همشهری آنلاین _ سمیرا باباجانپور: سالمندان بیشترین جمعیت شهرک‌هایی همچون «اکباتان» و «شهید فکوری» در منطقه ۵ و شهرک «دانشگاه» در منطقه ۲۱ را تشکیل می‌دهند. موضوعی که سبب شده تا نخستین سرای «تجربه» با محوریت حمایت از سالمندان در غرب تهران فعال شود.
محدوده غربی پایتخت به دلیل ساخت خانه‌های نوساز و رونق انبوه‌سازی پس پیروزی از انقلاب، بیشترین جمعیت شهرک‌نشین را به خود دیده است، چراکه به سبب وجود زمین‌های مناسب و وسیع، این محدوده از تهران محل مناسبی برای شهرک‌سازی بوده است.
ارگان‌های دولتی و غیردولتی زیادی با خرید این زمین‌ها شروع به شهرک‌سازی کرده و واحدهای ساخته شده را در اختیار کارمندان و کارکنان خود قرار داده‌اند. بیشتر کارمندانی که در این شهرک‌ها ساکن شدند، چند سالی است که بازنشسته شده‌اند و دوران سالمندی را می‌گذرانند و همین موضوع بافت جمعیتی متفاوتی را برای ساکنان این شهرک‌ها رقم زده است.
برای مثال، ساکنان شهرک دانشگاه که بیشتر کارمندان و استادان دانشگاه «تهران» و پرستاران بازنشسته هستند، جمعیت ۷۰درصدی سالمندی را برای این شهرک رقم زده‌اند. همین وضعیت در شهرک اکباتان منطقه ۵ نیز وجود دارد. موضوعی که چند سالی است دغدغه اهالی شهرک‌ها و مدیران شهری قرار گرفته است، برای اینکه بتوانند بهترین و بیشترین حمایت را از قشر سالمند داشته باشند و از توانمندی‌ها و تجربه این سالمندان تحصیل کرده، بهره‌مند شوند.
- ۸ هزار سالمند در شهرک اکباتان
شهرک اکباتان براساس آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵، ۴۵ هزار نفر جمعیت دارد. به گفته «ربابه تبریزی»، دبیر شورایاری شهرک، این جمعیت در حال حاضر به سبب مهاجرت، مرگ و میر و تغییر محل سکونت، کمتر شده است. با این حال، تبریزی از جمعیت ۸ هزار نفری خبر می‌دهد که به‌عنوان سالمند در این شهرک زندگی می‌کنند. او می‌گوید: «این تعداد جمعیت سالمند در یک محدوده مسکونی در تهران شبیه ندارد. جمعیت سالمند فرهیخته ای که اکثراً بازنشسته مراکز فرهنگی، هنری و علمی هستند.»
- «گنجینه»، پویش محلی سالمندی
تبریزی با اشاره به طرح «گنجینه» که یک پویش محلی سالمندی است، می‌گوید: «سال گذشته، این طرح از سوی شورایاری شهرک اکباتان مطرح شد تا سالمندان به‌عنوان گنجینه دانش و تجربه مورد توجه مدیران شهری قرار بگیرند و بتوانیم بین آنها و نسل حال و آینده، پلی از تعامل بزنیم. ما در شهرک از نیروی سالمند سالم، توانمند و با تجربه بهره‌مند هستیم که هرکدام می‌توانند کوهی از دانش و آموزش در اختیار جوانان قرار دهند.
این طرح مطرح شده است و امیدواریم بسیار زود در مناطق ۲۲گانه اجرایی شود.» تبریزی از طرح «سلامت سالمندان در شهرک اکباتان» نام می‌برد و ادامه می‌دهد: «این طرح چند سال پیش با مشارکت شورایاری شهرک اکباتان و وزارت بهداشت اجرایی شده است تا میزان سلامت سالمندان این شهرک سنجیده شود. خوشبختانه به سبب سطح سواد بالا و بهره‌مندی از امکانات مناسب زندگی، سالمندان این شهرک از سلامت خوبی برخوردارند.»
شکل‌گیری بزرگ‌ترین انجمن جهاندیدگان
تبریزی درباره شکل‌گیری بزرگ‌ترین انجمن جهاندیدگان غرب تهران در اکباتان می‌گوید: «در سال ۱۳۸۴، زنان بازنشسته شهرک، گروهی با عنوان «کانون جهاندیدگان» و «گروه بانوان» راه‌اندازی کردند که در حال حاضر بیش از هزار عضو دارد و شهروندان برای عضویت جدید باید در نوبت باشند. این کانون‌ها بسیار فعال و خود جوش هستند و با برنامه‌ریزی‌های مناسب، اوقات فرح بخشی برای سالمندان رقم می‌زنند. از دل همین کانون، زمینه راه‌اندازی نخستین انجمن «آلزایمر» کشور شکل گرفت که هم‌اکنون در سطح بین‌المللی فعال است و دستاوردهای علمی و تجربی فوق‌العاده‌ای در زمینه آلزایمر کسب کرده است.»
- راه‌اندازی سرای تجربه غرب تهران
با بررسی آمار جمعیتی شهر تهران و پیش‌بینی تغییرات در هرم جمعیتی، مشخص است که در سال ۱۴۳۰ حدود ۲۵درصد از کل جمعیت پایتخت، سالمند خواهند بود. این موضوع را پیش از اینکه یک وضعیت بحرانی بسنجیم باید با برنامه‌ریزی و مدیریت از آن به‌عنوان یک فرصت استفاده کنیم. «الهه تیرا»، مدیر محله اکباتان و عضو هیئت‌مدیره بنیاد فرهنگی سالمندان با تأکید بر این موضوع از راه‌اندازی نخستین سرای تجربه در غرب تهران خبر می‌دهد و می‌گوید: «سرای تجربه از سوی شهرداری در ۴ منطقه تهران شامل مناطق ۲، ۵، ۶ و ۲۰ راه‌اندازی شده است. شهرک اکباتان با توجه به جمعیت بالای سالمند ساکن در این شهرک و قابلیت‌ها و توانمندی‌های آنها به‌عنوان پایلوت انتخاب شده است تا در آینده‌ای نزدیک به‌عنوان یک طرح موفق در همه مناطق پایتخت اجرایی شود.»
- تنهایی؛ مشکل مهم سالمندان شهری
تیرا با بیان اینکه تنهایی، انزوا و فاصله از اجتماع از مهم‌ترین مشکلات سالمندان پایتخت محسوب می‌شود، ادامه می‌دهد: «ما شهرک اکباتان را نمونه یک شهر عمودی در نظرمی گیریم. بیشتر سالمندان این محله از سواد و توانایی بالایی برخوردارند. مشکل اصلی، تنهایی و انزوا است که می‌تواند بر کیفیت زندگی و سلامت سالمند تأثیر بگذارد. موضوع مهمی که باید از سوی مدیران شهری مد نظر قرار بگیرد و تلاش‌هایی در زمینه مشارکت اجتماعی و بهره‌گیری از تجربه‌های آنها انجام شود.»
- از آموزش تا تعامل اجتماعی
فعالیت سرای تجربه در ۲ بخش در سرای محله اکباتان دنبال می‌شود. در بخش نخست، سرای تجربه با هدف بهبود زندگی سالمندان و مشارکت اجتماعی آنها برنامه‌ها و فعالیت‌هایی را با محوریت کارگاه‌های آموزشی و مهارت آموزشی، فضاهای ورزشی و هنری، خانه کودک و کتابخانه متناسب با سالمندان دایر می‌کند. در بخش دوم نیز با توجه به ظرفیت‌های فکری، تخصصی و تجربی سالمندان، از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های این قشر از جامعه برای بهبود کیفیت زندگی سایر شهروندان در سطح محله استفاده می‌شود، این اقدامات به معنای آن است که فضایی مختص تبادل تجربه با سالمندان و ارائه خدمات تخصصی با تأکید بر نیازهای بین نسلی فراهم می‌شود.»
- بازسازی سرای محله برای سالمندان
مدیر محله سرای اکباتان از بازسازی و مناسب‌سازی این سرای محله برای فعالیت سالمندان می‌گوید: «از ابتدای دی ماه، طرح بازسازی سرای محله اکباتان از سوی شهرداری منطقه آغاز شده است. در نقشه جدید، طبقه همکف برای سالمندان مناسب‌سازی می‌شود. از سویی، طرح کافه تجربه و کارآفرینی سالمندان نیز مطرح شده است که در سرای تجربه دنبال خواهد شد.»
مؤسس نخستین انجمن آلزایمر کشور در اکباتان:
- تعامل جوانان با سالمندان یک معامله دو سر سود است
حفظ سلامت سالمندی یکی از مهم‌ترین موضوع‌هایی است که در زمینه حمایت از سالمندان مطرح می‌شود. سلامت جسمی، ضامن سلامت روحی و محرکی برای تعاملات اجتماعی آنها و دوری از انزوا است.
«معصومه صالحی»، مدیر تنها انجمن آلزایمر کشور در شهرک اکباتان می‌گوید: «پراکندگی جمعیت سالمندی در پایتخت متفاوت است. در مناطق مرکزی به سبب اصالت محله‌ها و سکونت شهروندان قدیمی، جمعیت سالمندی بیشتر است. در بیشتر محله‌های شرق تهران نیز وضعیت این‌گونه است. هرچه محله قدیمی‌تر باشد و جابه‌جایی مسکونی کمتر اتفاق افتاده باشد، جمعیت سالمندی بیشتری در آن محدوده خواهیم داشت. در غرب تهران وضعیت متفاوت است. بیشتر محله‌ها نوساز و جوان هستند. برای مثال، در منطقه ۲۲ جمعیت جوان ساکن هستند و منطقه ۹ جمعیت سالمند بیشتری دارد. اما در مناطق ۵ و ۲۱ به موجب توسعه شهرک‌سازی به‌ویژه سکونت کارمندان اداره‌ها و سازمان‌ها، جمعیت سالمندان بیشتر است. اکثر این افراد دوران بازنشستگی را می‌گذرانند. در نتیجه، جمعیت بالایی از شهرک‌نشینان را سالمندان تشکیل می‌دهند.»
- هدایت طرح «بانک زمان» در دست جوانان
او با تأکید به روند رو به رشد جمعیت سالمندان تهران می‌افزاید: «سال‌ها فعالیت در انجمن آلزایمر و تحقیق و مطالعه درباره این بیماران، یک موضوع را برایم مشخص کرده است. اینکه تنهایی و انزوا که به دنبال خود افسردگی را به همراه دارد، دلیل اصلی ابتلای سالمندان به آلزایمر است. برای مثال، ما در شهرک اکباتان سالمندانی با توانمندی جسمی و اجتماعی بالایی داریم، ولی متأسفانه در بیشتر مواقع، تنهایی مانع از حضور در جمع و مشارکت اجتماعی آنها می‌شود. این موضوع سبب شد تا طرحی را برای مدیران شهری و بهداشتی کشور آماده کنم. این طرح «بانک زمان» نام دارد.
بانک زمان، طرحی است که در فرایند اجرای آن جوانان وارد عمل می‌شوند و در تعامل با سالمندان نه تنها از تجربیات آنها استفاده می‌کنند، بلکه می‌توانند زمینه را برای بهبود زندگی سالمندی خود نیز آماده کنند. این تعامل ۲ سویه می‌تواند سالمندان شهر را از انزوا خارج کند. اینکه جوانان به سالمندانی که در خانواده، همسایه و یا محله خود زندگی می‌کنند بی‌توجه نباشند و با ساده‌ترین رفتارها همچون برپایی یک دورهمی شعرخوانی، گپ‌وگفت دوستانه، مطالعه و کتابخوانی و حتی قدم زدن و خرید کردن، سالمند را با خود همراه کنند. در واقع تعامل جوانان با سالمندان یک معامله دو سر سود است.»
- آلزایمر مهم‌ترین بیماری سالمندان شهر نشین
صالحی بر این باور است، آلزایمر مهم‌ترین بیماری است که سالمند شهرنشین را خانه‌نشین می‌کند. او درباره فعالیت انجمن می‌گوید: «دورهمی و برپایی کانون جهاندیگان در اکباتان در همان سال‌های ۱۳۸۴ زمینه را برای راه‌اندازی این انجمن فراهم کرد.»
زمانی که فعالیت انجمن آلزایمر آغاز شد، نخستین فعالیت‌اش نگهداری از بیماران بود. اما تشکیل کارگروه درمانی و حرفه‌ای موجب شد تا اعضای انجمن فعالیت‌های خود را گسترش دهند. این روزها انجمن به‌طور حرفه‌ای برای درمان و پیشگیری از آلزایمر تلاش می‌کند. آنقدر که فعالیت خود را به استان‌ها و شهرهای دیگر گسترش داده است.
او می‌گوید: «آلزایمر از سخت‌ترین بیماری‌هایی است که تقریباً درمانی ندارد و بیش از درمان به مراقبت احتیاج دارد. اما می‌توان با تشخیص زودهنگام این بیماری، آن را کنترل کرد. با کنترل زودهنگام، بیماری، ۵ سال به تعویق می‌افتد و بیمار با درمان‌های دارویی و غیردارویی زندگی بهتری خواهد داشت.»
- شهرکی با ۷۰درصد جمعیت سالمند
۷۰درصد از ساکنان شهرک دانشگاه در منطقه ۲۱ را سالمندان تشکیل داده‌اند. شهرکی که بیشتر ساکنان آن کارمندان دانشگاه تهران و پرستاران بازنشسته هستند. «عطیه کریمی»، مدیر محله شهرک دانشگاه، درباره بافت جمعیتی شهرک و مدیرت برنامه‌های سرای محله با محوریت سالمندان می‌گوید: «بیشتر اهالی شهرک دانشگاه از بازنشستگان جامعه پزشکی و پرستاری هستند. برای همین بافت جمعیتی این شهرک را بیشتر سالمندان تشکیل می‌دهند. این بافت جمعیتی موجب شده است تا توجه به نیازها و مطالبات سالمندان در این شهرک از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. براساس نیازسنجی که از سوی گروه کارشناسی «خانه سلامت» انجام شده است، تنهایی و نبود امکانات مناسب ورزشی و تفریحی از جمله مهم‌ترین مشکلات اهالی این محله است.»
- محروم از امکانات برای سالمندان
کریمی در ادامه می‌افزاید: «وقتی می‌گوییم ۷۰درصد جمعیت یک شهرک سالمند هستند یعنی باید شهرک از نظر امکانات رفاهی و خدماتی، مناسب این قشر از شهروندان باشد. متأسفانه ما در شهرک دانشگاه از ساده‌ترین خدمات مربوط به سالمندان همچون یک درمانگاه شبانه‌روزی، بانک، ورزشگاه محروم هستیم. بسیاری از سالمندان خواهان ساخت استخر در این شهرک هستند.
چون آب درمانی برای این افراد بسیار مفید است. اما ساده‌ترین خدمات ورزشی نیز مهیا نیست.»
کریمی درباره فعالیت‌های سرای محله با محوریت سالمندان می‌گوید: «اداره سلامت شهرداری تهران، سراهای محله‌ها را به نوعی پاتوق سالمندان معرفی می‌کند تا مکانی امن و ایمن برای فعالیت این عزیزان باشد. در شهرک دانشگاه، سالمندان از طرح‌های مشارکتی، بسیار استقبال می‌کنند. برای مثال، زمانی که طرح «دوشنبه‌های سالمندی» از سوی اداره سلامت شهرداری اجرا شد، با وجود اینکه این طرح در مدت زمان معینی اجرایی شد، ولی در شهرک دانشگاه به سبب استقبال خوب سالمندان ادامه پیدا کرده است.»
- طرح‌های خودجوش محلی
مدیر محله شهرک دانشگاه ادامه می‌دهد: «برنامه‌ریزی برای ورزش صبحگاهی، برگزاری کلاس‌های روان‌شناسی و شرکت در اردوهای تفریحی و گردشگری در کنار نشست‌های صمیمی محلی موجب شده است تا سالمندان محله بتوانند فعال‌تر و شاداب‌تر زندگی کنند. این روحیه، زمینه‌ساز یک طرح خودجوش در شهرک دانشگاه شده است.» او می‌گوید: «هر ماه ۱۵ نفر از سالمندان دورهم جمع می‌شوند و با خرید گل و شیرینی به عیادت سالمندانی می‌روند که تنها زندگی می‌کنند و خانواده‌ای ندارند. در این مهمانی خودمانی سالمندان به مشکلات جسمانی همسایه سالمند خود رسیدگی می‌کنند و اگر آنها خرید و نیازی داشته باشد، انجام می‌دهند.»