همشهری آنلاین_بهاره خسروی : پیشرفت و آبادانی هر کشوری در گرو برخورداری از جامعه‌ای سالم و پویا است. تقریباً از نیمه‌های مهرماه گذشته بود که برنامه «سلامت روانی و مراقبت اجتماعی ایرانیان (سامان)» با هدف ارتقای سلامت جامعه و تأمین نیازهای اجتماعی و فرهنگی شهروندان در تکه دهم پایتخت آغاز شد.
این طرح از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مرکز بهداشت جنوب در قالب غربالگری و ارائه بسته کامل سلامت جسمی و روانی در پایگاه‌های جامع خدمات سلامت اجرا می‌شود؛ طرحی که امید می‌رود با همیاری مسئولان و پای کارآمدن نهادهای مردمی، بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه به روش ریش‌سفیدی و مداخلات محله‌ای کاهش پیدا کند. بر همین اساس و برای اطلاع‌رسانی جزئیات اجرای این طرح میان شهروندان، با دکتر «زهرا مرتضوی» مسئول اجرای طرح «سلامت روانی و مراقبت اجتماعی ایرانیان (سامان)»، گفت‌وگو کردیم.
درباره طرح سلامت روانی و مراقبت اجتماعی ایرانیان توضیح دهید؟
یک سال است در منطقه ۱۷، به‌عنوان منطقه پایلوت در تهران، برای نخستین بار طرح سلامت روانی و مراقبت اجتماعی اجرا می‌شود. در این منطقه به دستاوردهای خوب و نتایج دلگرم‌کننده‌ای رسیده‌ایم و همین موضوع باعث شد تا برای ادامه و استمرار آن در سایر مناطق شهر هم برنامه‌ریزی کنیم. بر این اساس، منطقه ۱۰ به‌عنوان دومین منطقه برای اجرای طرح سامان انتخاب شد. ارتقای سلامت روانی و مراقبت اجتماعی، مهم‌ترین هدف طرح سامان و ارائه خدمات به شهروندان است. در واقع، در این طرح، در یک بسته کامل، تمام ابعاد سلامت جسمی افراد در چهارچوبی مراقبتی بررسی می‌شود.
درباره چگونگی اجرای طرح و بررسی ابعاد سلامت جسمی و روانی بیشتر توضیح می‌دهید؟
در هر منطقه شهری یکسری مراکز جامع خدمات سلامت داریم. در این مراکز، همه خدمات سلامت‌محور مانند واکسیناسیون، غربالگری بیماری‌هایی نظیر دیابت، فشارخون، دندانپزشکی، سلامت روانی، اعتیاد، سلامت اجتماعی، تغذیه و بهداشت محیط به شهروندان ارائه می‌شود.
برای مثال، شهروندی که برای واکسیناسیون فرزند، تست فشارخون و مواردی از این دست به پایگاه جامع خدمات سلامت مراجعه می‌کند، در زمان حضورش در پایگاه، غربالگری می‌شود. تمام مشخصاتش به‌صورت پرونده الکترونیک ثبت و ارزیابی می‌شود. گاهی پیش آمده که شهروندی به بیماری‌هایی مانند دیابت، فشارخون و حتی ناراحتی قلبی مبتلا بوده که از آن بی‌خبر بوده و از طریق همین غربالگری متوجه نیاز به درمان شده است. این افراد، بعد از تشخیص بیماری، برای درمان به مراکز درمانی و به تیم تخصصی سلامت روان مرکز جامع معرفی می‌شوند.
در مرکز جامع چه خدماتی به افراد شناسایی‌شده ارائه می‌شود؟
بعد از شناسایی نوع بیماری، چه جسمی یا روحی، مانند اختلالات افسردگی، اضطراب یا وسواس، نوبت به تیم تخصصی مرکز جامع می‌رسد. در مرکز جامع، تیم سلامت روان داریم. در این تیم یک پزشک عمومی، یک روان‌شناس بالینی و کارشناس ارشد برای ارائه خدمات اولیه حضور دارد.
برای مثال، فردی نیاز به تجویز دارو دارد یا نیازمند آموزش و برنامه‌های روان‌شناسی است. برای این دست افراد، دوره‌های آموزشی رایگان توانمندسازی فردی، خودآگاهی، کنترل خشم، مدیریت استرس و مدیریت هیجانات منفی، فرزندپروری و مواردی از این دست به‌صورت کارگاهی برگزار می‌کنیم. البته به‌جز دوره آموزشی، اغلب خدمات مرکز جامع سلامت برای کسانی که مشمول طرح سامان می‌شوند، رایگان است.
به برگزاری دوره‌های فرزندپروری اشاره کردید. در این دوره‌ها چه خدماتی به شهروندان ارائه می‌شود؟
تربیت فرزند، به‌ویژه در عصر انفجار اطلاعات از سوی رسانه‌ها، کار حساس و یکی از دغدغه‌های مهم بیشتر شهروندان است؛ اینکه با وجود آسیب‌های اجتماعی فراوان، چطور فرزند سالم و صالحی برای جامعه تربیت کنند؟ به همین دلیل، برای افرادی که در تعامل با فرزندان خود دچار مشکل هستند و در مقابل رفتارهای ناسازگارانه نمی‌دانند چه واکنشی نشان دهند، دوره‌های آموزش فرزندپروری داریم.
این دوره‌ها برای دو مقطع سنی ۲ تا ۱۲ سال کودکان و ۱۲ تا ۱۸ سال نوجوانان است. در این دوره‌ها خانواده‌ها با مهارت فرزندپروری، شیوه رفتار مناسب با کودکان و نوجوانان در مواقع بحرانی و بروز رفتارهای ناسازگارانه آشنا می‌شوند.
غربالگری سلامت اجتماعی یکی از برنامه‌های طرح سامان است. در این‌باره توضیح می‌دهید؟
یکی از مباحث مهم طرح سامان، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و تسهیل آن است. در این طرح، افرادی که در خانواده فرد معلول یا آسیب‌پذیر، از تحصیل بازمانده، همسرآزار یا کودک‌آزار دارند، ارزیابی می‌شوند. همچنین زنان سرپرست خانوار، بدسرپرست و بی‌سرپرست که مشکلات خانوادگی دارند هم شناسایی می‌شوند. برای توانمندسازی این دست افراد و افزایش آگاهی و اطلاعات آنها در مورد نحوه رفتار با همسر و فرزند و حفظ تحکیم بنیان خانواده، دوره‌های آموزشی برگزار می‌شود.
بخش دیگر خدمات سلامت اجتماعی برای بیماران و آسیب‌دیدگان اجتماعی است. در این بخش، بیمار بعد از معاینه از سوی پزشک، در صورت نیاز، به روان‌پزشک و کادر تخصصی درمان معرفی می‌شود. در واقع، به جای اینکه بیمار با پرداخت هزینه‌های گزاف به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ارجاع داده شود، در همین مرکز جامع که یک کادر تخصصی روان‌شناسی دارد، در کنار یک مددکار اجتماعی درمان می‌شود. این مددکار در کنار این تیم مانند یک پزشک خانواده از نزدیک با بیمار و خانواده‌اش، برای رفع مشکلات و درمان فرد بیمار، در ارتباط است.
در طرح سامان تعامل با ارگان‌ها چه روندی دارد؟
یکی از مهم‌ترین نیازهای انسجام طرح و کسب دستاوردهای موفق، وجود ضامن اجرایی قوی و حمایت ارگان‌ها و نهادها است. برای مثال، وقتی برای زن سرپرست خانوار نیاز به کارآفرینی یا منبع درآمد داریم، باید بتوانیم او را به کمیته امداد امام خمینی(ره) یا بهزیستی ارجاع دهیم. به همین دلیل دفتر دبیرخانه طرح جامع سلامت در فرمانداری تهران قرار گرفته است. برای همکاری با نهادها از استانداری تهران دستور می‌گیریم و در صورت ارجاع فردی که نیاز به حمایت دارد، ارگان‌های مسئول با نامه فرمانداری ملزم به همکاری می‌شوند. البته در آینده نزدیک در نظر داریم برای پای کارآمدن نهادهای مردمی، خیران، معتمدان محلی و بسیج در منطقه ۱۰ خانه مشارکتی را راه‌اندازی کنیم و برای این خانه به انتخاب اعضا رئیسی را انتخاب کنیم تا حلقه همکاری‌ها محکم‌تر باشد. بسیاری از مشکلات با مشارکت مردمی رفع می‌شود.
- نشانی مراکز جامع سلامت
چون در منطقه ۱۰ هنوز جای مشخصی برای اسکان کارکنان پیدا نکرده‌ایم، در حال حاضر، مکان مرکز جامع سلامت در خیابان قزوین، دوراهی قپان، مرز مناطق ۱۰ و ۱۷، کنار کانون میثم قرار دارد. اما امیدواریم با مساعدت مدیریت شهری و خیران، مکانی در دل منطقه برای اسکان نیروهای مرکز خدمات جامع سلامت منطقه ۱۰ در نظر گرفته شود.
نشانی تعدادی از پایگاه‌های سلامت نواحی سه‌گانه منطقه ۱۰