مهم نیست چند سال دارید وبه چه کاری مشغول هستید، آسمان زیبای شب که درعین سادگی تصویر بی نظیری از خالق زیبای خود می‌دهد،شما را با هرشرایطی که دارید،محو تماشای خود می‌کند. چه در کودکی که همیشه آرزو داشتیم بدانیم چند ستاره در آسمان است، چه درجوانی که همیشه آرزو داریم به اعماق آسمان سفر کنیم وچه در سالهای بعد که لابد آرزو می کنیم کاش بیشتر درمورد آسمان می دانستیم، همواره این شفق نیلگون با ما بوده است. چه به یادش باشیم وچه فراموشش کنیم، او همواره دست سخاوت خود را سایه بان ما می‌کند. برای من زیباترین تصویر از آسمان، این است که او را چون خوان نعمت و رحمت خداوند می دانم، ماه را قرص نانی بر بسترش وستارگان را انسانهایی که از این خوان نعمت ارتزاق می کنند. دراین میان هستند کسانی که از دیدگاه علم آسمان را شناخته وبه آن پرداخته اند وسعی می کنند با زبانی ساده ودر قالب فعالیت های متفاوت آنرا به کسانی که علاقمندند، بشناسانند.
اگر به نجوم به عنوان یک علم علاقه ویژه ای داشته باشید، حتماً نام شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران را شنیده اید.امروز به سراغ این نهاد غیردولتی رفتیم تابه عنوان یک عضو فعال در انجمن نجوم ایران آنرا بهتر بشناسیم. دکتر محمود وصالی سرپرست شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران است.
دکتر محمود وصالی، دکترای فیزیک خود را از دانشگاه صنعتی شریف اخد کرده و اکنون عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی و مدیر گروه پژوهشی ترویج علم در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور است. علاوه براین وی جزء مؤسسین مجله نجوم وچند سالی هم سردبیر آن بوده است. درحال حاضر سردبیر مجله دانشگر است که یک مجله علمی-همگانی، می‌باشد. وی هم اکنون سرپرست شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران و عضو هیئت مدیره انجمن نجوم ایران است.
- شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران را معرفی می‌کنید؟
شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران زیرمجموعه انجمن نجوم ایران است.این شاخه در سال 1380 به طور رسمی و مستقیماً زیر نظر انجمن نجوم ایران شروع به کار کرد، درواقع شکل‌گیری آن به صورت مستقل مأموریتی بود که انجمن نجوم ایران به مجله نجوم داده بود. پیش از آن باتوجه به حجم زیاد کارها وخارج بودن آن از حیطه مأموریت ها و اهداف مجله نجوم، تصمیم بر این شد که تشکلی وابسته به انجمن نجوم ایران وبا عنوان شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران تأسیس شود.در تابستان سال 1380 یک گردهمائی از منجمان آماتور کشور و علاقمندان نجوم در سعادت شهر استان فارس برگزار کردیم،که همین جرقه ایجاد شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران شد. بسیاری از فعالیت ها و زمینه های همکاری افراد که اکنون در شاخه آماتوری هستند، قبلاً در مجله نجوم انجام و شکل گرفته بود. البته هنوز هم جلسات شاخه در محل مجله نجوم برگزار می شود.به هرحال شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران،فعالیت های آماتوری نجوم کشور باهدف کمک به رشد، ارتقاء و بهبود فعالیتها را ساماندهی،سازماندهی و هماهنگ می‌کند.
- قلمرو فعالیت های شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران درچه حد است و مخاطبان این فعالیت ها چه محدوده سنی دارند؟
فعالیت‌های آماتوری نجوم ایران محدوده سنی ندارد. به گونه‌ای که ما الان در شاخه یک بچه دبستانی داریم که کار با شاخه آماتوری را از همان دوران دبستان آغاز کرده. بنابر این هیچ محدوده سنی وجود ندارد. درمورد فعالیت‌های شاخه، باتوجه به وضعیت نجوم آماتوری در کشور و رشد فعالیتها وگستردگی امور، این شاخه هم سعی می‌کند فعالیت‌هایش را مشخص‌تر کرده و یک نقش ملی ایفا کند. مثلاً گروه‌های نجوم محلی، محدوده فعالیت‌هایشان درهمان حوزه محلی خودشان است. انجمن نجوم ایران یک انجمن غیردولتی و یک NGO است که مجموعه فعالیت‌های نجوم کشور را هماهنگ می‌کند واین امکان برایش وجود دارد که بتواند امکاناتی را در حد ملی برای افراد فراهم کند. بنابراین نقش شاخه آماتوری بیشتر یک نقش ملی است که تلاش دارد به انجمن ها وگروه های نجومی کل کشور کمک کند تا بتواند از امکانات بیشتری استفاده نمایند.مطمئناً در این زمینه ایده های زیادی وجود دارد که ما هنوز به آنها نرسیده ایم.از طرفی باید به این مسئله هم توجه داشته باشیم که علم در جهان معاصر ما،جزئی از فرهنگ بشری محسوب می شود و وقتی می گوییم یک کشور علمی است و کار علمی انجام می دهد،به این معناست که در این کشور یک اجتماع علمی به وجود آمده.وارد بحث اجتماع علمی نمی شوم،فقط اشاره می کنم بنا به پژوهش هایی که جامعه شناسان علم در کشور انجام داده اند،ما هنوز در کشورمان یک اجتماع علمی نداریم.می توانیم به اینصورت درنظر بگیریم که مجموعه فعالیت ها علمی که در کشور انجام می شود،حتی اگر دستاوردهای بزرگی هم داشته باشد که باعث غرور و افتخار هر ایرانی است،مشخص نیست که آیا بر اساس یک نوع اجتماع علمی صورت می گیرد ویا فعالیت های منفردی است که افراد یا نهادهای ذیربط انجام می دهند.اگر ما بتوانیم شاخه آماتوری را به نهادی تبدیل کنیم که دست کم در حوزه نجوم آماتوری موفق شویم یک چنین اجتماع علمی را به وجود بیاوریم،این دستاورد بسیار بزرگی برای کشور است.
- آیا آماتور بودن به معنای ناوارد بودن است؟
سؤال بسیار خوبی کردید.متأسفانه لفظ آماتور همواره به معنی ناوارد بکار می رود،اما در واقعیت اصلاً اینطور نیست.به طور کلی آماتور به کسی می گوییم که از کارش انتفاع مالی نمی برد،یعنی شغل اصلی او نیست.درعین حال ما منجمان آماتور بسیار برجسته ای در جهان داریم که کارهای علمی بزرگی هم انجام داده و دستاوردهایی داشته اند که به رشد نجوم کمک کرده اند.در بسیاری از رصدخانه های بزرگ دنیا،کسانی که مسئول راه اندازی،حفظ و نگهداری تلسکوپ ها هستند،آماتورند.آماتورها دنباله دار شکار می کنند،به دنبال ابرنواختر ها می گردند،روی تغییرات نور ستاره های متغیر کار می کنند و بسیاری فعالیت های دیگر.متأسفانه هنوز این جنبه ار نجوم آماتوری در کشور ما رشد نکرده.اگرچه علاقمندی به نجوم بسیار رشد داشته و ما می توانیم این را از بالا رفتن تیراژ مجله نجوم و انتظار خوانندگان در زمینه پرداختن به مطالب وسیع تر و گسترده تر،متوجه شویم.بنابراین آماتور فرد ناواردی نیست.می تواند هر شغلی داشته باشد و درعین حال به نجوم عشق بورزد و اگرچه نجوم را به صورت حرفه ای دنبال نمی کند،اما در حوزه فعالیت خود بسیار جدی است.
- تعداد اعضای شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران چند نفر است و شرایط عضویت در این شاخه چگونه است؟
درمورد تعداد اعضا آمار دقیقی در دست نیست.متأسفانه ما همیشه به دلیل وجود مشکلات مالی و کمبود امکانات نتوانستیم فعالیت های شاخه را سازماندهی کنیم.همین مسئله باعث توقف برخی فعالیت های ما شده.یکی از اهداف ما که خیلی جدی آنرا دنبال می کنیم،این است که افراد را به سمت فعالیت های آماتوری داشتن سوق بدهیم؛چراکه آماتور به معنای واقعی که گفتم بسیار کم است و همین فعالیت های آماتوری است که استخوان بندی و چهارچوب اصلی فعالیت های آماتوری را تشکیل می دهد.برای آینده تلاش داریم که تعریف اصلی فعالیت آماتوری را در کشور راه بیندازیم.دراینصورت ممکن است لازم باشد اعضایمان را رده بندی کنیم،مثلاً به اعضای فعال و علاقمند تقسیم بندی کنیم.
درمورد عضویت هم کافیست افراد علاقمند با انجمن نجوم ایران تماس بگیرند،فرمی را دریافت کرده،آنرا پر کنند و مبلغ سالیانه ای که بسیار ناچیز هم هست بپردازند وبه این ترتیب عضو شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران بشوند.
- آیا شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران دارای اساسنامه است؟
خیر،به طور قانونی نمی تواند اساسنامه داشته باشد،چراکه زیر نظر انجمن نجوم ایران است.اما اگر اساسنامه به معنای نوعی آیین نامه،چهارچوب ویا ساختار تعریف شود،دراینصورت تدوین آن هدف فعالیت های فعلی ماست.الان در حال تدوین کردن یک ساختار هستیم که برمبنای آن فعالیت های شاخه پیش برود وبعد هم ان شاءالله غنی تر و حجیم تر شده به طوری که بتواند مجموعه فعالیت های با کیفیت و کمیت بالاتری داشته باشد.
- مسیر پیشرفت یک نفر از عضویت در شاخه آماتوری تا عضویت در انجمن نجوم به چه صورت است؟
انجمن نجوم ایران یک انجمن صنفی و حرفه ای از منجمان حرفه ای کشور است.بنابراین کسی می تواند عضو انجمن نجوم ایران بشود که یک منجم حرفه ای یعنی با مدرک فوق لیسانس به بالا باشد.البته همه انجمن های علمی به همین شکل اند.عضویت در انجمن نجوم ایران یک امتیاز نیست که در اثر فعالیت های بیشتر به یک فرد داده شود.البته در همه جای دنیا،انجمن ها،عضو افتخاری هم دارند که معمولاً از افراد فعال به دنبال تلاش ها و فعالیت هایشان تجلیل می شود و آنها عضو افتخاری انجمن نجوم ایران می شوند.اما انجمن به عنوان یک نهاد صنفی و یک NGO،مسئولانی با وظایف مشخص دارد که همان منجمان حرفه ای هستند.البته انجمن عضو وابسته هم دارد که همان دانشجویانند.دانشجویان از امتیازات زیادی استفاده می کنند،اما حق انتخاب کردن یا انتخاب شدن جزء هیئت مدیره انجمن را ندارند.
- سرپرستان شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران چه کسانی هستند و چگونه انتخاب می شوند؟
چون شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران زیرمجموعه انجمن نجوم ایران است،این هیئت مدیره انجمن است که تصمیم می گیرد چگونه اداره شود و در انتخاب مدیر برای این شاخه هم،هیئت مدیره انجمن تصمیم می گیرد.از سال ٧٦،هیئت مدیره انجمن سرپرستی شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران را که آن زمان هنوز به طور رسمی آغاز بکار نکرده و فعالیت هایش در قالب فعالیت های مجله نجوم بود،به من سپردند.بنابراین این نوعی انتخاب و انتصاب از سوی هیئت مدیره انجمن است.
- فرق ستاره شناس آماتور با منجم حرفه ای چیست؟
همانطور که گفتم منجم حرفه ای کسی است درس نجوم خوانده.یعنی ابتدا فیزیک خوانده،سپس دوره تحصیلات تکمیلی و عالی اش را در حوزه نجوم گذرانده و الان استاد دانشگاه است.بنابراین منجم حرفه ای کسی است که یا در یک پژوهشکده نجومی یا مرکز تحقیقات دانشگاهی فعالیت می کند ویا استاد دانشگاه است و کار علمی انجام می دهد،اما منجم آماتور نجوم را به شکل یک علاقه غیرحرفه ای دنبال می کند.
- آیا ستاره شناسی شغل گرانی است و فرد حتماً باید پولدار باشد؟
هم بله،هم نه.بستگی دارد شما چه کار بخواهید بکنید.درهمه جای دنیا به یک تعبیری چنین است.مثلاً در آمریکا انجمن های نجوم آماتوری وجود دارند و در آنجا هم سعی می کنند انجمن نجوم آماتوریشان از حالت محلی به حالت ایالتی و یا حتی ملی تبدیل شود و به این دلیل که بتوانند امکانات و پولهایشان را روی هم بگذارند و امکاناتی را فراهم کنند که عده بیشتری استفاده نمایند.به این ترتیب چند منجم آماتور دور هم جمع می شوند و یک قراردادی با هم می بندند و مثلاً حق عضویتی را تعیین می کنند وبه کمک همین حق عضویت ها،آن امکانات برایشان فراهم می شوند،تا بتوانند امکاناتی را که به تنهایی نمی توانند فراهم کنند،به صورت جمعی فراهم کنند.مثلاً در یکی از ایالت های آمریکا،سایتی هست که در آن تلسکوپ های بسیار گران و نسبتاً بزرگی وجود دارد که خریدشان از عهده تک تک منجمان آماتور برنمی آید،اما می توانند با پرداخت یک حق عضویتی از آن تلسکوپ ها استفاده کنند. این تلسکوپ ها بسیار مجهز هستند و مثل یک رصدخانه کوچک عمل می کنند.این یک پیامد دیگری هم علاوه بر گسترش کار جمعی دارد و آن این است که منجم آماتور با توجه به هزینه ای که پرداخت می کند،برای کارش برنامه دارد،آن هم یک برنامه نجومی و فعالیت علمی مشخص .این خیلی نکته مهمی است.چراکه مثلاً هیچ کس حاضر نیست یک مبلغ بسیار بالایی را به عنوان حق عضویت بپردازد و از تلسکوپ های حرفه ای موجود در سایت فقط برای دیدن آسمان استفاده کند.این یکی از ویژگی های اجتماع علمی است.
- سایتی هست که امکان ارتباط علاقمندان را با شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران برقرار کند؟
سایت های موجود سایت شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران است به آدرس: www.asiac.com و همینطور سایت مجله نجوم به آدرس: www.nojum.ir ونیز سایت پارس اسکای به آدرس: www.parssky.com
- اینطور که مشخص است امکانات ما در کل کشور پخش است و به خاطر همین متمرکز نبودنشان، خیلی از کارها پیش نمی‌رود. فکر نمی‌کنید بشود با یک فراخوان ملی، این امکانات ملی را جمع کرد ویا حداقل مردم را در جریان کمبودها قرار داد؟
نکته ای که شما می گویید کاملاً درست است.باید افرادی که عضو می شوند،سازماندهی شوند.من اشاره کردم به دلیل کمبود امکانات و کمبود تعداد افراد،این فعالیت ها سازماندهی نمی شوند.افرادی هم که الان مشغول فعالیت هستند،کاملاً داوطلبانه و به خاطر علاقه و دیدی که دارند،فعالیت می کنند. ما باید یک نهاد یا سازمانی تعریف کنیم که این کار را برعهده بگیرد.نکته بعدی این است که اگرچه امکانات پخش و گسترده است،ولی عمدتاً فردی است.ممکن است ما این فرهنگ را پیاده کنیم واین ایده را به افراد بدهیم که به کار جمعی روی بیاورند ودر استفاده از امکانات فردیشان باهم مشارکت داشته باشند.اما مواردی هستند که می توان آنها را به شاخه سپرد.مثلاً راهنمایی ها و رهنمودهای کل درمورد ایده اصلی وهماهنگی وشناسایی امکانات را می توان به شاخه سپرد.اما نمی توان افراد را مجبور کرد.فقط می توانیم این فرهنگ را به وجود بیاوریم.
یک بخش دیگر هم این است که شاخه می تواند با نهادهای مختلفی صحبت کند، مثلاً سازمان ملی جوانان،چراکه آمارها نشان می‌دهند عمده ترین و اصلی ترین منجمان آماتور کشور ما،جوانان هستند.درست همان طیفی که مخاطب سازمان ملی جوانان می باشند.ما باید بتوانیم به سازمان ملی جوانان برنامه ای بدهیم و قانعشان کنیم که این فعالیت ها در چهارچوب فعالیت های سازمان ملی جوانان است،تا بتوانند مراکزی را در ایران که پتانسیل بالایی دارند تشویق به سرمایه گذاری در این امر وتأسیس مراکزی مثل رصدخانه های آماتوری در ایران بکنند.بعد هم درمورد اداره،تربیت نیروی انسانی،تجهیز کردن و همینطور هدایت علمی آن با کمک انجمن نجوم و شاخه آماتوری تصمیم گیری شود.این کار خیلی مهمی است،چراکه فقط انجمن نجوم ایران می تواند این کار را انجام دهد ومن تأکید می کنم که انجمن به عنوان نهادی فعالیت می کند که از وزارت علوم،تحقیقات و فناوری مجوز دارد ویک نهاد ملی است واین امکان برای شاخه آماتوری وجود دارد که هم از منجمان حرفه ای استفاده کند و از آنها دعوت به همکاری نماید وهم در ارتباطات بین المللی وارد شود،در حالیکه یک گروه کوچک و محلی نجوم نمی تواند.
شاخه نهادی است که سازمان ملی جوانان می تواند به آن اعتماد کند، همینطور سایر نهادها.این صرفاً یک دید جامعه نگر،کلان نگر و ملی است که شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران می تواند داشته باشد.چراکه در حد کلان وملی پروژه های بسیار زیادی وجود دارد.پروژه هایی که می توانند کشور را وارد یک سری فعالیت های بین المللی کند.اما انجام اینها نیاز به حمایت زیاد دولت دارد.درهمه جای دنیا هم این دولت ها هستند که از این فعالیت ها حمایت می کنند.در آمریکا هم با وجود داشتن بخش خصوصی بسیار قوی،دولت حامی فعالیت های آماتوری نجوم است.
- و کلام آخر؟
چون مخاطب من یک رسانه عمومی است می خواهم از این فرصت استفاده کرده و مطلبی را بیان کنم: باتوجه به اینکه حوزه کاری من علم وترویج و آموزش آن است،از رسانه های کشور خواهش می کنم که در انتشار اخبار علمی به خصوص اخبار مربوط به رویدادهای نجومی که خواهان و علاقمندان بیشتری هم دارد،خیلی دقت کنند.امروزه مفهومی به نام مرجعیت علمی در دنیا بسیار بسیار مهم و مطرح است.یعنی هیچ رسانه معتبری بدون اطمینان از اعتبار علمی مرجع خبر،آنرا منتشر نمی کند.به جز مجلات به اصطلاح زرد که اصلاً برایشان مهم نیست.البته کارکرد و مخاطب خاصی هم دارند ودر همه جای دنیا وجود دارند.اما در کشور ما حد و مرزها روشن نیست.یعنی ما خیلی وقت ها،در نشریات رسمی و وزینمان در سطح کشور ویا حتی رسانه های رسمی کشور،چه صداوسیما،چه رسانه های مکتوب وسایت های مختلف،می بینیم با افراد،شرکت ها یا نهادهایی مصاحبه می کنند ویا حتی نوع خبرهایی که می دهند،باعث می شود برای من که در حوزه علم فعالیت می کنم،کلاً اعتباری به بخش خبری رسانه ها ندهم و در حوزه های دیگر هم تا حدودی دچار تردید شوم،چراکه وقتی اخبار در حوزه علم اینقدر بی دقت منتشر می شوند،از کجا معلوم در حوزه های دیگر مثل سیاست،جامعه شناسی،اقتصاد و... این دقت را داشته باشند.
من با تمام احترام وعلاقه ای که به رسانه های کشور دارم و اصلاً به خودم اجازه نمی دهم که به آنها اساعه ادب کنم وباتوجه به شرایط دشواری که کشور ما در دوران گذار خود طی می کند واین شرایط دشوار برای همه ما ورسانه ها به نوعی بیشتر قابل درک است، به عنوان فرد ی که کارش، کار علمی است ودر این حوزه پژوهش می‌کند و می بینم که کشورهای دیگر چگونه به رسانه ها اهمیت می دهند و اعتباردهی می کنند ورسانه ها هم اعتباردهی به علم می کنند، چنین مطلبی را بیان می کنم.
اینکه من گفتم باید در کشورمان اجتماع علمی به وجود بیاید، این اجتماع علمی چیزی نیست که ما فقط از جامعه علمی انتظار داشته باشیم آنرا به وجود بیاورند.بلکه باید کل کشور درگیر آن بشوند.حتی بخش خصوصی وهمه باید کمک کنند تا این اجتماع علمی که در کشور ما وجود ندارد،شکل بگیرد.
- ممنونم از شما آقای دکتر که لطف کردید و وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.
من هم از شما ممنونم. انشاءالله همیشه موفق باشید.