در میان مخلوقات، انسان به دلیل توانایی انتخاب از تمام موجودات متمایز است وتا حد زیادی خود او روش زندگی‌اش را بر می‌گزیند و این انتخاب تحت تاثیر استنباط او از دنیای اطراف است. همه انسان‌ها در باره دنیایی که در آن زندگی می‌کنند تفکرات واحساسات متفاوتی دارند.
این تفکرات واحساسات تحت تاثیر باورها وارزش‌های حاکم بر جامعه بوده ودر مجموع سبک زندگی یا شیوه زندگی فرد را تشکیل می‌دهد.
سبک و روش زندگی ازالگو‌های فرهنگی، رفتاری وعادات شکل می‌گیرد که افراد به طور روزمره آنها رادر زندگی فردی واجتماعی خود به کار می‌برند. سبک و روشی که افراد به واسطه کنش‌های اجتماعی متقابل با والدین، دوستان، همسالان، آشنایان ورسانه‌های جمعی دریافت کرده و می‌آموزند.
به عبارتی سبک زندگی شامل فعالیت‌های معمول و روزانه است که شخص آنها رادر زندگی خود به کار می‌گیرد که به نوعی روی سلامت او تاثیر بسیار دارد. در واقع شیوه زندگی نوعی نگرش نسبت به حفظ سلامت انسان است که بسیار اهمیت دارد.
چرا که مسئولیت در برابر خود، مهمترین عامل برای انتخاب شیوه زندگی سالم است و فرد با انتخاب سبک زندگی در واقع برای حفظ و ارتقای سلامتی خود و نیز پیشگیری از بیماری‌ها اقدام می‌کند.
به عبارتی او دست به فعالیت‌هایی از قبیل رعایت رژیم خوراکی مناسب، خواب، استراحت، فعالیت بدنی و ورزش، کنترول وزن، عدم مصرف سیگار،الکل و... می‌زند.
عوامل بسیاری در انتخاب سبک زندگی موثر هستند. عواملی چون؛ آب و هوا، سن، نژاد، جامعه و... عامل جامعه یک عامل حمایتی است که نقش مهم و خاصی دارد، یعنی اگر رفتارها با الگوهای جامعه سازگار باشند به دلیل حمایت‌های اجتماعی قدرت وتاثیرگذاری بیشتری در زندگی افراد دارند.
به همین دلیل باید در جوامع انسانی، رفتارهایی را که درآن بهداشت وسلامتی رعایت و یا باعث بهبودی و حفظ آن می‌شود، انتخاب و مورد تشویق و تبلیغ قرار گیرند. به همان ترتیب باید تلاش کرد تا الگوهای رفتاری زیان باری که باعث بروز بیماری و خدشه در سلامتی افراد می‌شوند را شناسایی کرده و تغییر داد.
بیان الگو وشیوه‌های زندگی بدون در نظر گرفتن تاثیرات فرهنگ، عادات حاکم بر جامعه، موقعیت جغرافیایی وضیعت اقتصادی جامعه ممکن نخواهد بود.چرا که،سبک زندگی افراد متاثر از فرهنگ،نژاد، خانواده، مذهب، آموزش، وضعیت اقتصادی و اجتماعی، اعتقادات وباورهاو... است.
در این میان آموزش مهمترین و موثر‌ترین عامل در تغییر و یا تثبیت، الگوهای رفتاری درست یا غلط است. بنابراین اگر رفتارها والگوهای بهداشتی از کودکی آموخته شده باشند، افراد به سادگی می‌توانند، سبک زندگی درستی را برای خود انتخاب کنند.
خوراک
یکی از الگوهای رفتاری در سبک و روش زندگی "خوراک مردمان" است. خوراک مردمان یک الگوی رفتاری بسیار مهم است که انتخاب غلط آن سلامت افراد را نشانه می‌رود. این رفتار در دراز مدت یا حتی در کوتاه مدت خود را در انواع مختلف بیماری‌ها نشان خواهد داد.
به عبارتی، سلامت یک فرد به نوع ومقدار ماده خوراکی که او هر روز برای خوردن ا نتخاب می‌کند، بستگی دارد. بنابراین رفتارهای صحیح در انتخاب خوراک در هر سن و جنسی که باشید، حرف اول را در سلامتی می‌زند. خوراک مناسب یکی از عوامل مهم وحیاتی در تامین سلامت وبهداشت هر فرد، خانواده وجامعه است. با استفاده از خوراک مناسب جنبش، کارایی، رضایت خاطر ونشاط به زندگی روی آورده وقدرت مبارزه با مشکلات در انسان تقویت می‌شود. علاوه بر آن، این الگوی رفتاری درست از نسلی به نسل دیگر نیز منتقل خواهد شد.
از منظر زیست‌شناسی خوردن خوراک یک فعالیت حیاتی است و تنظیم مقدار، زمان و نحوه مصرف خوراک از زمان تولد تا مرگ ازجنبه‌های اساسی هر فرهنگ به شمار می‌رود. در حالیکه در جوامع مدرن، رفتارهای خوراکی بیشتر مردم دستخوش زمان قرار گرفته است.
این دستخوش نه تنها درانتخاب نوع خوراک، بلکه در زمینه مقدار خوراک، کیفیت، زمان خوردن و نیز همراهی مانند؛ همراهی اعضای یک خانواده در هنگام خوردن خوراک و...تاثیر گذاشته است.
در روزگار معاصردیگر خانواده‌ها، کمتر دور یک سفره یا میز ناهارخوری جمع می‌شوند. دیگر به الگوی رفتاری خوراک و یا آداب خوراک خوردن، اهمیت نمی‌دهند. چرا که دیگر نه وقت و نه حوصله‌ای برای این کاردارند.
از طرفی کیفیت مواد خوراکی نیز با زندگی امروزی متفاوت و ناسازگار است. به عبارتی انسان‌ها به تدریج از مصرف چربی‌ها وقندهای ساده به سمت مصرف نشاسته، چربی‌های مضر و نمک کشیده شده‌اند. با مقایسه رژیم خوراکی جوامع مدرن می‌توان گفت؛ مصرف چربی دو برابربیشتر، نشاسته و فیبر نصف و مقدارنمک ده برابر شده است.
الگوی خوراکی افراد وعادات آنها تاثیر زیادی بر روی دریافت مواد خوراکی دارد. به عبارتی، عادات خوراکی یک نوع رفتار است که نهادینه شدن آن در وجود انسان بستگی به ویژگی‌های فردی، رشد فرهنگی، اجتماعی،اقتصادی و روانی آنها دارد و در همه افراد یک قالب مشخص ندارد.
کشورهای پیشترفته برای حفظ سلامتی افراد جامعه، دارای استاندارد‌های هستند که بر اساس خوراک گروههای سالم جامعه به عنوان راهنما وضع کرده‌اند. یکی از این استاندارد‌ها هرم خوراک است. هرم خوراک بر اهمیت مصرف مقدار متعادل انواع مواد خوراکی بطور روزانه تاکید دارد.
کارشناسان بهداشتی از هرم خوراکی به عنوان راهنما برای تفسیر نیازهای مردم وآموزش آنها بهره می‌گیرند. این نمودار گروههای اصلی خوراک و مورد نیاز بدن فرد را به صورت شماتیک ودر چارچوبی که به آسانی استفاده شود، ارائه می‌کند.
در این نمودار، موادخوراکی براساس خصوصیات مشابه در 6 گروه طبقه بندی شده‌اند. این گرو‌ها شامل؛ نان وغلات، میوه، سبزی، لبنیات، گوشت و گروه متفرقه(روغن، چربی، شیرینی و...)
ورزش و تحرک
از دیگر الگوهای رفتاری مهم زندگی، ورزش وتحرک است.امروزه به ورزش وفعالیت جسمانی نه تنها به عنوان روشی برای گذراندن اوقات فراقت بلکه به عنوان ضرورتی غیر قابل انکار برای سلامت نگاه می‌کنند. فعالیت‌های فیزیکی که عضلات، اسکلات و.. بدن را درگیر کرده و باعث مصرف انرژی و سوخت و ساز بدن می‌شوند، ورزش گفته می‌شود. این فعالیت‌های ورزشی باید منظم و باتوجه به مقدار انرژی مصرفی در هر فرد انتخاب شود.
بهترین روش برای ورزش، چندین نوبت در روز یا هفته است. در هر سن و شرایطی که هستید، می‌توانند از برنامه‌های ورزش منظم سود ببرند. فعالیت فیزیکی نیز دارای هرمی‌است که الگوی مناسبی برای نشان دادن انواع مختلف فعالیت‌ها ونقش هر یک در سلامت فرد است.
هرم تحرک بدنی به خوبی انواع فعالیت‌های بدنی را با نمادهای تصویری نشان می‌دهد فعالیت‌هایی که تاثیر گسترده ووسیع بر سلامت افراد دارد. با توجه به این نمودار، فعالیت‌های مهم در قاعده هرم قرار گرفته است. برای روشن شدن این نمودار را توضیح می‌دهیم. سطح اول که شامل؛ پیاده روی، بالا رفتن از پله به جای آسانسور، کارهای باغبانی و...است. در این سطح بهتر است، فرد روزانه به مدت سی دقیقه این فعالیت‌ها را انجام دهد.
سطح بعدی شامل فعالیت‌های؛ دویدن آهسته و دوچرخه سواری است. سطح سوم نیز ورزش‌هایی برای شکل گیری و انعطاف عضلانی بدن است. ورزش‌هایی چون؛ وزنه برداری، بدن سازی و...درسطح چهارم نیزخواب ونگاه کردن به تلویزیون وکتاب خواندن وفعالیت‌های نشسته دیگر قرار دارد که باید به میزان اعتدال در برنامه زندگی قرار گیرند.
پیشترفت تکنولوژی وماشینی شدن محیط‌های کار، مجالی برای فعالیت‌های بدنی باقی نمی‌گذارد. در نتیجه، فعالیت بدنی در زمان فراغت اهمیت روز افزونی در حفظ سلامتی افراد پیدا می‌کند.
مطالعات علمی نشان می‌دهند که ساکنین جوامع شهری به علت افزایش بی‌تحرکی در معرض خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی هستند وفعالیت بدنی منظم حتی در حد متوسط می‌تواند خطر این نوع بیماری‌ها را کاهش دهد.
خواب و استراحت
نوع خواب واستراحت از دیگر الگوهای سبک زندگی افراد است. سلامت جسمی‌وروانی انسان‌ها به خواب واستراحت کافی بستگی دارد. بدون خواب واستراحت مناسب توانایی تمرکز، تصمیم گیری وشرکت در فعالیت‌های روزانه در حد چشم‌گیری کاهش می‌یابد.
خواب یکی از عوامل مهم وتعیین کننده کیفیت زندگی است. خواب و استراحت یک حالت طبیعی برای کاهش هوشیاری است که طی آن بدن استراحت می‌کند. همچنین خواب از نیازهای اولیه انسان است. چرا که انسان بطور کلی یک سوم عمر خود را در خواب به سر می‌برد و وقتی در حال خواب و استراحت است، معمولا، احساسی سر شار از آرامش و رهایی از اظطراب دارد. او بعد از این استراحت برای فعالیت روزانه آماده می‌شود.
بنابراین، حفظ دوره‌های منظم خواب جهت کسب تندرستی ضروری است. موارد بسیاری چون؛ ترمیم سلولی، راحتی، آرامش واستراحت جسمی‌روانی در خواب شکل می‌گیرد. در واقع، خواب مکانیسمی‌ترمیم کننده است که به بازسازی جسمی‌وروانی انسان کمک می‌کند. اشخاصی که اختلال خواب دارند نه تنها ازخستگی بلکه از مشکل ترمیم سلولی، نقص در حافظه و یادگیری، افزایش استرس، اضطراب وکاهش کیفیت زندگی خود رنج می‌برند.
اختلال در خوابیدن می‌تواند، اثرات زیانباری در بهبودی وسلامتی فرد داشته باشد. البته، عواملی نظیر؛ سن، جنس، شغل، شیوه زندگی، استرس روانی، محرک‌ها و کار می‌تواند بر کمیت وکیفیت خواب تاثیر گذارد.
همچنین، خواب واستراحت کافی، یکی از راه‌های اساسی کاهش فشارهای روانی و استرس انسان عصر حاضر است. افرادی که دچار تنش واسترس هستند، اکثرا از خستگی و بی‌خوابی شکایت دارند. شما می‌توانید با شناسایی عواملی که سبب اختلال در الگوی خوابتان می‌شود، الگوی غیر طبیعی خواب را اصلاح کرد و با بهبودی وضعیت آن، سلامت جسمی‌وروانی خود را تامین وسبک زندگی خود را مطلوب سازید.
نکته آخر و مهم، داشتن الگوی رفتاری درست عاطفی ومعنوی است. این رفتار و عادات صحیح، شامل؛ یاد خدا واعتماد به او در هنگام سختی ومشکلات، دعا، نیایش و...است. یاری جستن از قدرت بی نهایت خداوند، انسان را به اوج رضایت ذهنی، سلامتی روحی و جسمی می‌کشاند.
تنها با رعایت این چند نکته شما می‌توانید الگوی صحیحی برای زندگی خود و خانواده‌تان فراهم کنید. الگوی رفتاری که به شما سلامت، شادی و رضایت به ارمغان می‌اورد.