به شدت مورد نیاز است. هم‌اکنون فاز اول تصفیه‌خانه شروع به کار کرده است که فاضلاب تهران را برای استفاده‌های غیرآشامیدنی پالایش می‌کند.
آب قابل‌شرب با مشاوره سازمان آب می‌تواند از چند حلقه قنات منطقه تأمین شود و در حال حاضر یک خط لوله از شهرری برای استفاده نیروهای فعلی تا محل کارگاه کشیده شده است. مسلماً در سالهای آینده به حجم بسیار زیادی آب نیاز خواهیم داشت که تصفیه‌خانه این حجم را تأمین خواهد کرد.
در مورد برق نیز برای جلوگیری از وارد شدن فشار به شبکه سراسری یک نیروگاه کوچک40 مگاواتی حرارتی در حال ساخت است تا برق مورد نیاز را تأمین کند.
- اگرچه هنوز فاز عملیاتی سرعت نگرفته است ولی آیا تا به حال با مشکل خاصی مواجه شده‌اید؟
مشکلات فعلی ما بیشتر اداری هستند چون هماهنگی‌ها و تأییدات بسیار زیادی باید انجام شود. تولیت آستان مقدس امام خمینی، حجت‌الاسلام انصاری و حاج سید حسن خمینی حمایت بسیاری از ما کردند که از ایشان تشکر می‌کنم. امیدوارم مراحل اجرایی نیز مطابق با برنامه‌ریزی انجام شده پیشرفت کند تا در سال 1389 نمایشگاه به طور کامل در اختیار مردم قرار گیرد.
در سال 1376 سعیدی‌کیا وزیر شهرسازی و معماری نامه‌ای در مورد ضرورت انتقال نمایشگاه به رئیس‌جمهور نوشت. گویا این سال زمانی بود که ثابت شد دیگر نمی‌توان به نمایشگاه سابق تکیه کرد.
اولین منطقه پیشنهادی «پرند» بود که در مورد تأسیسات و آب و برق تناسبی با طرح نداشت و در نهایت شورای عالی شهرسازی طرح شهر آفتاب را برای مکان فعلی تأیید کرد ولی اجرای آن تا سال 83 مسکوت ماند. در این سال نمایشگاه خودرو و معضلات حاشیه آن مسئولان را مجاب کرد که باید هر چه زودتر چاره‌ای بیندیشند.
در جلسه‌ای با حضور رئیس‌جمهور خاتمی، شهردار احمدی‌نژاد، وزیر بازرگانی شریعتمداری و فرمانده نیروی انتظامی قالیباف فوریت کار مورد توجه قرار گرفت و معاونت خدمات شهری به عنوان مسئول پیگیری انتخاب شد.
شورای عالی استانها که مرکب از نمایندگان شورای شهرها است با اختیارات خود پیش از این عمده کار در حوزه ساخت و اجرای نمایشگاه‌های مختلف را از دولت به شوراها و شهرداری‌ها منتقل کرده است و از آنجا که برگزاری نمایشگاه‌های دیگر در زیرمجموعه خدمات شهری دنبال می‌شد، این بار نیز خدمات شهری به عنوان مجری کلان انتخاب شد.
در جریان ساخت شهر آفتاب کمیته راهبردی بر پیشرفت آن نظارت خواهد داشت که مرکب از ارگانهای مختلف است. از 7 عضو این کمیته 4 تن معاونان شهردار در حوزه‌های معماری و شهرسازی، حمل و نقل و ترافیک، خدمات شهری و سازمان سرمایه‌گذاری به‌اضافه 2 نماینده از شورای شهر و 1 نماینده از وزارت بازرگانی هستند که مدیر عامل شرکت سهامی نمایشگاه‌ها نیز آنها را همراهی می‌کند.
در مراسم کلنگ‌زنی، مهدی چمران اظهار داشت در مورد احداث بخشداری در شهر آفتاب با انتخاب آن به عنوان منطقه23 یا منطقه ویژه هنوز تصمیم‌گیری نشده است گرچه احتمال انتخاب بخشداری کمتر از دو مورد دیگر است.نمایشگاه بین‌المللی تهران که تا چند سال دیگر باید آن را نمایشگاه بین‌المللی سابق بخوانیم دیگر پاسخگوی مراجعه‌کنندگان نیست.
در این سالها هم مشکلات نمایشگاه سالانه کتاب و مطبوعات نشان داده که دیگر جایی باقی نمانده است. بنا است پس از افتتاح شهر آفتاب سازه‌های فرسوده آن تخریب شده و فضاهای باقیمانده برای مراسم و نمایشگاه‌های کوچک مورد استفاده قرار گیرد.
اغلب سازه‌ها بیش از 30 سال عمر دارند و استحکام خود را از دست داده‌اند. اما در سوی دیگر تکاپویی دیده می‌شود. 30 سانتی‌متر از خاک سطحی تراشیده و جابه جا می‌شود تا از آن در فضای سبز استفاده شود.
مساحت کل نمایشگاه 140 هکتار خواهد بود که 150000 متر مربع بنا در آن احداث می‌شود. هزینه این پروژه 800 میلیارد تومان برآورد شده است.از ابتدای دی ماه ساخت‌و‌ساز آغاز شده و کسانی که از بزرگراه‌های اطراف عبور می‌کنند مجموعه بزرگی را خواهند دید که ریشه در خاک حاشیه کویر اندک‌اندک رشد می‌کند.