همشهری آنلاین _ رابعه تیموری: نام «احمد ابوحمزه» با ری گره خورده و در هر مقاله و برنامه پژوهشی که درباره گذشته و حال شهرری نوشته یا تهیه شود، حتماً یکی از منابع و ماخذ معتبر و مستند تحقیقات و پژوهش‌های اوست. ابوحمزه برای شناساندن تاریخ و عظمت ری باستان و بیان ظرفیت‌های آن تلاش‌های زیادی کرده و تأسیس مؤسسه فرهنگی پژوهشی «مطالعات راگا» و تهیه نخستین نقشه ری قدیم و جدید از جمله خدمات او به فرهنگ و تاریخ شهرری است. گزارش زیر شرح گوشه‌ای از تلاش‌های این ری‌شناس و پژوهشگر تاریخ است.
نوه مرحوم «میرزامحمد ابوحمزه» است که معماری قابل و جزو مردم باسواد انگشت‌شمار زمان خودش بود و مردم به او احترام می‌گذاشتند. میرزامحمد در جریان ساخت پل «ورسک» در حالی که تلاش می‌کرد مانع ریزش سنگ بر روی کارگران شود زیر آوار سنگ مدفون شد و از دنیا رفت، اما در زمان حیاتش بر زندگی نوه کنجکاوش تأثیرات ماندگاری گذاشت. مرحوم میرزامحمد به دیدن مکان‌های باستانی و تاریخی علاقه زیادی داشت و نقل‌های پرلذت و هیجان او از شکوه و عظمت ایران باستان احمد خردسال را تشویق می‌کرد که درباره تاریخ کشور بیشتر کنجکاوی کند.
دست روزگار آینده و زندگی نوه میرزامحمد را به تاریخی‌ترین شهر ایران پیوند زد و احمد ابوحمزه در سنین کودکی ساکن شهرری شد. او تعریف می‌کند: «وقتی ۸ ـ ۷ سال بیشتر نداشتم پدرم در اطراف میدان نماز شهرری زمینی خرید تا در آن خانه بسازد. آن زمان بسیاری از نزدیکان و خویشاوندان ما در شهرری زندگی می‌کردند و ما هم پس از ساخت خانه در شهرری ساکن شدیم.» از تفریحات مورد علاقه دوران کودکی آقای پژوهشگر سر زدن به جاهای تاریخی شهرری بود و روزهایی که همراه خانواده پای پیاده به زیارت حرم حضرت عبدالعظیم(ع) یا امامزاده طاهر(ع) می‌رفت از لحظات لذت‌بخش زندگی‌اش بود. در این گشت‌وگذارها و بازدید مکان‌های تاریخی احمد، گنج‌یابانی را می‌دید که در جست‌وجوهای خود برای پیدا کردن گنج، ظروف سفالی قدیمی کشف شده در نقاط حفاری شده را می‌شکستند و تخریب می‌کردند. او با آنکه سن چندانی نداشت و برخورد با حفاران غیرمجاز خالی ازخطر نبود، نمی‌توانست بی‌تفاوت بماند و برای از بین بردن سفالینه‌های تاریخی به آنها اعتراض می‌کرد.
احمد ابوحمزه در دوران دبیرستان از دانش‌آموزان برتر رشته ریاضی فیزیک بود و پس از گذراندن کنکور در رشته مهندسی معدن دانشگاه امیرکبیر پذیرفته شد، ولی خیلی زود دریافت که این رشته تحصیلی با روحیات او سازگار نیست و دوباره در کنکور رشته هنر شرکت کرد. ابوحمزه رشته «راهنمای موزه و بناهای تاریخی» را به رشته‌های متعدد و پول‌سازی که می‌توانست انتخاب کند ترجیح داد و تحصیلات دانشگاهی‌اش را در این رشته دنبال کرد. دوران دانشجویی ابوحمزه به نشستن پشت نیمکت‌های کلاس و دانشگاه خلاصه نشد و در زمینه مسائل تاریخی به تحقیق و مطالعه می‌پرداخت.
- تورهای ری‌گردی
مطالعه کتاب «ری باستان» از آثار دکتر «حسین کریمان» ذهن دانشجوی جوان را به چالش واداشت. او که در دوره کودکی غربت آثار تاریخی شهرری را احساس کرده بود با خواندن این کتاب بیش از گذشته برای حفظ آثار باستانی ری احساس مسئولیت می‌کرد. دیدار خانواده دکتر کریمان در آتشکده ری و گفت‌وگو با او این احساس را دامن زد و سبب شد ابوحمزه به فکر راه‌اندازی تورهای ری‌گردی بیفتد تا ویژگی‌ها و اصالت‌های این شهر پرتمدن را به دیگران بشناساند. ابوحمزه می‌دانست بسیاری از ایرانیان و حتی اهالی ری از این پیشینه تاریخی خود بی‌اطلاعند، تصمیم گرفت تورهای ری‌گردی را برای عموم مردم برگزار کند.
آن زمان گذراندن هفت‌خان رستم شرط بازدید از مکان‌های تاریخی بود و دانشجوی پرتلاش سازمان میراث فرهنگی با حوصله این مسیر را طی می‌کرد. مسیرهای گردشگری او هم با مبنایی علمی و تاریخی انتخاب می‌شد و گردشگران سیر تاریخی تمدن شهرری را قدم به قدم و به شکلی تأثیرگذار می‌پیمودند. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ هنوز بسیاری از آثار تاریخی ری مانند دژ رشکان حفاری نشده بود و فقط نشانه‌هایی از آنها در سطح زمین به چشم می‌خورد. ابوحمزه در حفاری بسیاری از آثار تاریخی شرکت داشت و دژ رشکان که فقط به شکل تپه‌ای بزرگ بود با پیگیری‌های او حفاری شد. مقاله ابوحمزه با عنوان «ری مادر تهران را بشناسید» در شماره ۱۳ خرداد سال ۱۳۷۲ روزنامه همشهری از مقاله‌های پرمخاطبی بود که بازتاب زیادی داشت و مسئولان شهرری مانند ائمه جماعات، فرماندار وقت و... به بی‌توجهی به عظمت ری واکنش نشان دادند و نسخه کپی شده این گزارش تا مدت‌ها بر روی تابلو اعلانات مساجد و مدارس شهرری باقی ماند.
- شایسته عنوان ری‌شناس
نخستین نقشه امروز و دیروز ری در سال ۱۳۷۸ توسط ابوحمزه تهیه و چاپ شد که در آن به‌صورت دقیق و مستند حدود و مختصات جغرافیایی شهرری مشخص شده بود. اوایل دهه ۸۰ که هنوز ساخت برنامه‌های گردشگری در صدا و سیما چندان معمول نبود و برای تولید این برنامه‌ها بودجه‌ای اندک در نظر گرفته می‌شد، ابوحمزه پذیرفت که ماه‌ها وقت صرف کند تا در مجموعه مستند تلویزیونی به نام «بازدید» آثار تاریخی و بزرگان شهرری را معرفی کند. «ری در قرون نخستین اسلامی» موضوع پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد ابوحمزه بود که با راهنمایی دکتر «الهیار خلعتبری» نگارش شده و در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان پایان‌نامه برتر سال برگزیده شد. او سال ۱۳۸۶ عنوان پژوهشگر برتر را دریافت کرد و در مراسمی با حضور بزرگان و صاحب‌نظران علم تاریخ «ری‌شناس» نامیده شد. از ویژگی‌های قابل توجه مطالعات و پژوهش‌های ابوحمزه که او را شایسته دریافت این عنوان کرده، علمی بودن تحقیقاتش درباره تاریخ ری است.
مؤسس مرکز مطالعات راگا
- یک دست صدا ندارد
اواخر تیر سال ۱۳۹۷ که بر اساس مصوبه شورای فرهنگ عمومی شهرستان ری مؤسسه فرهنگی هنری «مطالعات راگا» تأسیس شد «کمک به ارتقای سطح فرهنگ و دانش جامعه، پیوند میان فعالیت‌های پژوهشی، فرهنگی، اقتصادی، رصد نیازهای فرهنگی، طراحی و مدیریت تحقیقات فرهنگی از منظر آینده‌پژوهی و آسیب‌شناسی فرهنگی، تعامل سازنده با دانشگاه‌ها و مراکز علمی پژوهشی، استفاده از امکانات و قابلیت‌های موجود شهرستان ری در توسعه تحقیق و پژوهش در ارتباط با تاریخ اجتماعی و سیاسی و موضوعات فرهنگی و هنری ری» به‌عنوان اهداف این مؤسسه تعیین شد، اما احمد ابوحمزه، مؤسس این مرکز، معتقد است لازمه دستیابی به این اهداف حمایت گسترده از مؤسسه و فعالیت‌های فرهنگی پژوهشی است.
او می‌گوید: «ری از پیشینه تمدنی عظیمی برخوردار است که نقطه آغاز تاریخ تهران و حتی کشور است، اما متأسفانه شهرری در طول سالیان مختلف و بر اثر کم‌توجهی‌ها به مجموعه‌ای از آسیب‌ها و مشکلات مختلف دچار شده و پرداختن به این مشکلات، نهادهای مختلف ری را از اهمیت مسائل فرهنگی و تاریخی آن غافل کرده است.» ابوحمزه از حمایت نشدن مؤسسه مطالعات راگا از سوی متولیان شهرری گلایه می‌کند و می‌گوید: «یک دست صدا ندارد و اگر بخواهیم در مسیر رشد فرهنگ و حفظ تاریخ این شهر باستانی قدم مؤثری برداریم باید نهادهای مختلف به میدان بیایند.»