به گزارش ستاد خبري شهر كتاب، فائزه مردانی، استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه بولونیای ایتالیا، که مترجم شعرهای فروغ به زبان ایتالیایی است، مهمان نشست هفتگی شهر کتاب بود تا درباره ترجمه ایتالیایی شعرهای فروغ و سهراب سخن بگوید.
فائزه مردانی گفت: وقتی در ایتالیا به تحصیل در رشته شرق‌شناسی پرداختم، متوجه شدم ایتالیایی‌ها هیچ شناختی از ادبیات معاصر ایران ندارند. همین باعث شد به شعر معاصر بپردازم و بکوشم بخش‌هایی از ادبیات معاصر را به ایتالیایی‌ها بشناسانم. هم در فوق‌لیسانس و هم در دکتری شعر معاصر را موضوع پژوهش قرار دادم و برای محدود کردن دایره کار، روی پنج شاعر مهم مکتب نیمایی متمرکز شدم. در روند بررسی‌ها، با استادان راهنمای ایتالیایی متوجه شدیم شعرهای فروغ به‌طرز خاصی در زبان ایتالیایی دارای انعطاف است.
انعطاف‌پذیری شعرها در زبان ایتالیایی باعث شد به فکر ترجمه شعرهایی از فروغ بیفتم. بین ساختار زبانی و محتوای شعر فروغ هماهنگی زیادی هست.
استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه بولونیای ایتالیا افزود: پس از نوشتن پایان‌نامه‌ها، در ایتالیا به همایشی با عنوان زنان شاعر دعوت شدم و وقتی فروغ را معرفی کردم، دیدم چقدر مخاطبان ایتالیایی جذب شعرهایش شده‌اند. مشاهده این وضعیت سبب شد به فکر انتشار ترجمه شعرهای فروغ بیفتم. سرانجام در ۲۰۰۹ کتابی که دربردارنده ترجمه ایتالیایی شعرهای دو دفتر «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» بود منتشر شد. در مقدمه هم توضیح مفصلی در مورد فروغ آوردم و در انتها نیز برگردان چند نمونه از نامه‌های او را. بعد از انتشار این کتاب، در ایتالیا توجه محافل ادبی به شعر فروغ جلب شد و همین وضعیت باعث شد به جست‌وجوی ریشه‌های این مقبولیت بپردازم.
مترجم شعرهای فروغ به ایتالیایی ویژگی‌های اصلی شعر فروغ را چنین برشمرد: نخست، عامل زبان. زبان فروغ روان، ساده و دور از تکلف‌ها و شگردهای معمول است و از این رو به‌راحتی می‌تواند لباس زبان‌های دیگر را به تن کند. خط نامرئی عجیبی کلمه‌های او را به هم وصل می‌کند. نحوه چینش کلمه‌های فروغ حس یا اتفاق را به خواننده منتقل می‌کند. روایی بودن شعرها، ترجمه‌پذیرشان می‌کند. دوم: زن بودن. همان‌طور که در ایران هم زن بودن فروغ از عوامل اهمیت اوست، مخاطب اروپایی هم که می‌خواهد آسیا و خاورمیانه را بشناسد، می‌بیند دختری جوان در بیش از پنجاه سال پیش شعرهایی نوشته که این شعرها می‌توانند با دنیای امروز ارتباط برقرار کنند. خلاقیت و شجاعت فروغ در فضای مردمحور بیش از پنج دهه قبل بروز یافته و او توانسته به هویت زنانه خود وفادار بماند. سوم: محتوا.
محتوای فروغ طوری است که شعرش را بی‌مرز می‌کند. عجیب است که زنی به این جوانی در آن دوره تاریخی به چنان آگاهی‌ای رسیده که می‌تواند مرزهای ادبی، فرهنگی و جغرافیایی را درنوردد و به جهان‌نگری‌ای برسد که بعد از گذشت بیش از نیم سده، نو و اثرگذار باشد. محور شعر فروغ انسان و جوهر انسانی است. جهان‌نگری او به طرزی غریب و غریزی جهانی است.
او بدون پشتوانه‌های مطالعاتی خاص، راوی بحران‌های هویت انسان معاصر است. فروغ به از خود بیگانگی و گمگشتگی انسان امروز وقوف دارد و در این زمینه به شهود و آگاهی رسیده است. وی در آن زمان فرصت آشنایی با دیدگاه‌های فلسفی را نداشته است و پایه جهان‌بینی‌اش نه تئوری‌ها، که تجربه و غریزه است. خلاقیت او مستقیم از فلسفه بهره نگرفته، بلکه حساسیت و خلاقیت با درونش عجین بوده است.
وی با اشاره به این‌که شعرهای سهراب سپهری را ناهید نوروزی به ایتالیایی برگردانده است، خاطر نشان کرد: جهان‌بینی و جهان‌شمولی مذکور را در شعر سپهری هم می‌بینیم. او نیز شعر روایی می‌نویسد و از مرزهای تاریخی، فرهنگی، اعتقادی و جغرافیایی گذر می‌کند. زبان سپهری سلیس و روان است و از این رو لذت‌بخش. سپهری بارها به کشورهای دیگر جهان سفر می‌کند و با زیر و بم فرهنگ‌ها آشنا می‌شود. شعر او متعهد نیست، بلکه از روان انسان، عشق، حقیقت، طبیعت و دینی که دربرگیرنده همه تفکرات دینی گذشته است سخن می‌گوید. محتوای متافیزیکی شعر سهراب خیلی راحت به خواننده غیرایرانی منتقل می‌شود؛ زیرا متافیزیک او فراگیر است و همه مردم جهان می‌توانند خود را در آن بیابند. عامل دیگر نقاشی است. او نقاش بزرگی است که با کلمه‌ها هم تصویرسازی می‌کند. تصویر و نقاشی از اولین عوامل جذب ذهن‌ها است.
مردانی به قیاس شعر فروغ با سه زن شاعر ایتالیایی نیز پرداخت و گفت: متوجه شدم که ویژگی‌های اصلی شعر فروغ را در شعرهای سه شاعر زن ایتالیایی می‌شود دید. این‌ها از نظر تاریخی با فروغ معاصر نیستند، اما همانندی‌های عجیبی بین‌شان هست. آن‌ها نیز از گمگشتگی، تنهایی و فقدان پشتیبان حرف می‌زنند که همین‌ها باعث دگردیسی هویتی می‌شوند.
وی در پایان به خواندن نمونه‌هایی از برگردان ایتالیایی شعرهای فروغ و سهراب و چند نمونه از شعر شاعران معاصر ایتالیا پرداخت.
علی‌اصغر محمدخانی در آغاز نشست به روابط دیرینه فرهنگی ایران و ایتالیا اشاره کرد و گفت: این دو کشور در طول چند سده به عنوان دو نمونه برجسته از تمدن و فرهنگ شرق و غرب، با یکدیگر روابط معنوی نزدیکی داشته‌اند. سابقه مطالعات ایرانی در ایتالیا به نیمه دوم سده پانزدهم میلادی، هم‌زمان با آغاز دوره صفویه بازمی‌گردد.
محمدخانی افزود: در حال حاضر بخش‌های ایران‌شناسی و زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های رم، ونیز، بولونیا، ناپل، تورین و... فعال است و آثار ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی به زبان ایتالیایی ترجمه و منتشر می‌شود. در چند سال اخیر علاوه بر انتشار ترجمه شعرهای فرخزاد و سپهری به زبان ایتالیایی، بیش از ده اثر از رمان‌های ایرانی هم به ایتالیایی ترجمه و منتشر شده است.
وی با اشاره به این‌که ایتالیا سال آینده مهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران خواهد بود، خاطرنشان کرد: در طول سال آینده مرکز فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب، در ایران و شهرهای مختلف ایتالیا برنامه‌هایی را برنامه‌هایی برای معرفی و تحلیل آثار ادبی دو کشور برگزار خواهد کرد تا حضور ایتالیا در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شناخت بیشتری همراه باشد.