آشنایی با شیوه عملی نقد کتاب

پیش از آنکه خواندن کتاب را آغاز کنید، موارد زیر را در نظر بگیرید:

۱- عنوان کتاب: عنوان کتاب چه چیزی را القا می‌کند؟

۲- پیشگفتار: پیشگفتارها همیشه اطلاعات مهمی درباره منظور نویسنده از نوشتن کتاب در اختیار شما می‌گذارند و به شما کمک می‌کنند تا موفقیت احتمالی نویسنده را حدس بزنید.

۳- فهرست مطالب: از نحوه سازماندهی کتاب خبر می‌دهد و به شما کمک می‌کند تا اهداف اصلی نویسنده را دریابید. فهرست مطالب به شما کمک می‌کند تا ببینید نویسنده چطور مطالب خود را از نظر محتوایی، زمانی و غیره طبقه‌بندی و ارائه کرده است.

 متن را بخوانید

 هنگامی که متن کتاب را می‌خوانید، نکات جالب آن را یادداشت کنید و پاراگراف‌های مهم را برای استفاده به صورت نقل قول در مطلبی که خواهید نوشت، ثبت کنید.

 این پرسش‌ها را نیز در ذهن داشته باشید:

۱- حوزه یا ژانر کتاب از چه قرار است؟ آیا نویسنده در آن حوزه و یا ژانر حرکت کرده است؟ (اگر ضرورت دارد آن را با حوزه‌ها و ژانرهای موجود مقایسه کنید)

۲- کتاب از چه زاویه‌ای روایت شده است؟ (راوی کتاب یا همان بحث دیدگاه اول‌ شخص، دانای کل و غیره)

۳- سبک نویسنده چیست؟ رسمی یا غیر رسمی؟ آیا سبک نویسنده مناسب مخاطب مورد نظر اوست؟ اگر کتاب مورد بررسی از نوع ادبی است، نویسنده از کدام ابزارهای ادبی بهره گرفته است؟

۴- آیا مفاهیم به روشنی بیان شده‌اند؟ نظریات  نویسنده چطور پرورش داده شده است؟ چه حوزه‌هایی را پوشش داده و چه حوزه‌هایی را پوشش نداده است؟ این امر به شما کمک می‌کند تا نحوه نوشته شدن کتاب و به عبارت بهتر اقتدار اثر را ارزیابی کنید.

۵- اگر کتاب مورد بررسی شما از نوع داستانی است، درباره مقولاتی چون طرح داستان، شخصیت‌ها، موقعیت‌های مکانی و نحوه ارتباط آنها با مضمون اصلی یادداشت‌ برداری کنید. نویسنده چگونه شخصیت‌هایش را ارائه و ترسیم کرده است؟ شخصیت‌ها چطور پرورش داده شده‌اند؟ (شخصیت‌پردازی) ساختار داستان چگونه است؟

۶- اطلاعات ارائه شده چقدر دقیق و موثق است؟ اطلاعات ارائه شده را با منابع دیگر مقایسه و کنترل کنید.

۷- اگر ضرورت داشته باشد، قطع کتاب، صفحه‌آرایی، نحوه استفاده از حروف، صحافی، نقشه‌ها و جدول‌ها را هم بررسی کنید و ببینید در خدمت درک بیشتر کار هستند یا خیر.

۸- به انتهای کتاب رجوع کنید، آیا نمایه کتاب درست ارائه شده است؟ منابع مورد استفاده چطور است؟ آیا نویسنده از منابع درست بهره گرفته است، از منابع اولیه استفاده کرده است یا از منابع ثانویه؟ از منابع به چه نحو استفاده کرده و آیا برخی از نکات قابل‌ حذف بوده است یا خیر.

 ۹- و بالاخره، اثری که خواندید کاری را به جلو برده و یا به پایان رسانده است؟ آیا به اثر دیگری در این زمینه نیاز نیست؟ کار او را با دیگران مقایسه کنید.

با سایر منابع مشورت کنید

 سعی کنید اطلاعات بیشتری درباره نویسنده، کیفیت کار او، شهرت او، نفوذ او و غیره از منابع گوناگون به دست آورید. هر نوع اطلاعاتی که درباره کتاب مورد بررسی و یا پیرامون نویسنده آن به دست می‌ آورید، برای محرز کردن و یا عدم احراز اقتدار یک نویسنده، مفید خواهد بود. ضمناً اگر از شرایط حاکم بر نوشته شدن اثر (از نظر اجتماعی، سیاسی، فردی و...) و یا از نظریات و تئوری‌های انتقادی (در حیطه ارتباطات، زبان‌شناسی و نقد ادبی) اطلاع داشته باشید، بر غنای نقد شما اضافه خواهد شد. استادان ادبیات و کتابداران می‌ توانند در این زمینه کمک قابل توجهی به شما بکنند.

چارچوب کار داشته باشید

 حالا به یادداشت‌هایی که برداشته‌اید، دوباره نگاه کنید. سعی کنید استنباط ها و برداشت‌هایتان را یکدست کرده و آنها را به عبارت یا عباراتی تبدیل کنید که منظور و نظریه اصلی نقد شما را توصیف کنند. حالا مباحثی را که به نظریه اصلی شما کمک می‌کنند به خدمت بگیرید. این مباحث باید به طرزی منطقی از نظریه اصلی شما حمایت کنند.

پیش‌نویس را بنویسید

 دوباره یادداشت‌هایتان را مرور کنید. با استفاده از چارچوب پیش‌گفته، به پیش بروید و هرجا که لازم است به یادداشت‌هایتان ارجاع بدهید. نقدی که می‌نویسید باید دربردارنده موارد زیر باشد:

۱- اطلاعات اولیه: اطلاعات اولیه، اطلاعات دقیق مربوط به کتاب‌شناختی است؛ یعنی عنوان کامل کتاب، نویسنده، مکان انتشار، ناشر، تاریخ انتشار، چاپ) اول یا دوم و...(تعداد صفحات، نمودارها، نقشه‌ها، قیمت و شماره استاندارد بین‌المللی کتاب یا شابک)

۲- مقدمه: سعی کنید توجه خواننده را با همان اولین جملات خود جلب کنید. مقدمه باید دربردارنده نظریه اصلی شما باشد و وزن و لحن نقد را نشان دهد.

۳- پروراندن بحث: با استفاده از مباحثی که از نظریه اصلی شما حمایت می‌کنند، نقد خود را بپرورانید. در عملکرد نویسنده از توصیف، تبیین و ارزیابی استفاده کنید و نکات مهم خود را به همراه نقل قول از کتاب ارائه کنید.

۴- نتیجه: اگر نظریه اصلی شما مستدل بیان شده باشد، نتیجه به طرزی طبیعی عرضه خواهد شد. می‌توان از یک اظهار نظر پایانی هم استفاده کرد و حتی دوباره نظریه اصلی را تکرار کرد. اما هرگز در این بخش بحث دیگری را باز نکنید.

 پیش‌نویس را بازنویسی کنید

۱- اجازه بدهید بین پیش‌نویس شما و دوباره‌نویسی آن کمی فاصله بیفتد. این کار باعث می‌شود تا نسبت به آنچه به‌ عنوان پیش‌ نویس نوشته‌اید، فاصله ایجاد شود.

۲- پیش‌نویس را به دقت بخوانید و به دنبال روان کردن متن و تقویت انسجام آن باشید.

۳- از جنبه دستوری و املای واژه‌ها، به دقت نقدتان را بررسی کنید.

۴- دوباره به ارجاعات خودتان دقت کنید. آیا ارجاعات شما از نظر پانوشت با اشکالی مواجه نیست؟

 نقد شما آماده انتشار است. هر خواننده‌ای از خواندن یک نقد حرفه‌ای و کارشناسانه لذت خواهد برد. لذتی که شما باعث آن شده‌اید. شما که به غیر از این فکر نمی‌کنید!؟

 پانوشت‌ها:

برای نوشتن این مطلب از منابع زیر استفاده شده است: