اگر اينطوري به عذرخواهي نگاه كنيم ديگر برايمان حكم جان‌كندن پيدا نمي‌كندكه حاضر باشيم بميريم و به اشتباهمان اعتراف نكنيم.
دختر كوچولويي مي‌شناسم كه هر وقت مي‌خواهد ته ته پشيماني‌اش را از آتشي كه در خانه سوزانده نشان دهد دستي به كمر مي‌زند و با لحني طلبكارانه به مامانش مي‌گويد: «خب ببخش ديگه.»
راستي چرا اينقدر عذرخواهي‌كردن براي ما سخت است؟ رفتار اين كوچولو اين نكته را به ماگوشزد مي‌كند كه سختي معذرت خواستن ظاهرا سن و سال نمي‌شناسد.
عذرخواهي كردن براي ما سخت است چون احساس مي‌كنيم عذرخواهي يعني اقرار به شكست و اشتباه، عذرخواهي يعني كم آوردن و خلاصه در يك كلام با عرض معذرت يعني غلط كردن.
حالا واقعا اينطور است؟
راستش را بخواهيد هم بله، هم نه.
بله، اگر ناشيانه و نابجا عذرخواهي كنيم و نه؛ اگر عذرخواهي‌مان قشنگ و بجا باشد و اين يعني هنر؛ هنري كه بايد يادش گرفت.
چيزي كه خيلي وقت‌ها مانع از معذرت‌خواهي ما مي‌شود محق دانستن خودمان در مسئله پيش‌آمده است؛ اينكه حق را كاملا به‌خود مي‌دهيم و ديگري را مقصر محض مي‌دانيم؛ اينكه اگر معذرت بخواهيم طرف پررو مي‌شود و... . طبيعي است كه در چنين شرايطي حتي فكر دلجويي هم به ذهنمان خطور نمي‌كند.
اگر خوب دقت كنيم، اينجا هم نحوه نگاه ما به موضوع است كه ما را به اشتباه مي‌كشاند. اگر به‌جاي صحنه جنگ و امتياز‌گيري، زندگي را طور ديگر ببينيم و مثلا اين فرمايش نبي‌اكرم(ص) به يادمان بيايدكه فرمودند: «هر 2 نفر مسلماني كه با هم قهر و دعوا كنند و 3 روز در اين حالت بمانند و آشتي نكنند از دايره اسلام بيرون خواهند رفت و در مقابل، هر كدام كه براي آشتي پيشقدم شود زودتر از ديگري وارد بهشت خواهد شد»؛ آنوقت نه فقط در اين مورد، كه يك دنيا دنيايمان عوض مي‌شود.
يك راه‌حل خوب براي مشكل زيادي خودرا محق ديدن، خود را به جاي ديگري گذاشتن است. اگر يك لحظه خودمان را با تمام توقعاتمان جاي طرف مقابلمان بگذاريم و همانطور رفتار كنيم كه دوست داريم با ما رفتار شود قضيه خيلي فرق خواهد كرد. آن وقت دلجويي كردن برايمان وظيفه مي‌شود نه مصيبت. بعضي اوقات هم مي‌شود كه ترس از پذيرفته نشدن پوزشمان و به‌اصطلاح ضايع‌شدن ما را از عذرخواهي باز مي‌دارد. براي اين موارد مطمئن باشيد احساس خوبي كه از درست عمل كردن و حس انجام تكليفتان پيدا مي‌كنيد آنقدر برايتان ارزش خواهد داشت كه ديگر به اين چيزها فكر نكنيد.اگر عذرخواهي يك هنر است ببينيم چطور بايد آن را ياد گرفت.
انواع عذرخواهي
1- طلبكارانه
جمله‌هاي كلاسيكي مثل «خب چيزي نشده كه حالا... ...» يا «تقصير خودت بود» كه گاهي وقت‌ها خودمان هم به دور و بري‌هايمان گفته‌ايم نمونه‌هايي از اين الگو هستند.
اين شكل از عذرخواهي از انواع رايج معذرت خواستن ماست كه بخش« تقصير من كه نبود»ش خيلي پررنگ‌تر از «ببخشيد»ش به چشم مي‌آيد. ظاهرا ما هم همين را از آن مي‌خواهيم.
2- عاجزانه
بر عكس مورد قبلي كه زورمان مي‌چربيد، شكل ديگري از عذرخواهي كردن هم داريم كه همان الگوي«غلط كردم» معروف خودمان است و از زمان بچگي مقابل يك قدرت مافوق غيرقابل چالش مثل ناظم سختگير مدرسه با آن تركه ادب ترسناكش به‌كار مي‌برديم. اين روزها بعد از منسوخ شدن دوره آن تركه‌ها، اين روش را موقعي كه افسر راهنمايي و رانندگي مچمان را در ورودي خيابان يكطرفه و حين خلاف رفتن مي‌گيرد از خودمان نشان مي‌دهيم بلكه از دم تيغ جريمه‌اش جان سالم به‌در ببريم.
3- شجاعانه
شكل قشنگي هم از عذرخواهي‌كردن داريم كه نه در آن گردن‌كلفتي مي‌كنيم كه بگوييم كم نياورده‌ايم و نه عجز و لابه مي‌كنيم كه قضيه به‌خير بگذرد بلكه منصفانه و به زبان خودماني مي‌گوييم «اينجا رو من اشتباه كردم و مي‌خوام جبران كنم.» در اين مدل معذرت‌خواهي، نه عقل و انصافمان را به‌خاطر غرور و ترس از كم آوردن تعطيل كرده‌ايم و نه به‌خاطر ترس از مجازات، گردن عجز كج كرده‌ايم و اين يعني معذرت‌خواهي از نوع شجاعانه. شجاعت قبول حق و پذيرفتن مسئوليت اشتباهمان به قصد جبران كردن آن؛ چيزي كه همه قلبا به آن احترام مي‌گذارند.
7 نكته كليدي در هنر عذرخواهي
1- سعي كنيم كاري نكنيم كه عذرخواهي بخواهد
اشتباه است كه فكر كنيم عذرخواهي كردن نسخه خوبي است كه دائما بايد پيچيده شود. براي بعضي‌ها اشتباه كردن و معذرت خواستن مثل يك عادت روزانه مي‌شود. دائما اشتباه؛ دائما عذرخواهي.
امام حسين (ع) مي‌فرمايند: از آنچه موجب عذرخواهي مي‌شود بپرهيز، زيرا مؤمن بد نمي‌كند، عذرخواهي هم نمي‌كند ولي منافق هر روز بد مي‌كند و بعد عذرخواهي مي‌كند. (تحف‌العقول، ص 179).
نكته مهمي كه بايد به آن توجه كنيم اين است كه در واقع قبح اشتباه كردن براي افرادي كه به معذرت‌خواهي عادت مي‌كنند شكسته مي‌شود. فرد ابايي از تكرار اشتباهش ندارد و معذرت‌خواهي مثل لق‌لقه زبان در حرف‌هايش تكرار مي‌شود.
پس حواسمان باشد قبل از اينكه به سناريوي قشنگ عذرخواهي‌كردن فكر كنيم، كاري نكنيم كه بخواهيم بابتش عذرخواهي كنيم. از طرف ديگر بعضي اشتباه‌ها معذرت‌بردار هم نيستند؛ مثل جايي كه پاي خسارات جاني يا آبرويي در ميان باشد. اين است كه علاج واقعه قبل از وقوع بايد كرد.
2- جبران كردن، بهترين عذرخواهي است
2 چيز معمولا به طرف مقابل شما در قبال لطمه‌اي كه به او وارد شده آرامش مي‌دهد؛ اول اينكه ببيند شما متوجه اشتباهتان شده‌ايد و حق را به او مي‌دهيد كه اين قضيه حتي ربطي به عمدي و سهوي بودن مسئله هم ندارد. دوم حس كردن پشيماني واقعي در شما و ديدن همت‌تان براي جبران خسارتي كه به‌وجود آمده حتي اگر واقعا امكان آن نباشد. درك وضعيت پيش آمده و پذيرش منصفانه مسئوليت آن؛ حداقل انتظاري است كه فرد مقابل از شما دارد و كاملا هم بجاست. براي اين كار كافي است خود را در موقعيت او قرار دهيد و فكر كنيد اگر شما به جاي او بوديد چه حالي داشتيد؛ اينكه مثل خيلي‌ها بعد از يك اشتباه به اصطلاح 2 قورت و نيم‌مان هم باقي نباشد،؛ نصف حل مشكل است.
3- بدانيم كجا بايد عذرخواهي كنيم و كجا نبايد
اشتباه ديگري كه معمولا افراد بامحبت مي‌كنند، عذرخواهي بابت خطايي است كه نكرده‌اند و معمولا اين كار را موقعي انجام مي‌دهند كه مي‌خواهند دل كسي را كه از آنها رنجيده به‌دست بياورند.
جايي كه خطايي انجام نداده‌ايد، در عوض عذرخواهي بابت گناه نكرده، سعي كنيد با محبت و توضيح ملايم و منطقي موقعيت پيش‌آمده، قضيه را از دل مخاطبتان درآوريد اما اگر لجاجت كرد اصرار نكنيد.
گاهي زمان، خيلي چيزها را حل مي‌كند.
4- براي عذرخواهي وقت‌شناس باشيد
انتخاب شرايط زماني و مكاني مناسب و توجه به وضعيت روحي مخاطب شما در شرايط مختلف،؛ راه را براي انتخاب بهترين موقعيت باز مي‌كند. اگر كسي را كه قصد معذرت‌خواهي از او داريد در شرايط نامناسبي گير بيندازيد، از پيش بايد منتظر خراب‌تر شدن كارها باشيد. شرايط نامناسب روحي- رواني مثل مواقعي كه اعصاب طرف خرد است يا شرايط نامطلوب جسمي مثل زمان‌هاي گرسنگي يا خستگي فرد از بدترين مواقعي هستند كه مي‌شود شانس موفقيت در عذرخواهي را در آنها امتحان كرد. در مقابل انتخاب زيركانه زمان‌هاي خاص مثل اوقات سرحالي و پرنشاطي مخاطب امكان كسب بهترين نتيجه را تا ميزان زيادي افزايش مي‌دهد. در واقع شرايط مثبت موجود در اين موقعيت‌ها به مثبت بودن نتيجه كار كمك مي‌كند. گير دادن به طرف مقابل حتي براي معذرت‌خواهي در شرايطي كه آمادگي‌اش را ندارد اشتباه محض است و غالبا باعث رنجش بيشتر مي‌شود. گاهي در اين شرايط بايد كمي صبر كرد تا آب‌ها از آسياب بيفتد، شخص آرامش خود را باز پيدا كند و حال شما را هم بفهمد.
5- خلاقيت به خرج دهيد
استفاده از شگردهاي خوشايند خصوصا آنهايي كه به‌صورت غيرمنتظره مي‌توان به كارشان برد خيلي وقت‌ها غوغا مي‌كنند. پيدا كردن نامه‌اي زيبا كه در آن حرف دلتان را به همسرتان زده‌ايد و از او دلجويي كرده‌ايد در جايي كه انتظارش را ندارد يا دريافت غيرمنتظره يك هديه يا يك دسته گل از طريق پست در لحظه‌اي كه فكرش را هم نمي‌كنيد با جملاتي صريح و بي‌حاشيه كه در آن از شما عذرخواهي مي‌شود چيزهايي هستند كه بسياري از دل‌ها را نرم مي‌كنند و به زحمت مي‌توان مقابلشان مقاومت كرد.
از طرف ديگر اين روش‌ها راه‌حل هوشمندانه‌اي است براي گفتن حرف‌هايي كه در ملاقات حضوري، از گفتن آنها خجالت مي‌كشيم.
6- منصف و منطقي باشيد
قبول حق، نه كسي را كوچك مي‌كند و نه از اعتبار او مي‌كاهد. در عوض بزرگي شخصيت او را نشان مي‌دهد، خصوصا جايي كه اين پذيرش به ضررش باشد. چرا بايد وقتي نابجا جلوي ماشين كسي مي‌پيچيم 2 تا فحش هم در مقابل اعتراضش به او هديه كنيم. اينطوري كسي بزرگ نمي‌شود، همانطور كه كسي از عذرخواهي بجا هم كوچك نمي‌شود.
صادقانه اعتراف به حقيقت كنيد و ببينيد كه روحتان چطور اوج مي‌گيرد.
7- عذرپذير باشيم
دنيا، دنياي علت و معلول است. بارها شنيده‌ايم از هر دست بدهيم از همان دست مي‌گيريم. پس اگر مي‌خواهيم عذر ما را بپذيرند بايد خود عذرپذير باشيم.
امـام سجاد عليه‌السلام از پدر گراميشان امام حسـين(ع) نقل مي‌كنند كـه فرمودند: «اگر مردي در اين گوشم- اشاره به گوش راست خود كرد- مرا دشنام دهد و در گوش ديگري از من پوزش بخواهد، پوزش او را مي‌پذيرم؛ «إحقاق‌الحق: ۱۱ / ۴۳۱»
و در فرمايش زيباي ديگري فرمودند: «در مجازات خطا كار شتاب مكن و ميان خطا و مجازات، راهي براي عذرخواهي‌اش قرار بده». گل بي‌خار خداست. همه ما در معرض خطا و اشتباه هستيم. اگر كسي واقعا احساس مي‌كند كه اصلا دچار اشتباه نمي‌شود قدرت تشخيص اشتباه را از دست داده. همه اشتباه مي‌كنند ما هم همينطور؛. پس ببخشيم تا عذر ما را هم بپذيرند. «خب پس ببخش ديگه!»