اينجا منظور از عاقبت تحصيلات دانشگاهي، بازار كار آن است. چند نفر از اطرافيان خود را سراغ داريد كه پس از پايان دانشگاه مستقيما وارد بازار شده باشند؟ امروز آمار نشان مي‌دهد نرخ بيكاري در مردان تحصيل كرده 19 و در زنان ۳۳درصد است. اين اعداد گوياي آن است كه بين بازار كار و فارغ‌التحصيلان تناسب دقيقي وجود ندارد و رشته‌هايي در دانشگاهها دانشجو مي‌پذيرند كه بازار كار اشباعي دارند. اما واقعيت اين است كه پيشگيري بهتر از درمان است و لازم است قبل از انتخاب رشته دانشگاهي جداي از ميزان علاقه و شرايط قبولي، نگاهي هم به بازار كار داشته باشيم؛ بازار كاري كه الزاما كارمندي نيست و مي‌تواند زمينه‌هاي مناسب براي كارآفريني علمي را هم داشته باشد. مروري كرده‌‌ايم بر رشته‌هاي دانشگاهي كه براساس آمارهاي رسمي بازار، شرايط كاري مناسبي ندارند؛ امروز به بررسي بعضي رشته‌هاي فني پرداخته‌ايم. با اين توضيح كه هر كس در هر رشته اگر علم و عمل مناسبي داشته باشد، بيكار نمي‌ماند. در واقع رشته‌هاي مورد اشاره، ذاتا عامل بيكاري كسي نيستند!
- صنعت و فرآوري
آمار نرخ بيكاري اين شاخه از رشته‌هاي دانشگاهي كه شامل مهندسي صنايع غذايي، معدن و نفت در گرايش‌هاي مختلف است، نزديك به ۴۰درصد است. در مورد مهندسي علوم و صنايع غذايي كه در ارتباط مستقيم با غذا و كنترل كيفي آن است بايد گفت در حال حاضر تعداد فارغ‌التحصيلان اين رشته‌ها 3برابر نياز بازار است. بنا بر تعريف شغلي اين رشته، هر كارخانه يا كارگاه توليد مواد غذايي به كارشناس اين رشته نياز دارد اما متأسفانه در عمل چنين نيست و هستند كارخانه‌هايي كه براي كاهش هزينه‌ها از اين متخصصين بهره نمي‌گيرند. در رشته مهندسي معدن و نفت با مشكل نبود زيربناي كافي و امكانات براي فعاليت در اين رشته‌ها روبه‌رو هستيم. در اين بين بايد توجه داشت كه اين رشته‌ها شرايط كاري سخت‌تري نسبت به ديگر رشته‌هاي مهندسي دارند، مثلا نياز است كه دانشجويان اين رشته حتي از نظر جسمي توانايي خوبي داشته‌باشند تا بتوانند شرايط كار را تحمل كنند. وجود اين شرايط باعث مي‌شود بسياري از فارغ‌التحصيلان تن به‌كار كردن در شغل‌هاي مرتبط با رشته‌شان ندهند و نهايتا يا بيكار بمانند يا وارد يك كار نا مرتبط با تخصص‌شان شوند. اگر به اين گروه رشته‌ها علاقه‌مند هستيد شايد مهندسي شيمي براي شما گزينه بهتري باشد كه هم بازار كار بهتري دارد و هم شرايط كار در برخي گرايش‌هاي آن مناسب‌تر است.
- كشاورزي
فارغ‌التحصيلان اين رشته هم مانند بسياري ديگر با چمداني از فرضيات تئوري كه در طول تحصيل آموخته‌اند روانه بازار كار مي‌شوند و درهاي بسته را پيش روي خود مي‌بينند. اما علت چيست؟ پاي صحبت دانشجويان اين رشته كه بنشينيم متوجه مي‌شويم كه آنها دروسي مثل مزرعه‌داري را نه در زمين كشاورزي بلكه روي تخته و ديكته‌وار آموخته‌اند. بازخورد اين نوع آموزش يكي از علل آمار بيكاري ۶۰درصدي در اين رشته است. دانشجويان پس از پايان دوره تحصيل در برخورد با مشاغل مرتبط با اين رشته به ميزان ناتواني خود در پياده‌سازي داشته‌هاي تئوري به‌صورت عملي پي مي‌برند و به‌دنبال آن يا بيكار مي‌مانند يا به شغل‌هاي بي‌ارتباط با موضوع تحصيل خود روي مي‌آورند. نكته اينكه، كمبود افراد ماهر در اين زمينه، كشاورزي ما را سنتي و غيراقتصادي نگه مي‌دارد. چند فارغ‌التحصيل رشته‌هاي مرتبط با كشاورزي را سراغ داريد كه به جاي تلاش براي استخدام، با اعتماد به دانش خود مزرعه‌اي هر چند كوچك راه انداخته باشند؟
- علوم كامپيوتر
يكي از رشته‌هايي كه در تمامي گرايش‌ها در عالم كار مهجور مانده گرايش‌هاي مربوط به كامپيوتر است. آمار نشان مي‌دهد كه نرخ بيكاري اين رشته‌هاي تحصيلي حدود 27/2درصد است. توجه كنيد كه منظور از علوم كامپيوتر در اينجا تمامي رشته‌هاي مرتبط با كامپيوتر اعم از مهندسي سخت‌‌افزار، نرم‌افزار، فناوري اطلاعات و فارغ‌التحصيلان رشته علوم كامپيوتر است. متأسفانه دانشجويان با ورود به اين رشته‌ها و گذراندن تحصيلات آكادميك نمي‌توانند ارتباط مستقيمي با بازار كار برقرار كنند زيرا تمام آنچه در طول چند سال تحصيل مي‌آموزند تنها دروسي تئوري است كه اگر خود دنبال يادگيري عملي آن نباشند هرگز نمي‌توانند به نياز بازار كار جواب بدهند. در سال‌هاي اخير با پيشرفت تكنولوژي و كامپيوتر، دانشجويان زيادي جذب اين رشته‌ها شده‌اند، بدون آنكه درنظر بگيرند بازار آن متخصص‌هاي خاصي مي‌خواهد. بسياري از دانش‌آموختگان اين رشته‌ها با وجود داشتن مدرك تحصيلي به داشتن يك مغازه فني كامپيوتر بسنده مي‌كنند، چون يا نيروي ماهر نيستند يا بازار حرفه‌اي، جايي خالي براي پذيرايي آنها ندارد.
- محيط‌زيست
وضعيت بازار كار در اين رشته جالب نيست و تفاوت عمده‌اي كه با رشته‌هاي ديگر گفته‌شده دارد اين است كه حتي به‌عنوان رشته دانشگاهي براي بسياري شناخته شده نيست و افرادي كه در اين رشته تحصيل مي‌كنند احتمالا اين رشته را فقط از روي علاقه زيادشان به محيط زيست انتخاب كرده‌اند. اغلب كارشناسان فارغ‌التحصيل در اين رشته به اميد به‌دست آوردن يك موقعيت شغلي سعي مي‌كنند تا مقاطع كارشناسي‌ارشد و دكتري پيش بروند. يك دانشجوي محيط‌زيست كه سال آخر را مي‌گذراند مي‌گويد: «فكرش را بكنيد پروژه‌هاي زيادي وجود دارند كه مثلا براي ساختن يك جاده بين شهري كه از دل كوه و طبيعت مي‌گذرد و قطعا پوشش گياهي و جانوري خاص خود را دارد، از مهندس‌هاي عمران در كار بهره بگيرند اما در كادر خود كمتر پيش مي‌آيد كه از متخصص محيط‌زيست براي جمع‌آوري اطلاعات محيطي و تحقيق و بررسي در اين حوزه استفاده كنند. نتيجه شروع چنين پروژه‌‌اي ممكن است احداث يك جاده باشد اما به‌طور حتم آسيب جدي‌اي به اكوسيستم آن منطقه وارد مي‌كند». اين مثالي از نگراني فارغ‌التحصيلان اين رشته براي محيط‌زيست و آينده شغلي خودشان است.
- شيلات و جنگلداري
يكي از ركوردهاي بيكاري جامعه تحصيل كرده مربوط به رشته شيلات است. اين در حالي است كه با توجه به موقعيت جغرافيايي كشور امكان صيد به‌صورت قانوني وجود دارد، علاوه بر آن آبگيرها و رودخانه‌هاي متعددي هم وجود دارد كه براي پرورش آبزيان مناسب هستند. با وجود اين، بازار كار براي جذب فارغ‌التحصيلان اين رشته آماده نيست. در واقع آينده شغلي براي كساني حتمي است كه زمينه خوداشتغالي را فراهم كنند.
رشته جنگلداري هم كه از گرايش‌هاي مهندسي منابع طبيعي است با بحران بيكاري مواجه است. در اين رشته، دانشجويان علوم و روش‌هايي را مي‌آموزند كه در ارتباط با موضوعاتي مانند بهره‌‌برداري از توليدات جنگل و احيا و توسعه مناطق جنگلي است. نكته اينكه به‌دليل موقعيت مكاني‌اي كه اين مشاغل دارند بسياري از افراد ترجيح مي‌دهند شغل‌هاي ديگر را در محل زندگي خودشان انتخاب كنند هرچند با رشته تحصيلي‌شان منافات داشته‌باشد!
- آينده را بنگريد و برايش تلاش كنيد!
اگر هنوز رشته‌اي را براي ادامه تحصيل انتخاب نكرده‌ايد و منتظر نتايج كنكور مانده‌ايد بهتر است دست به‌كار شويد. رشته‌هاي مورد علاقه‌تان را به‌ترتيب بنويسيد و در مورد آنها به‌طور كامل تحقيق كنيد. پيشنهاد ما اين است كه به جست‌وجو در اينترنت اكتفا نكنيد. در بين اطرافيان‌تان با كساني كه در رشته مورد نظر شما تحصيل كرده‌اند و حالا به‌كار در اين زمينه مشغول هستند مشورت كنيد. آينده شغلي را جزو المان‌هاي مهم انتخاب رشته درنظر بگيريد زيرا به شما براي ادامه انگيزه مي‌دهد. حتي در مورد سطح درآمد در رشته‌هاي مختلف آگاهي كسب و سپس براي انتخاب اقدام كنيد. اگر هم در ميانه راه هستيد و در مورد بازار كاري رشته خود نكات منفي‌اي شنيده‌ايد، نااميد نشويد، بلكه به‌دنبال راهكار بگرديد؛ مثلا اگر در حال تحصيل در رشته مهندسي نرم‌افزار هستيد و متوجه شده‌ايد كه آموزه‌هاي دانشگاه براي ورود به بازار كار كافي نيست، در كلاس‌هاي آموزشي يادگيري زبان‌هاي پر‌كاربرد برنامه‌نويسي ثبت‌نام و خود را براي گرفتن پروژه‌هاي مختلف آماده كنيد يا براي مثال اگر رشته تحصيلي شما شيلات است و سرمايه چنداني هم نداريد مي‌توانيد از تسهيلاتي كه برخي از بانك‌ها در اختيار توليدكنندگان مي‌گذارند بهره ببريد و با وامي كه مي‌گيريد مثلا براي پرورش ماهي‌هاي زينتي كه سختي كمتري نسبت به ديگر آبزيان دارد، اقدام كنيد. در مورد رشته‌هايي مثل جنگلداري هم اگر گوش به زنگ باشيد مي‌توانيد شغل مورد نظر خود را به‌دست آوريد؛ چنان كه سازمان منابع طبيعي در مواقعي فراخوان‌هايي را براي جذب نيروي كار منتشر مي‌كند و شما با آگاهي از آن مي‌توانيد شغل مورد نظر خود را بيابيد. ضمن اينكه هميشه مي‌شود از دانسته‌ها و تجربه‌هاي رشته دانشگاهي در زمينه‌هاي ديگر استفاده كرد. يك فارغ‌التحصيل جنگلداري با كمي مطالعه، آموزش و تجربه اندوزي بيشتر، به راحتي مي‌تواند يك مزرعه‌دار يا كارشناس كشاورزي حرفه‌اي باشد. يا يك فارغ‌التحصيل شيلات كه توانايي كار تحقيقاتي دارد، مي‌تواند وارد كار تحقيق و توليد محتوا در زمينه علم شود. شايد بايد ديدگاه‌مان را نسبت به بازاركار تغيير دهيم، بازار كار به سادگي و دسته‌بندي رشته‌هاي دانشگاهي نيست.