غارهاي ايران چنان تخريب شده‌اند كه حتي كارشناسان غار و غارشناسي نيز قادر به نام بردن تمامي غارهاي در حال تخريب ايران نيستند و تنها چند نمونه از تخريب‌ها را در اختيار همشهري گذاشته‌اند.
معدنكاوي گسترده، بهره‌برداري بي‌رويه آب از غارها و گردشگري بي‌ضابطه در سال‌هاي اخير دو عامل اصلي تخريب و مرگ غارهاي ايران هستند. جواد نظامدوست رئيس سابق هيأت مديره غار و غارشناسي ايرانيان و كارشناس غارهاي ايران به همشهري گفته است كه زماني مي‌گفتيم غارها دور از دسترس هستند و پاي انسان و توسعه گردشگري هنوز به آنها نرسيده است اما حالا با چشمان پراشك مي‌گوييم حال غارهاي ايران خوب نيست و غارهاي كشور در دسترس تخريب‌گران قرار گرفته است.
همين چندي پيش غار جهنم در بشرويه خراسان‌جنوبي با هدف بهره‌برداري معدن از صفحه زمين حذف شد. اين غار 23سال پيش كشف شده بود و تصاوير و عكس‌هاي موجود از آن غواصي را نشان مي‌دهد كه در حوضچه آن در حال غواصي است. با وجود فروكش كردن سفره‌هاي آب زيرزميني در غار جهنم اما اين غار تا همين 5ماه پيش كه كارشناسان غار و غارشناسي براي سركشي به آن رفته بودند داراي حوضچه نيم متري از آب بود و گزارش آن نيز تهيه و ارائه شد تا آنكه معدنكاو پيروز شد و بهره‌برداري معدني از آن صورت گرفت و به‌طور كلي تخريب شد.
13غار ايران نيز در اختيار بخش خصوصي، دولتي و نيمه دولتي براي بهره‌برداري گردشگري است كه كارشناسان غار و غارشناسي ايران معتقدند فاتحه آنها براي هميشه خوانده شده است. از ميان اين غارها نيز تنها غار عليصدر توانسته است از محل فروش بليت هزينه غار را تأمين كند.
غار نخجير در استان مركزي، غار قوري قلعه كرمانشاه، غار عليصدر همدان با آنكه متولي دولتي دارند و به‌شدت تخريب شده‌اند. غار رودافشان بدون متولي مانده است و سالانه 150كيلو زباله از اين غار خارج مي‌شود. كابل‌كشي و سيم كشي غار را هم جمع‌آوري كرده‌اند. غار گل زرد در جاده پلور، غار آبي دانيال كه آب اين غار مورد مصرف روستاييان است و اين سال‌ها به‌دليل آنكه گردشگران با لباس در داخل آب‌هاي آن شنا مي‌كنند چنان آلوده شده كه سلامت روستاييان را نيز تهديد كرده است و موجب انتقال قارچ‌هاي پوستي شده است. هزاران گردشگر هر سال از اين غار بازديد مي‌كنند و مرگ آن‌را سرعت بخشيدند.
غار نمكدان قشم يكي از نادرترين و طولاني‌ترين غار نمكي جهان، غار قلايچي از زيباترين و كهن‌ترين غارهاي ايران با يكصدمتر چاه فرود و 5هزار متر نقشه برداري ازجمله غارهاي نيازمند حفاظت فوري هستند به اين غارها بايد طبقات زيرين غار كتله‌خور با 20كيلومتر طول نقشه برداري شده كه عنوان طولاني‌ترين غار طبقاتي خاورميانه را بخود اختصاص داده است نيز غار نباتي يزد، چهارمين تالار بزرگ زيرزميني جهان در غار دوسر يزد، دومين چاه غار يك تكه جهان در غار پراو در كرمانشاه با عمق 560متر، غار امير، غار ركورددار جوجار در كرمانشاه و غار قلا كه به لحاظ برخورداري از عمق زياد داراي اهميت است، اضافه كرد.
- كميته منفعل حفاظت از غارهاي ايران
آيين‌نامه جديد حفاظت از غارهاي كشور كه تدوين آن دو سال به طول انجاميد، غارهاي ايران را به 4گروه غارهاي با حفاظت بالا كه به غارهاي داراي درجه قرمز شناخته مي‌شوند و هيچ بازديد كننده‌اي حق ورود به آنها را ندارد.غارهاي درجه 2حفاظت شده كه حق ورود و خروج نيز ندارند،. غارهاي درجه 3كه ورود گردشگر به آنها آزاد است و غارهاي درجه 4كه مي‌توان از آنها به‌عنوان پناهگاه پدافند غيرعامل نيز استفاده كرد تقسيم كرده است.
اگرچه اين آيين‌نامه تدوين شده است اما مرجع اصلي حفاظت از غارهاي ايران كميته ملي غارشناسي ايران به رياست سازمان حفاظت محيط‌زيست كشور است كه 11وزارتخانه و دو انجمن خصوصي و نيمه دولتي در آن عضويت دارند. 33سال از تشكيل كارگروه كميته ملي غارشناسي كشور مي‌گذرد اما به گفته متخصصين غار و غارشناسي ايران در تمام اين سال‌ها اين كميته حتي 33جلسه مفيد نيز براي حفاظت از غارهاي كشور برگزار نكرده است. نبود حمايت لازم از اين كميته ملي و قديمي بودن دستورالعمل‌هاي اين كميته به همراه برگزار نشدن جلسات آن، نقش اين كميته را چنان نمايشي كرده است كه كميته ملي غارشناسي ايران را به‌عنوان يك كميته منفعل در حفاظت از غارهاي كشور مي‌شناسند. تنها اقدام حمايتي اين كميته از غارهاي كشور در 33سال گذشته تدوين آيين‌نامه شناسايي و طبقه بندي و درجه بندي حفاظتي غارهاي ايران در دو سال قبل بود كه به استان‌هاي كشور ابلاغ شد و هنوز نتيجه فعاليت‌هاي انجام شده در درجه بندي غارهاي كشور مشخص نشده است.
دكتر فرخ توكلي نماينده سازمان نقشه برداري كشور زير مجموعه سازمان مديريت و برنامه‌ريزي در كميته ملي غارشناسي كه رياست آن برعهده سازمان حفاظت محيط‌زيست است در گفت‌وگو با همشهري منفعل بودن اين كميته را در حفاظت از غارهاي كشور تأييد مي‌كند و مي‌گويد: خيلي وقت است جلسه كميته ملي غارشناسي كشور برگزار نشده و ما نيز بارها از سازمان حفاظت محيط‌زيست خواسته‌ايم كه جلسات اين كميته را برگزار كند ولي متأسفانه سازمان حفاظت محيط‌زيست توجه لازم را ندارد. به گفته او اكنون فرماندارها و استاندارها در استان‌هاي مختلف كشور درخصوص غارها تصميم‌گيري مي‌كنند و از اين غارها استفاده گردشگري مي‌كنند و غارها را تخريب كرده‌اند.
وي افزود: برخي غارهاي كشور را تبديل به رستوران مي‌كنند و نهشته‌هاي طبيعي داخل غارها كه بعضا حتي 30هزار سال قدمت دارند را تخريب و داخل غار را بتن ريزي مي‌كنند. چندين بار نيز از غارهاي در حال تخريب كشور بازديد كرده و به اين روند اعتراض كرده‌ايم. ولي متأسفانه عملا هيچ‌كس به حرف كميته ملي غارشناسي كشور گوش نمي‌كند.
او در پاسخ به اينكه آيا برگزار نشدن جلسات كميته ملي غارشناسي كشور را با سازمان برنامه مديريت و برنامه‌ريزي كشور مطرح كرده است و پاسخ اين سازمان چه بوده است؟ گفت: مسئولين سازمان نقشه برداري كشور و هم مسئولين سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور مي‌گويند كه سازمان حفاظت محيط‌زيست بايد به وضعيت غارهاي كشور رسيدگي كند كه سازمان حفاظت محيط‌زيست نيز درگير كارهاي مختلف است و عملا خروجي لازم را در مورد حفاظت از غارهاي ايران نداشته است.
نهادهاي حفاظتي ديگر از غارهاي ايران، كميته غارنوردي فدراسيون كوهنوردي وابسته به وزارت ورزش و جوانان، كميته غارشناسي وزارت نيرو و پس از آن كميته ملي طبيعت‌گردي در معاونت گردشگري سازمان ميراث فرهنگي است كه به اعتقاد جواد نظام دوست رئيس يابق انجمن غار و غارشناسي ايرانيان هيچ‌كدام از آنها تاكنون فعاليتي براي حفاظت از غارهاي كشور نداشته و تنها كاري كه كرده‌اند نشستن و افسوس خوردن براي وضعيت غارهاي كشور است.
جواد نظامدوست به همشهري مي‌گويد: متأسفانه مدتي است كه مسئولين استاني كشور به غارها به‌عنوان يك بنگاه اقتصادي يا كارآفريني نگاه مي‌كنند و بلافاصله با يافتن يك غار در حوزه مسئوليتي خود سريع به فكر توريستي كردن غار مي‌افتند درحالي‌كه توريستي شدن غارها تنها يكي از 10مورد كاربري‌هايي است كه در سطح جهان براي غارها تعريف شده است.
او با اشاره به جلسه يكماه گذشته رئيس اتحاديه جهاني غارها با نمايندگان 27كشور ازجمله نمايندگان ايران كه در عمان برگزار شد گفت: نمايندگان كشورهاي جهان براي حفاظت از غارها در موضوع تبديل شدن آنها به مكان‌هاي توريستي در حال بررسي اين موضوع هستند كه چگونه مي‌توانند گردشگري را وارد غارهاي جهان كنند كه كمترين آسيب را به غارها برساند و آسيبي به معابر ورودي و زندگي جانوري داخل غارها وارد نكنند. در ايران اما در غار نخجير اتفاقي به سليقه مديران اجرايي استاني افتاده است كه به بهانه تردد ساده مسافران و گردشگران تونل 800متري در غار ايجاد مي‌شود تا گردشگران از يك در به غار وارد شوند و از در ديگر خارج شوند. مسئولين اين اقدام حتي فرق بين غار و پاساژ اداري را نيز نمي‌دانند و فكر مي‌كنند اين غار ملك شخصي‌شان است. درحالي‌كه با برداشت هر لايه از خاك غار يك برگ از تاريخ زمين‌شناسي ديرين ايران از بين مي‌رود.
به گفته نظامدوست، غارهاي عليصدر، نخجير و قوري قلعه غارهايي هستند كه بهره‌برداري بدون برنامه‌ريزي از آب آنها باعث خشك شدن و مرگ ناخواسته غارها شده است. معدنكاوي هم معضل و بيماري ديگري است كه مدتي است گريبان غارهاي كشور را گرفته است. عدم‌هماهنگي بين سازماني و دادن مجوزهاي بدون بررسي باعث شده است كه مجوز برداشت معادن به افرادي داده شود كه حريم غارها را رعايت نمي‌كنند درست مانند اتفاقي كه در غار دژ اسپهبد خورشيد افتاد. يك ميدان تير در نزديكي اين غار قرار دارد و برداشت از معدن شن نزديك غار نيز موجب تخريب آن شده است. غار جهنم در بشرويه طبس نيز اينگونه از بين رفت و با فعاليت معدني از صفحه روزگار محو شد.
- زدوبند واگذاري و مرگ سريع غارهاي ايران
رئيس سابق انجمن غار و غارشناسي ايرانيان در ادامه بهره‌برداري گردشگري از غارهاي كشور را يكي ديگر از دلايل مرگ غارهاي ايران خواند و گفت: آنقدر شركت‌هاي اقماري درست شده و كه متوجه نمي‌شويم چه‌كسي از كدام غار در حال بهره‌برداري است و وظيفه كارگروه ملي غارشناسي اين است كه به اين موضوعات ورود كند و ببيند چه‌كسي از غار عليصدر بهره‌برداري مي‌كند يا بهره بردار اصلي غار كتله خور زنجان كه ظاهرا در اختيار شركت هميار زنگان است كيست؟
اين غار در اختيار شوراي شهر زنجان است و اخيرا نيز استانداري زنجان ورود كرد و غار كتله خور را به مزايده گذاشت، برنده اين مزايده نيز اداره ميراث فرهنگي استان زنجان بود. ميراث فرهنگي استان زنجان نيز پول‌هاي حاصل از فروش بليت را به شركت هميار زنگان مي‌دهد. يا غار عليصدر كه مي‌گفتند خصوصي است ظاهرا متعلق به عليصدر است ولي ببينيد اعضاي هيأت مديره آنچه كساني هستند. يا ببينيد مديران غار نخجير كه ظاهرا در اختيار بخش خصوصي است چه كساني هستند؟ غار رودافشان را نيز اداره ميراث فرهنگي استان به شوراي ده روستاي رودافشان داد و از آنجا كه آنها با نحوه نگهداري و حفاظت و كسب درآمد از غار آشنا نبودند اين واگذاري دو سال بيشتر طول نكشيد و تمامي كابل‌ها و سيم‌هاي موجود در اين غار را كندند و بردند. به گفته او، در واگذاري غارهاي ايران زد و بندهاي زيادي صورت مي‌گيرد و اين غارها به ظاهر به بخش خصوصي داده مي‌شوند اما در حقيقت در اختيار مديران دولتي هستند.
جواد نظامدوست رئيس سابق انجمن غار و غارشناسي ايرانيان تأكيد مي‌كند: ورودي برخي غارها بايد براساس قوانين بين‌المللي مسدود و ورود و خروج به آنها كنترل شود. چون با ورود بي‌رويه به غارها مقدار زيادي باكتري و ميكروب به داخل غار منتقل مي‌شود كه باكتري‌هاي خوابيده را بيدار مي‌كند و اكوسيستم غار را در خطر قرار مي‌دهد و از سوي ديگر باكتري‌هاي بي‌ضرر داخل غار نيز به بيرون منتقل مي‌شوند و تبديل به باكتري‌هاي مضر خواهند شد. هيج كجاي دنيا نيز مانند ايران غارها اينگونه بي‌صاحب اداره نمي‌شوند.