همهشری آنلاین _ سحر جعفریان: مسیرهایی پیوسته و عریض که الگوهای معماری شهری و بخشی از هویت جمعی محدوده جغرافیایی مشخصی را نمایان می‌ساختند. گذر زمان و افزایش جمعیت، نمای شهر و محله‌ها را دگرگون کرد. بارزترین اثر این دگرگونی را می‌توان در کمیت و کیفیت پیاده‌روها دید که اغلب جایشان را به بزرگراه‌ها و خیابان‌های تو در تو داده‌اند و به این‌ترتیب از فضاهای عمومی و عرصه‌های باز پیاده‌محور در محله‌ها کاسته شد. آلودگی هوا، ترافیک و کاهش میزان تعاملات محلی از مهم‌ترین پیامدهای بی‌توجهی به پیاده محوری در شهر و پیاده‌روسازی است که در این گزارش به بررسی ابعاد مختلف آن در محدوده غرب پایتخت از نگاه کارشناسان و مسئولان شهری پرداخته‌ایم.
منطقه ۹ با مساحت ۱۹۷۴ هکتاری، عنوان دومین منطقه کوچک از نظر مساحت بین مناطق پایتخت را به خود اختصاص داده است. منطقه‌ای که شریان‌های اصلی ورودی و خروجی شهر را در خود جای داده و جمعیت شناور آن به سبب وجود کارگاه‌های تولیدی و صنعتی حاشیه منطقه و سازمان‌های اداری و واحدهای تجاری متعدد به حدود ۱۰۰ هزار نفر در روز می‌رسد. جمعیتی که در کنار بهره‌گیری از همه امکانات حمل‌ونقل عمومی از جمله تاکسی، اتوبوس و مترو، از پیاده‌روهای منطقه نیز برای رسیدن به مقصد مورد نظر استفاده می‌کنند. «داود اسدی»، یکی از ساکنان محله «دکتر هوشیار» درباره پیاده‌روهای نامناسب خیابان محدوده «دامپزشکی غربی» می‌گوید: «متأسفانه سال‌های سال است که پیاده‌روهای منتهی به محل سکونت ما حتی برای استفاده افراد با سلامت کامل هم مناسب نیست؛ چه برسد به معلولان و افراد نابینا. موزاییک‌های شکسته، برآمدگی و فرورفتگی‌های فراوان، راه رفتن در این پیاده‌روها را دشوار کرده است.»
«صدیقه مظفری»، یکی از کاسبان خیابان «استاد معین» نیز می‌گوید: «گشایش خیابان استادمعین جنوبی بر کاهش ترافیک خیابان‌های مجاور تأثیر مثبت گذاشته است. اما آنچه مسلم است بی‌امکاناتی پیاده‌روهای تقریباً عریض آن است که قرار بود محلی برای پیاده‌رویی‌های خانوادگی و محلی باشد و بازارچه‌های گوناگون در آن برگزار شود. ماه‌ها گذشته است و هنوز خبری از آن وعده و وعیدها نیست.»
«فرزاد فرهادیان»، معاون فنی و عمران شهردار منطقه ۹، با تأکید بر سرعت قابل قبول در روند نوسازی و بهسازی پیاده‌روهای این منطقه می‌گوید: «مساحت کلی پیاده‌روهای منطقه به بیش از ۱۷۳ هزارمترمربع می‌رسد که ناحیه ۲ با ۸۷ هزار و ۳۰۰مترمربع بیشترین طول آنها را در برگرفته است.
از سویی با توجه به سیاست نوین مدیریت شهری منبی بر انسان‌محور بودن معابر شهر، اقدامات نوسازی و بهسازی بیش از ۵۰۰مترمربع از پیاده‌روهای پر تردد و حاشیه معابر اصلی منطقه در سال جاری در دستور کار قرار گرفته است.» فرهادیان ادامه می‌دهد: «یکی از پارامترهای استانداردسنجی پیاده‌روها، وجود مسیرهای دوچرخه‌رو است که در فاز نهایی، طول آنها در منطقه به بیش از ۸ هزار و ۲۰۰مترمربع افزایش خواهد یافت که البته بیشترین عملیات احداث آن به محله استادمعین مرتبط می‌شود. بهسازی بیش از ۸ هزارمترمربع ویژه افراد توانیاب و ۲ هزارمترمربع نصب بلوک‌های بتنی در پیاده‌روها از دیگر اقدامات منطقه به شمار می‌آید که در پی شناسایی معایب و مشکلات پیاده‌روها، طی اجرای طرح «پیمایش محلی» انجام شده است.
البته نکته قابل توجه درباره پیاده‌روهای منطقه این است که بیش از ۷۰درصد آنها با عرض کمتر از ۶متر هستند که همین عرض کم بر کیفیت آنها تأثیری بسزا دارد.» او هم‌چنین خاطر نشان می‌کند: «شهروندان برای گزارش مشکلات و معضلات مرتبط با موضوع پیاده‌روهای محله خود می‌توانند با سامانه ۱۳۷ تماس بگیرند.»
- صدور شناسنامه برای پیاده‌روهای منطقه
منطقه ۵ با ۵هزار و ۴۲۰ هکتار مساحت، یکی از بزرگ‌ترین مناطق تهران با بیشترین تعداد محله است که طول پیاده‌روهای آن به بیش از ۲۵۰ هزارمترمربع می‌رسد. «امیر قاسمی»، رابط شورایاران منطقه، متغیر بودن سیاست‌های مدیریت شهری در دوره‌های مختلف را یکی از مهم‌ترین دلایل غیرتخصصی اجرا شدن پیاده‌روسازی می‌داند و می‌گوید: «استاندارد طراحی و اجرای پیاده‌رو در شهرسازی و معماری شهری مشخص و مدون است. استانداردی که در اغلب پیاده‌روهای منطقه ۵ نادیده گرفته شده است و برای رسیدن به ایده‌آل در آن نیازمند اجرای طرح‌های ضربتی هستیم. برای نمونه، پیاده‌روهای محدوده محله «پونک» حدفاصل میدان پونک تا خیابان «میرزا بابایی» به سبب وجود واحدهای تجاری متراکم، پرازدحام هستند و نمای بصری آشفته‌ای دارند.
عرض کم آنها پاسخگوی میزان بار جمعیتی آن نیست. این رویه در پیاده‌روهای بلوار «آیت‌الله کاشانی» نیز دیده می‌شود.» قاسمی می‌افزاید: «مناسب‌ترین پیاده‌روهای منطقه با توجه به ایمن بودن، نمای بصری مناسب و دارا بودن پتانسیل لازم با هدف اجرای رویدادهای اجتماعی و فستیوال‌های محلی در شهرک‌های «اکباتان» و «آپادانا» قرار دارند. پیاده‌روهای این محدوده علاوه بر موارد ذکر شده از نظم و هماهنگی قابل قبولی در نصب المان‌های شهری، تابلوهای راهنمایی و رانندگی نیز برخوردار هستند.» «شادی فخری»، از اهالی محله «شهران شمالی» می‌گوید: «پیاده‌روهای محله ما هیچ جذابیت و نورپردازی ویژه‌ای ندارند.
جذابیتی که فرد را به پیاده‌رویی ترغیب کند یا میل به وقت گذراندن را در او افزایش دهد. در بسیاری از محله‌ها دیده و شنیده‌ایم که کف و دیواره‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کنند یا نقاشی‌های سه‌بعدی هیجان‌انگیز می‌کشند که هرکدام به نوعی موجب نشاط می‌شود. اینجا خبری از رنگ نیست.» «علیرضا غفارخانی»، معاون فنی و عمران شهردار منطقه ۵، بهسازی پیاده‌روها و معابر انسان‌محور با هدف افزایش حس تعلق خاطر را یکی از مهم‌ترین طرح‌های عمرانی معرفی می‌کند و می‌گوید: «امسال هزار کیلومتر پیاده‌روسازی در محله‌های متعدد منطقه محقق شده که حاصل امکان‌سنجی و نیاز شهروندان بوده است. این در حالی است که منطقه ۵ با تهیه شناسنامه برای هر پیاده‌رو و معبر، به دنبال احیای هویت پیاده‌روها و شناسایی نواقص و کمبودهای آن است تا در کمترین زمان به بهترین نتیجه دست پیدا کنیم.»
- کمترین میزان پیاده‌روهای پایتخت
منطقه ۲۱ با ۵ هزار و ۱۵۶هکتار مساحت، یکی از جدیدترین مناطق شهری تهران محسوب می‌شود که بیشترین طول بزرگراهی و معابر شریانی درجه یک را در کنار کمترین میزان طول پیاده‌روهای شهری (۱۵۰ کیلومتر) در خود گنجانده است. «مهرداد آبایی»، سرپرست معاونت فنی و عمران شهرداری منطقه، در این‌باره می‌گوید: «در فرهنگ معماری شهری آنچه اهمیت دارد، «انسان» است که باید همه عناصر و عوامل یک شهر با هدف ارتقای کیفیت زندگی آن، در تعامل و تبادل با هم باشند. همچنان که ما نیز در منطقه ۲۱ با اجرای فعالیت‌های عمرانی از جمله رفع اختلاف سطح، ایجاد پیوستگی، مناسب‌سازی معبر ویژه توانیابان (به طول ۴ کیلومتر) به دنبال ارتقای کیفیت زندگی شهروندان هستیم.»
منطقه ۲۲ نیز با مساحت ۶هزار و ۲۰۰ هکتار در میان برج و سازه‌های بلندمرتبه محصور مانده و اغلب به سبب دسترسی‌های خودرو محور با میزان اندک پیاده‌رو (۱۷۰ کیلومتر) مواجه است. شناخته شده‌ترین پیاده‌روی این منطقه با حاشیه دریاچه «چیتگر» است که البته در حال حاضر به دلیل شیوع «کرونا» کمترین میزان استقبال را دارد.
- پیاده‌روهای غرب تهران در گذر زمان
با توجه به زراعی بودن اغلب زمین‌های محدوده غرب تهران و بافت روستایی، در گذشته و پیش از آغاز ساخت‌وسازهای شهری، پیاده‌روهای خاکی به‌صورت باریکه راه‌هایی بودند که کهن‌ترین شیوه جابه‌جایی افراد را نمایان می‌کردند. مسیرهای متصل و طولانی که نظام کالبدی‌شان براساس مقیاس انسان استوار بود و بیشتر با نام «کوچه باغ» شناخته می‌شدند یا به شکل معابر تنگ در قلعه‌ها جلوه می‌کردند. مانند قلعه «جی» که هنوز بقایای محدودی از آن را در محدوده خیابان‌های «هرمزان» و «کمیل» در منطقه ۹ می‌توان دید. به گواه تاریخ‌نوشته‌هایی از شهر، احداث پیاده‌رو به شکل و شمایل نزدیک به امروز در تهران به حدود ۸۰ سال پیش باز می‌گردد.
این پیشینه تاریخی در غرب تهران با توجه به موقعیت قرارگیری فرودگاه بین‌المللی «مهرآباد»، میدان بزرگ «آزادی» و سپس ساخت برج‌های مسکونی و تجاری پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، عدد ۶۰ سال قبل را نشان می‌دهد. نخستین پیاده‌روهایی که مرزشان با معابر سواره‌رو بعد از ورود چهارپایان، گاری، درشکه، کالسکه عوام و اشراف و ماشین دودی جدا شد. این شکل از پیاده‌رو و خیابان بیشتر در مناطق مرکزی شهر احداث می‌شد که بعدها با گسترش و توسعه زندگی نوین شهری از خیابان‌های «ولی‌عصر(عج)»(ع)، «امیریه»، «مولوی» و «بازار» به سایر مناطق و محله‌ها نیز راه یافت.
با گذر زمان پیاده‌روها به محورهایی باریک، سنگفرش یا موزاییکی و بتنی تبدیل شدند که ناپیوسته و به‌هم ریخته، عابران را به مقاصد موردنظر می‌رسانند. قدیمی‌ترین خیابان در منطقه ۹، خیابان «امامزاده عبدالله» (ع)، «آزادی» و سپس «شمشیری» است که در کنار آنها قدیمی‌ترین پیاده‌روهای منطقه ۹ نیز شکل گرفتند. قدیمی‌ترین کوچه باغ یا پیاده‌رو در محله «کن»، منطقه ۵ که هنوز هم بقایایی از آنها دیده می‌شود. این قدیمی‌ترین پیاده‌روها در مناطقی مانند ۲۱ و ۲۲ که قدمت چندانی ندارند به همان محدوده نخستین معابر احداث شده‌شان بازمی‌گردد.»
ویژگی‌های اصلی یک پیاده‌رو شامل ایمنی، امنیت، زیبایی، پیوستگی، کوتاهی و راحتی است.
مشخصات فیزیکی عابران از جمله اندازه مختلف گروه‌های انسانی (مرد، زن، کودک بر حسب سانتیمتر)، ابعاد حرکتی اشخاص نابینا، ابعاد فیزیکی صندلی‌های چرخدار و پهنای بدن عابران در شرایط حمل بارهایی مانند چمدان و وسایل سنگین نیز در طراحی پیاده‌روها باید مورد توجه قرار گیرد.
مسیرهای پیاده‌رو، دوچرخه‌رو و سواره باید جدا از هم طراحی شود.
عرض و شیب پیاده‌روها و با حواشی آنها یا توجه به نوع راه، کاربری محدوده و وجود رسانه‌ها تعیین می‌شود.
پوشش پیاده‌روها باید از مصالح سخت، پایدار و غیرلغزنده باشد و کف‌سازی به‌صورت ویژه اجرا شود تا در مواقع خطر و بحران، امدادرسانی را به مخاطره نیندازد.
جنس پیاده‌رو در عرض و طول آن باید یکسان باشد.
دریچه‌ها و شبکه‌های فلزی تا جایی که امکان دارد باید به دور از مسیر اصلی تردد عابران و در حاشیه پیاده‌روها تعبیه شود.