همشهری آنلاین- بهاره خسروی : آن طور که در کتاب های تاریخی آمده در گذشته ای نه چندان دور، درمساجد و حمام ها، آبریزهای همگانی وجود داشت که مردم به آنها «لوئین خانه» می گفتند و دلیل این نامگذاری به سبب استفاده مردم از این مکان برای طهارت بود. لوئین هم ظرفی از گل پخته در نقش همین آفتابه امروزی. این لوئین معروف در زمینی وسیع کنار یا خارج از مسجد قرار داشت که اغلب مستراح یا سرویس های بهداشتی را در اطراف آنها می ساختند. وسط زمین حفره مانند حوض می کندند و لوئینها را کنار این حوض ها ردیف می کردند و یک نفر متصدی پرکردن آنها بود. در کنار این لوئین ها، برای متصدی آنها، تختی برای نشستن و همچنین اطاقکی برای سکونت و حفاظت از لوئین ها قرار داشت. ابزار کار این مسئول، چوب بلندی بود که یک سرش قلاب داشت و آن را بر گردن آفتابه ها می انداخت و گاهی با یک چرخش نمایشی و گاهی اوقات هم به سختی لوئین ها را پر و کنار حوض ردیف می کرد. البته این حرکت هم کار چندان ساده ای نبود. اغلب برای پیشگیری از غرق شدن آفتابه ها و خسارتهای احتمالی، متصدی لوئین خانه ها مسئولیت پر کردن آفتابه ها را نیز برعهده داشتند.
پس از همه این تعاریف، به شکل و شمایل فضای ظاهری چشمه های بهداشتی قدیم می رسیم. فضای نشیمن سرویس های بهداشتی قدیم یک دهانه بزرگ و کمی ترسناک داشت و اغلب آنها بالای انبارهایی ساخته می شدند که زیر زمین آنها چاه های عمیقی داشت. میکروب و آلودگی های بود که کف سرویس های بهداشتی و در و دیوار آن جا خوش کرده بودند و کافی بود برای دریافت بسیاری از امراض انگلی و واگیردار، تنها برای یکبار، گذر بخت برگشته ای به این لوئین خانه ها بیفتد. هزینه استفاده لوئین یا همان آفتابه یک شاهی بود، که هرکسی توانایی پرداخت آن را نداشت. اگر متصدی لوئین خانه نبود یا کسی پولی همراه نداشت، بدون آفتابه از سرویس بهداشتی استفاده می کرد.
نخستین چشمه های بهداشتی که ساخته شد شغل‌های جالب و جدیدی کنار آن شکل گرفت.یکی از حرفه هایی که درآمد مکفی برای مردم آن دوره داشت، شغل «خناسی» بود. خناس ها کسانی بودند که سرویس های بهداشتی را تخلیه می کردند. اگر هم در زمان استفاده از چشمه های بهداشتی عمومی اشیا و شی با ارزشی مانند چاقو، انگشتر، جواهرات از کسی می افتاد درون چاه، کناس با گرفتن دستمزد چشمگیری از صاحب مال، وسیله مورد نظر را از دل چاه پیدا می کرد و تحویل او می داد.