اتحادیه و تعاونی ناشران و کتابفروشان برای جلوگیری از رانت خواری و سوء استفاده‌های برخی از ناشران، پیشنهاد حذف آن را به معاونت فرهنگی وزارت ارشاد ارائه کرده بودند.
معاونت فرهنگی در خرداد ماه جاری اعلام کرد که این یارانه را قطع می‌کند و بودجه مصوب آن را در قسمت‌های دیگری از بدنه نشر صرف خواهد کرد تا به نفع مخاطب باشد.روشن نبودن سیاست‌های جایگزینی این یارانه از یک سو و کاغذهای یارانه‌ای که با ارز سال قبل خریداری شده است و در تعاونی ناشران، انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان و... وجود دارد از سوی دیگر، سبب ایجاد بحث‌هایی در این زمینه شده است که گزارش زیر تلاش می‌کند در گفت و گو با کارشناسان حوزه نشر، حاصل این بحث‌ها را به دست دهد.
بهمن ماه 85 «جواد آرین منش» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با بخش کتاب خبرگزاری میراث فرهنگی اعلام کرد: «در لایحه بودجه، اعتباری ذیل اعتبارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نظر گرفته شده که با عنوان یارانه کاغذ چاپ و مطبوعات و حمایت از نشر، مبلغ 140 میلیارد و 133 میلیون تومان را در سال آینده در اختیار این وزارتخانه قرار می دهد.»
وی در این گفت و گو از رشد صد درصدی اعتبار یارانه کاغذ در وزارت ارشاد خبر داد و گفت: «این یارانه‌ها به روش‌هایی غیر از واردات کاغذ هزینه خواهند شد. سال آینده اعتباری در اختیار تعاونی‌های وارد کننده کاغذ قرار نخواهد گرفت بلکه این اعتبار باید به شکلی هزینه شود که به سمت مصرف کنندگان هدایت شود.»دکتر «محسن پرویز» معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هجدهم خرداد ماه جاری، در حاشیه برپایی دومین نمایشگاه استانی کتاب خراسان شمالی، به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: «با حذف پرداخت یارانه کاغذ به ناشران کتاب، اشکال مفیدتر و موثرتری برای کمک به کتابخوانان و مصرف کنندگان این کالای فرهنگی اعمال خواهد شد.
صدور کارت‌های الکترونیکی خرید کتاب به جای توزیع بن‌های کاغذی کنونی، یکی از این راهها خواهد بود.»وی همچنین خرید و اهدای کتاب به مراکز مختلف فرهنگی و کتابخانه‌های کشور و تقویت تجهیزات کتابخانه‌های عمومی را از دیگر اقدامات جایگزین طرح توزیع کاغذ یارانه‌ای عنوان کرد اما به همین اندک توضیح بسنده کرد. روشن نبودن اقدامات جایگزین و انبار شدن کاغذهای یارانه‌ای که گفته می‌شود فکری برای توزیع آنها نشده است، سبب بروز اعتراضاتی از سوی ناشران شده است، اما این اعتراضات باعث زیر سوال بردن طرحی نشده است که پیشنهاد دهنده اصلی آن خود ناشران بودند.
«رضا هاشمی‌نژاد» مدیر نشر افق معتقد است که حذف یارانه در کوتاه مدت ممکن است سبب بالا رفتن قیمت کتاب شود و مخاطبان کمتری را جذب کند و از سوی دیگر چون باید سرمایه بیشتری صرف تولید کتاب شود، توان تولید ناشران پایین می‌آید. اما او سود حذف کامل یارانه کاغذ را بیشتر از زیان آن می‌داند و می‌گوید: «حسن بزرگ این کار جلوگیری از سوء استفاده است. یارانه برای کسانی که واقعا قصد حضور حرفه‌ای در صنعت نشر را نداشتند، تبدیل به ابزاری برای کتابسازی شده بود.
آنها به ترفندهای مختلف تلاش می‌کردند از مسیر کار فرار کنند و از طریق کتابسازی و جعل شناسنامه و هزار روش فاسد دیگر، کاغذ یارانه‌ای ارشاد را در بازار آزاد بفروشند بنابراین حذف یارانه برای جلوگیری از کار کسانی که با انگیزه‌هایی غیر از نشر حرفه‌ای به این حوزه وارد شده بودند، راهکار بسیار موثری است. این کار همچنین از فساد اداری که پشت آن غرض‌های شخصی و حزبی وجود دارد، جلوگیری می‌کند.»
ارشد عین‌اللهی سخنگوی تعاونی ناشران نیز درباره پیامدهای حذف یارانه کاغذ می‌گوید: «حذف یارانه کاغذ توسط دولت موجب خواهد شد که به جای دولت، سایر مصرف کنندگان عمده کاغذ و تجار اقدام به وارد کردن کاغذ کنند که این امر خود باعث خواهد شد که بازار کاغذ به صورت رقابتی درآمده و انواع کاغذ وارد کشور شود و عرضه و تقاضا قیمت بازار کاغذ را مشخص خواهد کرد.»تلاش ما بر این بود که نظرات جلال همایی سخنگوی اتحادیه ناشران و کتابفروشان را نیز در این گزارش منعکس کنیم اما علیرغم پیگیری‌های مکرر، موفق به انجام این کار نشدیم.
عدم شفافیت سیاست‌ها
آنچه در موضوع حذف یارانه کاغذ سبب مناقشه می‌شود این است که راهکارهای جایگزین مصرف آن هنوز به روشنی اعلام نشده است.هاشمی‌نژاد می‌گوید: «علاوه بر اینکه تکلیف کاغذهای یارانه ای موجود در تعاونی ناشران، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک، تعاونی ناشران قم و ... هنوز روشن نشده است و معلوم نیست بر طبق چه ضوابطی و به چه ناشرانی اعطا خواهد شد، معاونت فرهنگی شفافیتی در روشن کردن سیاست‌های جایگزین خود نداشته است. این عدم شفافیت را می‌توان در فهرست خرید کتاب به روشنی مشاهده کرد.
در مراجعه به سایت خانه کتاب، با این مساله روبرو می‌شویم که تنها گزارش چند جلسه خرید کتاب برای کتابخانه‌های عمومی منتشر شده که در آن مشخص نشده است چه تعداد کتاب از چه ناشرانی خریداری شده است. بحث این است که وقتی سیاست‌ها شفاف نباشد، آدم به هر چیزی می‌تواند فکر کند. شفاف بودن بخشی از بیمه شدن کار افراد است. شاید آنها بگویند نه، ما خودمان که می‌دانیم سالم هستیم. در جواب باید گفت اما با عدم شفافیت تفکر ناسالمی را در جامعه ترویج می‌کنید.»او برای روشن شدن این مساله مثالی ذکر می‌کند و می‌گوید: «من به عنوان مدیر موسسه، دلیل یک تصمیم گیری را به مدیران ارشد خود خبر نمی‌دهم و آنها را توجیه نمی‌کنم که در راهی که همه داریم با هم کار می‌کنیم، چرا این تصمیم را گرفته‌ام.
این مساله سبب می‌شود که آنها افکار منفی را در ذهن خود بپرورانند که باعث ایجاد یاس و سردی در آنها می‌شود. این مساله در مورد روشن نبودن راهکارهای جایگزین یارانه کاغذ و توزیع کاغذهایی که با ارز سال قبل وجود دارد هم صدق می‌کند.» او می‌گوید: «باید قبل از قطع یارانه کاغذ فکر کردن درباره راهکارهای جایگزین شروع می‌شد، نه اینکه اول آن را قطع کنند و به بازار شوک وارد شود، بعد به فکر درمان آن بیفتند.
مثل پزشکی که عمل جراحی را شروع کرده ولی هنوز سوزن و نخ بخیه را آماده نکرده است!»او ادامه می‌دهد: «بعضی وقت‌ها که ما راجع به چیزی نظر می‌دهیم، برخی مسوولان با حالت نیشخند از عدم اطلاع و توجیه بودن ما حرف می‌زنند. در حالی که این جرمی‌است دو برابر سایر جرم‌ها. آنها باید بگویند این اطلاعات را کجا رسما اعلام کرده اند و در اختیار همه گذاشته اند؟ بی خبر بودن ما که خودمان دست اندرکاران نشریم و ثابت شده که ناشران حرفه ای و در صحنه هستیم، حسن نیست. کجا سمینار و جلسات گروهی برگزار کردند که به جامعه نشر اطلاع داده شود درباره سیاست‌های جایگزین چه راهکارهایی اندیشیده شده؟ این مساله درباره برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلای تهران هم وجود داشت. آیا اگر ارشاد قبل از نمایشگاه کتاب جلسه ای می‌گذاشت و ناشران را توجیه می‌کرد که به چه دلایلی مجبور است نمایشگاه را در مصلی برگزار کند، اصلا کار به آن حجم از مسائل می‌رسید که شاهد آن بودیم؟»
کاغذ یارانه ای چه شد؟!
«محمد رحیم نیا» مدیر شرکت تعاونی انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان و مدیر نشر خانه آفتاب در پاسخ به این سوال که چرا کاغذ یارانه ای موجود در تعاونی توزیع نمی‌شود می‌گوید: «من نمی‌دانم این خبرها چطور درست می‌شود! این کاغذها در حال توزیع است. البته در یک مقطع زمانی به خاطر اینکه تجدید نظرهایی در نحوه توزیع صورت بگیرد، متوقف شده بود ولی درحال حاضر دارد توزیع می‌شود. مشکل عمده هم از سوی ناشرانی است که بدهکارند. چون تصمیم جدی ارشاد این است که به ناشرانی که حتی یک بند کاغذ بدهی دارند، کاغذی داده نشود. اگر مساله بدهی‌ها نبود، کاغذها زودتر از این توزیع می‌شد.»اما ارشد عین اللهی درباره کاغذهای یارانه ای موجود در تعاونی ناشران می گوید: «شرکت تعاونی ناشران تهران از سهمیه ارزی سال 85 (آخرین مرحله ورود کاغذ یارانه ای) مقدار معتنابهی کاغذ وارد کرده که بخشی از آنها هم اکنون وارد کشور شده و در انبار شرکت تعاونی موجود است و مابقی نیز بتدریج وارد خواهد شد.»
وی می افزاید: «از آنجا که کاغذهای وارد شده با سهمیه ارزی دولتی بوده، می بایست ضوابط و شرایط توزیع پس از تنظیم دستورالعمل از سوی وزارت ارشاد به تعاونی ابلاغ شود. بنابراین کاغذهای وارداتی با ضوابط و شرایط جدید ابلاغ شده از سوی آن وزارتخانه توزیع خواهد شد.»
تاثیر بر بازار کاغذ
قطع کاغذ یارانه ای از سوی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذشته از تمامی بحث‌های موجود، در بازار واردات کاغذ تاثیرات مثبتی داشته است. «داود رحمتی» یکی از واردکنندگان کاغذ معتقد است که قطع یارانه کاغذ، علاوه بر تاثیر مثبت در بازار کاغذ، سبب رقابت سالم در عرصه خرید و فروش کاغذ شده است. وی می‌گوید: «در زمانی که کاغذ یارانه ای ارائه می‌شد، فقط یک نوع کاغذ در بازار وجود داشت و همه ناچار بودند از آن استفاده کنند اما حالا از پایین‌ترین قیمت تا بالاترین قیمت در بازار وجود دارد و هر ناشری می‌تواند هر جور کاغذی را که دوست دارد با هر کیفیتی که مایل است استفاده کند و هیچ محدودیتی وجود ندارد.»
روابط عمومی معاونت فرهنگی چه می‌گوید؟
تکمیل بحث‌های مطرح شده در این گزارش و ارائه چشم اندازی از راهکارهای جایگزین یارانه کاغذ، نیازمند پرسش و پاسخ با دکتر محسن پرویز معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود اما روابط عمومی این معاونت اعلام کرد: «آیین نامه پیشنهادی از سوی معاونت فرهنگی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تقدیم شده ولی هنوز هیچ ابلاغی صورت نگرفته است. راهکارها و جهت گیری‌های یارانه کاغذ در این آیین نامه به طور کامل تبیین شده اما تا زمانی که از سوی سازمان مدیریت ابلاغ نشود، نمی‌توانیم به طور کامل درباره آن پاسخگو باشیم.»این روابط عمومی به سئوالی که درباره کاغذهای یارانه‌ای موجود از سوی ما مطرح شده بود نیز پاسخی نداد. این در حالی است که ناشرانی نظیر «نگاه» و «روشنگران و مطالعات زنان» در گفت‌وگوهایی با خبرگزاری مهر، بر احتمال توزیع گزینشی کاغذهای یارانه‌ای موجود در کشور تأکید کرده‌اند.