در کلمات گوهربار و نیز زندگی مشترک علی(ع) با فاطمه(س) می‌توان عمق منزلت زن را دریافت.
زن موجودی ظریف، با احساس و عاطفه قوی است که خداوند متعال او را آفرید تا بخشی از بار رسالت تعلیم و تربیت جامعه را بر دوش گیرد ودر مسیر کمال گام بردارد. خداوند زن را که مظهر جمال الهی است، آفرید و او را مایه آرامش و سکون همسر قرار داد، تا خانه و خانواده را در سایه عطوفت و رحمت خود بیاراید. چرا که رحمت و مودت، مایه بقای زندگی است.
جایگاه زن از دیدگاه حضرت علی(ع)
به دلیل ارزش و جایگاهی که اسلام برای زن قائل است، سفارش‌های بسیاری در زمینه تکریم، محبت و احترام به زن بیان شده است. دین اسلام، زن را از جایگاه زن بودنش مورد تقدیر قرار می‌دهد.
علی(ع) در این باره به نقل از پیامبر می‌فرماید: «احترام بانوان را پاس نمی‌دارد، مگر کسی که بزرگوار و کریم است و به ایشان اهانت نمی‌نماید مگر کسی که پست و فرومایه است.» (نهج‌الفصاحه؛ علائی رحمانی، فاطمه، به نقل از کتاب زن از دیدگاه نهج‌البلاغه) آن حضرت در جایی دیگر، مقام مادری را مورد تقدیس و ستایش قرار می‌دهدو می‌فرماید: اگر فرزند در حق مادر محبت کند، نمی‌تواند یک روز بارداری وی را جبران کند.
در جامعه عرب قبل از اسلام، مردم برای زنان و دختران ارزشی قائل نبودند و اگر کسی دارای فرزند دختر می‌شد، او را زنده به‌گور می‌کردند. اما بعد از ظهور اسلام با تلاش‌های پیامبر(ص)، تحولی بزرگ درباره زنان صورت گرفت و نگرش‌های جدیدی در جامعه به‌وجود آمد که زن را مورد تکریم و احترام قرار می‌داد. رسول گرامی اسلام(ص) هر گاه فاطمه(س) دختر گرامی‌اش را می‌دید، او را بسیار گرامی می‌داشت و پیشانی دخترش را می‌بوسید، اصولاً احترام و نکوداشت مقام زن در سیره و گفتار اهل بیت رسول خدا(ص) جلوه‌ای شاخص دارد، چنانکه علی(ع) می‌فرماید: «دختر حسنه است و پسر نعمت، حسنه ثواب دارد، ولی از نعمت حساب می‌کشند (درباره چگونگی استفاده از آن سؤال می‌کنند) «(مستدرک، ابواب الاولاد، باب5، خ6)» و باز آن حضرت می‌فرماید: «کسی که دختری دارد، یاری، برکت و آمرزش خدا، شامل حال او می‌شود.» (همان)
یکی از مسائل مورد توجه بزرگان دین اسلام، دور نگهداشتن زنان از تهدیدها و آسیب‌های روحی و جسمی است. هم اینک در عصر ما، بی‌توجهی به این مسئله، بسیاری از زنان را قربانی ناملایمات اخلاقی و جنسی نموده است. «آنتونی گیدنز» جامعه‌شناس غربی، آزار جنسیت زنان را پدیده‌ای معمول در غرب دانسته است. به گفته او، آزار جنسی، زنان شاغل حقوق‌بگیر را نگران ساخته است.
خانم یوهان ریدلی ،خبرنگار انگلیسی درباره خشونت نسبت به زنان در آمریکا می‌گوید: هر روز تعدادی از زنان، قربانی خشونت شوهران یا دوستانشان می‌شوند و به قتل می‌رسند. آمار این تلفات بعد از 11 سپتامبر بسیار افزایش یافته است. در جامعه‌ای چون آمریکا شاید عجیب باشد، اما واقعیت این است که زنان، همچنان آماج خشونت هستند، به فساد اخلاقی وادار می‌شوند و یا مورد سوء استفاده‌های گوناگون قرار می‌گیرند.
علی(ع) برای حفظ شخصیت زن و جلوگیری از آسیب‌های جسمی و روحی وی، به مواردی اشاره می‌کند. از نگاه آن حضرت، زن می‌تواند با حفظ حریم خود، در جامعه حضور یابد و در فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شرکت کند و مانع تعدی بیگانگان شود. علی(ع) به زنان توصیه می‌کند هنگامی که برای تحقق مسئولیت‌های اجتماعی، در اجتماع و محافل عمومی حضور می‌یابند، حریم و پوشش مناسب داشته باشند. در این صورت، او در برخوردهای اجتماعی از مصونیت لازم برخوردار می‌شود.
حیا و پاکدامنی اگر چه برای هر فردی نیکو و زیبنده است، اما برای بانوان نیکوتر و لازم‌تر است.
لذا می‌بینیم که امام علی(ع) در حکمت 474 نهج‌البلاغه می‌فرماید: «پاداش مجاهد شهید در راه خدا، بزرگتر از پاداش فرد پاکدامن نیست که قدرت بر گناه دارد و آلوده نمی‌شود. همانا انسان پاکدامن، فرشته‌ای‌از فرشته‌های خداوند است.» امروزه زنان بسیاری در اقصی نقاط جهان، منزلت و حریم انسانی خود را به خوبی پاس می‌دارند.
نادیا دختر ارشد یک خانواده انگلیسی – آسیایی است که در رشته پزشکی مشغول به تحصیل است. وی پوشش اسلامی را برای خود انتخاب کرده و می‌گوید: «من به عنوان یک زن، به حیا و پاکدامنی پایبندم. رعایت حجاب و عفاف، مرا از آسیب‌هایی که در اجتماع با آن روبه‌رو هستم، مصون می‌دارد.» نادیا با چهره‌ای مصمم و آرام می‌گوید: «افتخار می‌کنم که الگوهای زندگیم، فاطمه (س) و علی(ع) هستند.» (واتسون، هلن، ترجمه بحرانی، مرتضی)
حضرت علی(ع) 3 خصلت متانت، احتیاط و حسابگری را از ویژگی‌های مهم زن مسلمان می‌داند. از سخن آن حضرت چنین استنباط می‌شود که زنان باید در مراودات اجتماعی، متانت و در عین حال قاطعیت داشته باشند. این کار برای جلوگیری از تعدی مردان بیمار دل، به آنها مفید است.
آن حضرت همچنین یادآور می‌شود که زنان باید در مراودات اجتماعی، محتاط، دانا و زیرک باشند تا مورد طمع و سوءاستفاده قرار نگیرند و جامعه به چشم کالایی مصرفی به آنها نگاه نکند. علی(ع)، ویژگی دیگر زن مسلمان را، حسابگری بیان می‌کند. آن حضرت به زنان حسابگر ارج می‌نهد و متذکر می‌شود که زنان حسابگر و دقیق، از مال و آبروی همسر خویش مراقبت می‌کنند. بنابراین اگر یک زن به 3 صفت متانت، حسابگری و احتیاط مزین باشد، به راحتی و آزادی می‌تواند در خانه و اجتماع، گام‌های سازنده و موثری بردارد.
جایگاه زن در خانواده
ازدواج و تشکیل خانواده، نیاز و ضرورتی است که در سایه آن، انسان‌ها می‌توانند به رشد و تعالی برسند. بدون شک، ارتباط بین اعضای خانواده، مهم و در سطح اجتماعی تاثیرگذار است. امروزه شاهدیم که صاحب‌نظران غربی از فروپاشی نهاد خانواده و روند رو به رشد خانواده‌های تک والدی احساس خطر می‌کنند و در صدد یافتن راه‌حل‌هایی مناسب برای کاستن از پیامدهای این مسئله هستند.
آدام بورسوا نویسنده و محقق مسائل اجتماعی در ایالت ایلی نویز آمریکا می‌گوید: براساس تحقیقات انجام شده، خانواده‌های امروزی که بدون ازدواج به‌وجود می‌آیند، منبع قوی برای شکل‌دهی تربیت فرزندان ندارند و نمی‌توانند وجدان اخلاقی کودک را به خوبی شکل دهند. این خانواده‌ها رو به متلاشی شدن و اضمحلال هستند. امروز 32 درصد از بچه‌ها، نامشروع به دنیا می‌آیند، در حالی که در سال 1970، این تعداد 11 درصد بود. لذا وضعیت بسیار نگران‌کننده است. (بورسوا، آدام، «افول اخلاقی آمریکا» ص 11)
دین اسلام برای خانواده اهمیت محوری قائل است. زنان و مردان هر یک در سیستم اجتماعی، دینی و تربیتی خانواده، وظیفه و نقشی کلیدی برعهده دارند. نقش مهم زن مسلمان در خانواده، تدبیر امور داخلی خانواده و نظارت مسئولانه برای کانون پرمهر است. علی(ع) به این نقش اشاره می‌کند و می‌فرماید: «والمراه راعیته علی بیت زوجها و هی مسئوله»/ «زن ناظر و مسئول امور خانه و همسرش است.» (شاملی، عباسعلی، فصلنامه کتاب زنان شماره 11)
او با نظارت صحیح خود در خانواده، می‌تواند فضای صمیمانه و تفاهم‌آمیزی را ایجاد کند و زمینه یک زندگی سالم، با نشاط و موفقیت‌آمیز را فراهم سازد. علی(ع) تمام سعی خویش را به‌کار می‌بست تا مردان جامعه، جایگاه ارزشمند زنان را درک کنند و بدانند که همسر و اعضای خانواده، بیش از هر چیز به مهر و محبت نیاز دارندو هیچ‌گونه خشونت و بی‌حرمتی شایسته آنان نیست.
آن حضرت می‌فرمود: «مردی که همسرش را بیازارد، نماز و هیچ کار خیری از او نزد خداوند پذیرفته نیست و نخستین کسی است که وارد آتش می‌شود.» (وسائل، ابواب احکام الاولاد، باب 7خ1)
علی(ع) همچنین می‌فرماید: «هر که به اهل (خانواده) خود بدی کند، از او امید احسانی نسبت به دیگران نمی‌رود.» (ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه،ج12، ص163)
به عبارت دیگر، چنین فردی در مسئولیت‌های اجتماعی و حتی در اداره زندگی فردی، از شایستگی‌های لازم برخوردار نیست. به دلیل عاطفی بودن زن، مرد باید در شکست‌ها و ناکامی‌ها، تکیه‌گاه محکم او باشد و در عین حال، لازم است در پرتو مهر و عطوفت زن نیز مرد به آرامش و تعالی برسد.
بسیاری از گرفتاری‌های خانوادگی به مسائلی مربوط می‌شود که از سوی یکی از زوجین به دیگری تحمیل می‌شود.گاه نیز برخی اختلافات خانوادگی به مسائل جزئی و کم‌اهمیت یا به درخواست‌های غیرمنطقی زن یا شوهر بر می‌گردد. امام علی(ع)، خواسته‌های غیرمنطقی زن و شوهر از هم را برای زندگی مشترک، آسیب‌زا می‌داند و از زنان و مردان می‌خواهد که در زندگی، به هم مودت بورزند، چیزی را به یکدیگر تحمیل نکنند زمینه رنجش هم را فراهم ننمایند.
آن حضرت، 9 سال با همسرش فاطمه (س) با صفا و صمیمیت تمام زندگی کرد و وقتی از او درباره زندگی مشترکشان سؤال شد، فرمود: «خدا را گواه می‌گیرم که در هیچ موردی فاطمه (س) را به خشم نیاوردم و به او هیچ کاری را تحمیل نکردم. فاطمه(س) نیز چنین بود که در هیچ موردی خشم مرا برنیانگیخت و در هیچ امری از من سرکشی نکرد.» (شملی، عباسعلی به نقل از فصلنامه کتاب زنان شماره 11)
از آنجا که هدف اصلی پیوند ازدواج و تشکیل خانواده، رسیدن به آرامش جسم و روان و تداوم نسل است، باید معیارهای انتخاب همسر به گونه‌ای باشد که ایجاد یک خانواده پایدار را تضمین کند. علی(ع) در موارد مختلف معیارهای انتخاب همسر نیکو را بیان فرموده است. یکی از این معیارها، هم کفو بودن زن و مرد است. یعنی زن و مرد، هم شأن و همتای یکدیگر باشند، زبان و منطق هم را بفهمند و در بعد اعتقادی و فکری به یکدیگر نزدیک باشند و همدیگر را کامل کنند. چنانکه علی(ع) می‌فرماید:« مومن هم کفو مومن است.» (همان)
در جایی می‌گوید: «هر مردی همسنگ و همترازش را از بین زنان برگزیند، زن هم درگزینش همسر، مردی را انتخاب کند که همسنگ او باشد.» (مرحوم المقوم، وفات الصدیقه، ص23) از نظر اسلام، هم شأن بودن زن و شوهر، دین، فرهنگ، شخصیت و اخلاق و برخی خصوصیات جسمی را شامل می‌شود. در این رابطه، ویژگی‌های ظاهری چون سن و هوش و سایر عوامل فردی نیز می‌تواند از معیارهای انتخاب همسر باشد.
به این ترتیب، مناسب است زنان و مردان در آستانه ازدواج، برای پیشگیری از مشکلات آینده، به ویژگی‌ها و شرایط یکدیگر توجه داشته باشند و همسری را برگزینند که از نظر صفات کلی به آنها نزدیک باشد. در مجموع با انتخاب درست و همچنین تفاهم و گذشت و شکیبایی می‌توان محیطی آرام، سالم و سرشار از موفقیت را برای همسر و فرزندان مهیا نمود.
منابع:
1 – نهج‌البلاغه
2 – گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی گیدنز
3 – علائی رحمانی، فاطمه، زن ازدیدگاه نهج‌البلاغه، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، زمستان 1369
4 - واتسون، هلن، ترجمه بحرانی، مرتضی، «زنان و حجاب» فصلنامه کتاب زنان شماره 20
5 - شاملی، عباسعلی، «منزلت زن در اندیشه والای امیرالمومنین(ع)» فصلنامه کتاب زنان شماره 11
6 – نهج الفصاحه
7 – بورسوا، آدام «افول اخلاقی آمریکا» ماهنامه سیاحت غرب، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، سال دوم، شماره هفدهم، آذر 1383.