درست از زمانی که بورس کالای ایران تنها یک ردای فلزی بر تن داشت تا همین امروز که نفت خام را بر روی رینگ خود برده دستخوش تحولات بسیاری شده است؛ تحولاتی که گاه تلخ و گاه شیرین بوده است.
اگرچه به اعتقاد برخی از صاحب نظران این بورس تا پیش از این یک نهاد بی‌حاشیه بوده اما ورود کالاهای اساسی و اختلاف‌نظرات آن با سایر نهادها مانند بانک مرکزی و وزارت نفت آن‌را به یکی از پرحاشیه‌ترین نهادها تبدیل کرده است.
با توجه به عرضه نفت خام در بورس کالا و همچنین تغییر اعضای هیأت مدیره بورس کالا با محمدرضاپور ابراهیمی رئیس هیأت مدیره بورس کالای ایران و عضو شورای عالی بورس به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
- در 2 دوره اخیر هیأت مدیره‌های بورس کالا پس از برگزاری نخستین جلسه، اولین دستور آنها تغییر مدیر عامل بود حتی در دوره قبل تا اعلام گزینه پیشنهادی به سازمان بورس برای تایید نهایی پیش رفتند اما در نهایت به این باور رسیدند که گزینه ای بهتر از مدیر عامل قبلی ندارند و با آن ادامه فعایت دادند اما این بار هیأت مدیره بورس کالا بی سر و صدا اقدام به تغییر مدیرعامل کرد و باتوجه به اینکه از خود هیأت مدیره انتخاب شده بود نیاز چندانی برای تائید سازمان بورس نداشت؛ شبیه به اتفاقی که در بورس اوراق بهادار افتاد و دکتر قالیباف اصل، جای دکتر رحمانی را گرفت. برهمین اساس، چه شد که هیأت مدیره جدید تصمیم گرفت شخص جدیدی را برای هدایت بورس کالا در نظر بگیرد ؟
همانطور که مستحضرید انتخاب مدیر عامل مهمترین وظیفه هیأت مدیره است، پس در نخستین جلسه باید به آن پرداخته شود. به اعتقاد من، آقای هاشمیان یکی از نیروهایی بود که از ابتدای تاسیس بورس کالا در آن حضور داشت، حتی پیش از آن در زمان بورس فلزات زحمات زیادی کشید.
بنده از سال 84 که وارد شورای عالی بورس شدم، همواره شاهد فعالیت‌های موثر ایشان بودم. بعد از مطرح شدن بحث ادغام بورسهای کالایی آقای هاشمیان2 دوره مدیرعاملی بورس کالا را عهده‌دار بودند.
تغییرات در حوزه تصمیم‌گیری کاملا طبیعی است و نیازی نیست که دنبال دلایل خاص بگردیم که چرا رفتند و چرا نفر بعدی آمد و چرا از درون هیأت مدیره است، اما جمع‌بندی کسانی که در هیأت مدیره حضور داشتند بر این بود که شاید نیاز باشد تغییراتی از بعد مدیریتی در بورس کالا رخ دهد.
البته این تغییرات از این منظر نبود که عملکرد یا مدیریت قبلی دچار اشکال است. این تغییر بیشتر از این منظر رخ داد که شاید نیاز باشد یک روح جدیدی به این بازار دمیده شود.
در بورس کالا سهامداران اعضای هیأت مدیره را انتخاب می‌کنند و در این زمینه هم جمع‌بندی اعضای هیأت مدیره این بود که این تغییر در راس هرم اجرایی شرکت باشد؛ کسی که 4 سال از نزدیک با تمام اتفاقات بورس کالا آشنا است و تسلط کاملی در بازار سرمایه دارد؛ هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ عملی، ضمن اینکه ابزار‌های مالی مبتنی بر اوراق آشنایی کاملی دارند. با در نظر گرفتن تمام این مسائل بود که قرار شد آقای پناهیان مدیر عامل شوند.
- پس شما این مساله را که نیرویی خارج از هیأت مدیره خواستار تغییر اقای هاشمیان بود، رد می‌کنید؟
منظور شما چه نیرویی است؟
- مثلا سازمان بورس و اوراق بهادار!
کاملا. چرا سازمان باید مخالف ادامه فعالیت آقای هاشمیان باشد، ضمن اینکه وی خودش هم تمایلی به ادامه فعالیت نداشت و اگر خاطرتان باشد دوره قبل هم با اصرار هیأت مدیره این مسئولیت را پذیرفتند.
- ... و هیأت مدیره به دنبال این رفت که گزینه‌های جدیدی را بررسی کند. البته برخی اخبار در این زمینه حکایت از آن داشت که 17 تا 18 نفر در این مورد کاندیدا بودند. چه شد که از بین آنها پناهیان انتخاب شد؟
خیر. 17، 18 نفر نبودند، آن روز که این بحث در هیأت مدیره مطرح شد، سؤال اصلی این بود که آیا مدیر عامل تغییر کند یا خیر، کلیه دوستان در این مورد که گزینه‌های جدید را بررسی کنیم، موافق بودند و اعلام کردند که اگر پس از بررسی گزینه‌ای بهتر از هاشمیان نبود این تغییرات لحاظ می‌شود اما در غیر این صورت، آقای هاشمیان گزینه مطلوبی بوده و نیاز به تغییر نیست.
- اما شما که گفتید خود آقای هاشمیان تصمیم به رفتن گرفتند.
بله، این موارد همزمان رخ داد.
- یعنی توافق بر پایان همکاری بود؟
این موارد همزمان رخ داد و براین اساس، گزینه‌های دیگری مورد بررسی قرار گرفت که حتی خود آقای هاشمیان نظرشان بر این بود که بروند.
البته چند گزینه مطرح توسط هیأت مدیره مورد بررسی قرار گرفت که در نهایت دکتر پناهیان انتخاب شد و نکته جالب اینکه‌آقای پناهیان در جلسات اول تا سوم اصلا جزء گزینه‌ها مطرح نبودند و در جلسه آخر وقتی شرایط تصمیم‌گیری سخت شد، دوستان به پناهیان پیشنهاد کردند که به عنوان یک گزینه کاندیدا شود.
- چی شد که آقای پناهیان قبول کردند؟
اعضای هیأت مدیره و خود من عنوان کردیم که شما 2 دوره عضو هیأت مدیره بودید و سوابق شما بسیار کامل است و ایشان با اکراه این مسأله را پذیرفت؛ در واقع نیازی به این پست نداشت.
بعد که این بحث مطرح شد با اصرار دوستان و بعد از رای‌گیری ایشان به دلایل اینکه 1ـ نیروی تخصصی بودند 2ـ سال‌ها در این حوزه کار کردند 3ـ اخلاق و اجتهاد و سلامت دارند 4ـ دارای سوابق خوبی در بورس کالا بود، رای آورد و تمام این موارد در کنار هم وی را گزینه مطلوبی برای این پست مطرح می‌کرد.
پس از این اتفاق ما پیشنهاد خود را به سازمان بورس اعلام کردیم و نماینده سازمان بورس به عنوان عضو ناظر هم موافق بود، چرا که ایشان همه شرایط لازم را داشت و به هیچ وجه اصلا از قبل برنامه‌ریزی نشده بود.
- خود شما یک برهه‌ای از زمان که بین بورس کالا و سازمان بورس شکر آب بود، کاندیدای مدیر عاملی بورس کالا بودید؟
آن مساله جدی نبود و بیشتر یک مانور رسانه‌ای بود.
- با توجه به اینکه هیأت مدیره ابزار اجرایی برنامه‌های خودش را که همان مدیر عامل است، تغییر داده است. چه برنامه‌هایی ر ا برای توسعه و گسترش این بورس در نظر دارید؟
با توجه به موارد یاد شده بورس کالا نیازمند یک اصلاح ساختار اساسی در فعالیت‌هاست و همه دوستان در هیأت مدیره براین مسأله اتفاق نظر دارند، چرا که اصلاح در زیرساختها در بورس کالا ضروری است.
اصلاح حوزه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بحث‌های مربوط به معاملات و بحث گسترش فضای فیزیکی و توسعه آن گام بعدی ماست که باید در مرحله دوم مدنظر باشد.
کنار این مسأله ارتقای کیفی بورس کالا است که به نظر من، اولین و مهمترین آن نیروی انسانی است. به نظر می‌رسد در حال حاضر ترکیب تجربی بورس کالا از ترکیب علمی آن بیشتر باشد و این ترکیب تجربی خیلی خوب است اما کافی نیست.
امروز فضای بازار سرمایه ما به حدی در حال شتاب و توسعه است و درطول 3تا4 سال گذشته انصافا مجموعه سازمان تلاش کرده وکارکنان و مدیران بورس کالا کار کردند اما در این فضای پرشتاب نیازمند آخرین تجربیات علمی و تخصصی هستیم. من تصورم این است که باید زیرساخت بورس کالا را متناسب با شرایط اقتصاد کشور فراهم کنیم.
- هیأت مدیره چه برنامه‌ها و اولویت‌هایی در این زمینه در دست اجرا دارد؟
اولین کاری که در جلسه هیأت مدیران مطرح کردیم و انشاء الله اجرایی می‌شود، تدوین برنامه استراتژی است. بدین معنا که برنامه استراتژی بورس کالا باید به زودی تدوین شود.
البته یکسری کارها انجام شده است اما معتقدم ادبیات حجره‌ای در بورس کالا جای خود را به ادبیات استراتژی بدهد، زیرا این برنامه استراتژی نیاز و الزام کشور است، ما باید برای بورس‌کالا هدف‌گذاری کنیم.
من در پی این هستم که رویکرد بورس کالا را به سمت برنامه استراتژی ببریم، زیرا الزام کنونی بورس کالا این را ایجاب می‌کند. در این دو سال مد نظر داریم که به رویکرد بورس کالا افق برنامه‌ریزی دهیم تا به اهداف خود برسد و بتواند بعد از هر دوره چند ساله عملکرد خود را بر مبنای شاخص خاص ارزیابی کند و به اعتقاد من این مسأله بزرگترین رسالت ما در بورس کالا است.
- فکر نمی‌کنید اگر بورس انرژی شکل بگیرد ضربه‌ای به فعالیت‌های کنونی بورس کالا بزند؟ آیا برای این مساله تدابیری در نظر گرفته‌اید؟
به نظر می‌رسد خیلی نباید نگران این امر باشیم که یکسری اقلام بیاید، زیرا ظرفیت بورس و فضای اقتصادی کشور ما به حدی است که به یک رویکرد خاص نیاز دارد. من فکر می‌کنم ظرفیت در این بورس به حدی زیاد می‌شود که ما نباید نگران گردش کار و عملیات آن در بورس کالا باشیم.
- بحث شکل گیری بورس انرژی از کجا نشأت گرفت و فکر می‌کنید چه آینده‌ای در انتظار این بورس باشد؟
عمدتا انرژی از برق شروع شد و پیرو آن پیشنهاد شد تا ساختار جدیدی در این مورد تعریف شود که جنس کار آن متفاوت باشد و در جلسات شورای عالی بورس در کنار این مسأله ورود نفت و ... هم مطرح شد.
در این مورد این باور وجود داشت که اگر این بورس در یک سطح بالا و بر مبنای جنس و ویژگی خاص خود تعریف شود، مباحث بین‌المللی و رویکرد خارجی را هم می‌تواند داشته باشد و در کنار آن، بورس کالا هم می‌تواند به مفهوم فضای عمومی که در فضای کشور هست به کار خود ادامه دهد.
البته این امکان هم وجود دارد در آینده نه خیلی دور با هم ادغام شوند که در حال حاضر نمی‌توان در مورد آن بحثی کرد؛ به جهت آنکه جنس این کار در مقایسه با بورس کالا متفاوت بود، بنابراین پیشنهاد شد که بورس انرژی را متفاوت ببینیم که ابتدا بحث برق بود و ساختار براساس آن، طراحی و در شورا بر روی آن بحث شد. البته در ادامه مسیر سایر کالا هم می‌توانند مانند نفت خام و انرژی و ... بیایند.
- به عنوان رئیس هیأت مدیره بورس کالای ایران، در مجموع ارزیابی شما از مشکلات و موانع ایجاد شده به خصوص مشکلات بانکی بر سرراه‌اندازی بورس نفت چیست؟
در فاز اول این بورس وجود یکسری مشکلات قابل قبول است اما در فازهای بعدی باز هم راهکارهایی برای حل این مشکلات هست و اینطور نیست که با بن‌بست روبه‌رو باشیم. در تمام این سال ها ما راهکارهای زیادی را تجربه کردیم پس ما نگران مشکلات بانکی نیستیم.ما سالانه 40 میلیارد دلار صادرات غیر نفتی و 60 میلیارد دلار واردات داریم، همه اینها در حال انجام است. پس راهکار هم هست.
- با این رویه چه زمانی به بورسهای جهانی وصل می‌شویم؟
فکر می‌کنم اگر وزیر جدید به این مسأله عنایت ویژه داشته باشد این کار به راحتی امکان‌پذیر است و می‌توانیم در منطقه حرفی برای گفتن داشته باشیم و مشکلی در این مورد نیست، چرا که زیرساخت تشکیل بورس نفت و عرضه نفت خام در کشور هست و فقط باید اراده و عزم در این مسأله عملیاتی شود و بعد این مهم شکل گیرد.
همشهری اقتصاد