نشانه‌شناسی يعني شناسايي نشانه‌هايي كه دلالت بر چيزي به غير از خود دارند و در حوزه‌هاي مختلف شكل‌هاي متفاوتي دارند. دكتر سيدمحسن رضوي، متخصص خون، کم‌خونی و سرطان است.
با او درباره نشانه‌هايي در خون گفت‌وگو كرديم كه خبر از بيماري‌هاي پنهان داخلي، عصبي و... دارد.
- آيا خون مي‌تواند به عنوان يك پيام‌رسان خبرهاي مختلف درباره بدن به پزشك بدهد؟
خون داراي دو عنصر جامد و مايع است. بخش مايع خون، آينه بدن است و بخش عمده‌ی بیماری‌ها را دربر مي‌گيرد.
بخش جامد خون شامل گلبول‌های قرمز است كه برخي بیماری‌هاي خوني از طريق تعداد موجود اين گلبول‌ها در بدن تشخيص داده می‌شود.
بیماری‌هایی مثل کم‌خونی، فقر آهن، كمبود اسیدفولیک و... از اين طريق قابل شناسايي است. بخش مايع خون، پلاسما، كه حاوي آب، پروتئین، مولكول انعقاد خون است، سيستم دفاعي بدن و هورمون‌هاست.
اختلالات سيستم ايمني، عفونت‌های بدن و برخي از سرطان‌ها با بررسي پلاسما شناسايي می‌شود.
- آيا همه‌ی بیماری‌ها در خون داراي نشانه دارند؟
هميشه این‌گونه نيست. بیماری‌هاي مختلفي وجود دارد كه نشانه‌ای در خون ندارد يا اين‌كه تكنولوژي نتوانسته آن بيماري را در خون تشخيص دهد؛ اما بیماری‌هاي بسياري داراي نشانه‌هایی در خون هستند.
اين بیماری‌ها اعم از ايدز، هپاتيت و مشكلات سيستم عصبي از طريق خون شناسايي می‌شود كه البته پزشك متخصص با توجه به ظن خود، دستور آزمايش خون مي‌دهد.
- مشكلات عصبي هم از طريق خون قابل شناسايي است؟
عفونت‌های سيستم عصبي و برخي بیماری‌هاي التهابي و عفوني سيستم عصبي در خون نشان داده می‌شود؛ اما به‌طور كامل و صددرصد قابل‌تشخيص نيست، زيرا بايد بيماري وجود داشته باشد و ايجاد علائم كند تا تشخيص به‌موقع صورت گيرد.
برخي مواقع بعضي از بیماری‌ها علائم نزديك به هم دارد. مثلاً خستگي می‌تواند ناشي از يك مسئله غیرجسمي مانند مشكلات روحي تا مشكلات چون سرطان‌هاي مخفي باشد.
- عنوان كرديد در خون نشانه‌های زيادي براي تشخيص بيماري می‌تواند وجود داشته باشد؛ نحوه تشخيص بیماری‌هاي مختلف از طريق خون به چه صورت است؟
وقتي در فرد علامت خاصي ناشي از بيماري ديده شود بايد به پزشك مراجعه كند؛ پزشك متخصص با ديدن علائم باليني، آزمايشات مختلفي خوني می‌دهد و در نهايت ممكن است بیماری‌هایی كه علت مغز استخوان داشته باشد، آزمايش مغز استخوان انجام شود يا با استفاده از دريافت خون‌های محيطي مشكل موردنظر تشخيص داده شود.
- آيا انواع سرطان‌ها از طريق خون قابل شناسايي است؟
بخش زيادي از بیماری‌ها از طريق پلاسما قابل تشخيص هستند. برخي آزمايشات ایمنی‌شناسی وجود دارد كه نزديك 200 نوع از 250 نوع سرطان قابل شناسايي مي‌كند.
براين‌اساس با مطالعه‌ی خون بسياري از سرطان‌ها قابل شناسايي خواهد بود. به‌عنوان مثال روده‌ی بزرگ ماده‌ای به نام CEA را در خون ترشح می‌کند كه با آزمايش متوجه سرطان روده مي‌شويم.
همچنين برخي از اختلالات عفوني سبب می‌شود گلبول‌های سفيد افزايش بيابد و از طريق علائم باليني و مقدار گلبول سفيد، پزشك متخصص متوجه عفونت خواهد شد.
شایع‌ترین بيماري قابل‌شناسايي از طريق، فقر آهن است كه عموماً زناني كه بارداري مكرر داشته يا عادت‌ماهانه با فاصله‌ی كم دارند به اين بيماري دچار می‌شوند و با خوردن قرص آهن درمان خواهند شد.
البته بیماری‌هاي خوني در اكثر موارد قابل درمان خواهد بود؛ نيمي از سرطان‌هاي خون مزمن است و تنها برخي سرطان‌هاي حاد علاجي ندارد
امروزه برخي بیماری‌ها با عمل پيوند مغز استخوان بهبود می‌یابد و تنها پنج درصد بیماری‌هاي بشري لاعلاج است، اما زماني كار بيمار سخت می‌شود كه مريض برخي بیماری‌هاي ديگري در بدن داشته باشد.
- شما فرموديد بیماری‌هاي مزمن خوني بيش از بیماری‌هاي حاد رايج است؛ چگونه اين مطلب قابل توجيه است؟
بيماري در بدن موجود زنده داراي سيكل خاصي است كه پس از طي سيكل خاص خود را نشان می‌دهد و فرد با يك حركت كوچك و يا با مراجعه دير هنگام ممكن است فوت كند، اما اين بیماری‌ها تنها مربوط به خون نمی‌شود و در برخي موارد مانند نارسایی‌های قلبي نيز وجود دارد.
بعضي افراد دير به پزشك مراجعه می‌کنند و پیگیری‌های بيماري خود را انجام نمی‌دهند، يا آن‌كه زمان مناسبي مراجعه كرده و پزشك به مريض می‌گوید كه خوب می‌شود و عمر طبيعي خود را خواهد داشت؛ اما فراموش نكنيم كه ما با آمار زندگي می‌کنیم.
- مقوله‌اي به‌نام تعويض خون وجود دارد؟ كه در برخي بیماری‌ها به كار برده می‌شود؛ به چه منظور خون بيمار تعويض می‌شود؟
اصطلاح تعويض خون غلط است، بلكه بايد بگوييم تعويض پلاسما؛ كه اين امر در نوزادان بيشتر انجام می‌شود.
در روش تعویض پلاسمای خون، آنتی‌بادی‌های مسئول بیماری از پلاسما جداشده سپس به‌جای آن پلاسماهای مصنوعی که از پروتئین و نمک ساخته شده وارد رگ‌های بیمار می‌گردد.
كه اين كار بيشتر در برخي بیماری‌هاي كليوي انجام می‌شود. جالب آن است كه بيماران با اين كار در برخي موارد بهبودي حاصل می‌کند.
- با توجه به اين‌كه خيلي از بیماری‌ها در خون داراي نشانه هستند؛ آيا می‌توان از بيماري‌هاي سرطان با آزمايش خون پيشگيري كرد؟
در حال حاضر اين امر در مرحله‌ی تحقيقاتي قرار دارد؛ زيرا قبل از آن‌كه سلول سرطاني پخش شود از طريق گردش خون موادي را رها می‌کند.
ممكن است در آينده هنگامي كه خون مقداري از سلول‌های سرطاني را حمل می‌کند، تكنولوژي بتواند آن را تشخيص دهد و بسيار زودتر از آن چيزي كه تصور می‌کنیم بتوان سرطان را كنترل يا از بروز آن پيشگيري كرد.
اين نكته اميدي براي آينده خواهد بود؛ اما برخي سرطان‌ها مانند پروستات در تست‌های غربالگري خيلي زود قابل تشخيص و درمان خواهد بود.
- آيا كيفيت خون در افراد مختلف تفاوت دارد؟
به‌طورکلی دقت داشته باشيد وقتي خوني از فردي گرفته می‌شود بسته به اين‌كه از كدام قسمت بدن دريافت شود، خون غليظ يا رقيق نشان داده می‌شود.
هنگام نمونه‌گیری نمی‌توان تشخيص داد خون افراد چه كيفيتي دارد بلكه بايد با بررسي خون متوجه كيفيت آن شد.
بعضي تست‌هاي غربالگري در اهداي خون وجود دارد كه پس از بررسي از ميزان مشكل موجود می‌توان متوجه شد؛ اما ممكن است برخي از خون‌شناسان ماهر با ديدن خون افراد کم‌خونی يا غلظت آن را متوجه شوند كه اين امر به‌ندرت درست تشخيص داده می‌شود.
در تفكر قديمي اين نكته وجود داشت كه از روي خون می‌توان به بیماری‌هاي مختلف پي برد؛ اما فراموش نكنيد پیش‌بینی‌هایی كه از روي خون انجام می‌شود بيشتر شبيه رمالي است و هیچ‌وجه، جنبه علمي ندارد.
در این‌گونه موارد تشخيص داده می‌شد كه فردي افسرده است يا اينك مزاج بدي دارد. اين مسائل در زمان ابوعلي‌سينا بسيار عنوان می‌شد كه در آن زمان از هر ده پیش‌بینی يكي درست بود.
- آيا می‌توان با ديدن رنگ پوست و يا ساير عوامل ظاهري به مشكل خاصي در آن پي برد؟
مشكلات محدودي را می‌توان از روي ظاهر افراد متوجه شد. به‌عنوان مثال برخي از کم‌خونی‌ها سبب می‌شود زبان شبيه گوشت لخت شود و يا كساني كه مشكل انعقاد خون دارند در زير پوست خود کبودی‌های ناشي از خونريزي زير پوستي ببينند.
اما آن‌قدر تكنولوژي متحول شده است كه نيازي به تشخيص بيماري از ظاهر افراد وجود ندارد.
پزشكان براساس معاينات برخي احتمالات را بررسي می‌کنند و طبق آن آزمايش مورد نظر ارائه می‌شود. در گذشته دانش بشر محدود بوده و قصد داشته از روي ظاهر افراد بيماري خاصي را پیش‌بینی كنند.
امروزه نيازي به پیش‌بینی وجود ندارد، زيرا تكنولوژي جديد مشكلات بسياري را حل كرده است.
- با بروز چه اختلالاتي در ظاهر، زنگ خطر بيماري و اختلال‌هاي خوني به صدا در مي‌آيد؟
به‌طور كلي در هر اختلالي كه بيش از پنج روز ماندگاري داشته باشد، نگران‌كننده است و بايد فورا به پزشك متخصص مراجعه كرد.
منبع:همشهري‌تندرستي